Vol. 463 No. 2
5 D'fhiafraigh Éamon Ó Cuív den Aire Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta cé mhéad airgid a mheastar a shábhálfar i 1996 de bharr na leasuithe atá déanta aige ar Scéim na nDeontas Feabhsúcháin atá le fáil faoi Achtanna na dTithe (Gaeltacht) agus Scéim na mBóithre Áise i mbliana. [3383/96]
12 D'fhiafraigh Mr. Molloy den Aire Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta an nglacann sé leis go bhfuil an-drochchaoi ar bhóithre áise ar fud na Gaeltachta agus an gcuirfidh sé in iúl an bhfuil aon phlean speisialta á réiteach chun teacht i gcabhair ar na teaghlaigh atá lonnaithe in áiteanna nach bhfuil bóithre áise sásúla acu; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [3239/96]
21 D'fhiafraigh Mr. Gallagher (Donegal South West) den Aire Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta cén bunús a bhí leis na deontais le haghaidh fuinneoga agus dóirse a chur ar ceal; cé mhéid a shábhálfar in aon bhliain amháin; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [1548/96]
Tógfaidh mé Ceisteanna Uimh. 5, 12 agus 21 le chéile.
Toisc gur cosúil go bhfuil míthuiscint áirithe fos ann ba mhaith liom a dheimhniú do na Teachtaí agus don Teach seo uair amháin eile go bhfuil deontais feabhsúcháin tithíochta le fáil sa Ghaeltacht i gcónai. Tá deontais ar fáil d'oibreacha substaintiúla ar bhunchreatlach tithe — mar shampla díon nua, úrlár nó síleáil nua, athchóiriú ginearálta agus a leithéid. Chomh maith leis sin, tá deontais ar fáil i gcónai do shaoráidí sláintíochta nua cosúil le huisce, séarachas, seomra folchta agus freisin chun feabhsú a dhéanamh ar shean-chóras uisce no séarachais.
Níl san athrú a rinneadh le héifeacht ó 1 Eanáir 1996 ar dheontais feabhsúcháin tithíochta mo Roinne ach nach gcuirfear san áireamh feasta le haghaidh deontais oibreacha a bhaineann le hathnuachan: (a) fuinneoga agus dóirse seachtracha atá fabhtach agus (b) gáitéir, fánphiobáin, éadanchláir agus tairr. Déanfar eisceacht, afach, i gcás iarratasóirí atá ós cionn 66 bliain d'aois agus gur leo féin an teach lena mbaineann an t-iarratas.
Ní miste a mheabhrú arís gur chuir an Roinn Comhshaoil deireadh ar fad leis na deontais feabhsúcháin tithíochta a bhí ar fáil lasmuigh den Ghaeltacht agus sa Ghaeltacht féin d'iarratasóirí nach raibh cáilithe faoi Scéim mo Roinne-se — sa bhliain 1987. Ciallaíonn sé seo go raibh agus go bhfuil buntáiste mór ag Gaeilgeoirí sa Ghaeltacht — fiú leis na leasuithe a rinneadh ó 1 Eanáir seo caite — thar an chuid eile den tír. Bhí an deontas speisialta d'fhuinneoga agus dóirse amháin le fáil le breis is aon bhliain déag agus caithfidh go bhfuil a lán den obair is riachtanaí déanta faoin am seo. Tugadh deabhrú ar an Athló sa Teach seo ar 31 Eanáir 1996 gur mion leasuithe amháin atá déanta ar an Scéim feabhsúcháin tithíochta agus nach gcuirfidh siad isteach ró-mhór ar mhuintir na Gaeltachta. Is féidir liom an méid seo a rá futhu — níl tada iontu i gcomparáid leis an ngearradh siar tubaisteach ar na meastacháin tithíochta do 1995 a bhí aontaithe ag comhleacaithe an Teachta Ó Cuív agus an Teachta Ó Gallchóir i bhFianna Fáil nuair a bhíodar ag gníomhú mar Rialtas i mí na Samhna 1994. Bhi ceannaire reatha Fhianna Fáil ina Aire Airgeadais agus ina Aire Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta ag an am sin. Murach gur cuireadh an drochchinneadh sin ar ceal nuair a bunaíodh an Rialtas nua agus nuair a tháinig mé fhéin ar ais ní bheadh deontais feabhsúcháin tithíochta ar bith ar fáil ó mo Roinnse ag muintir na Gaeltachta inniu.
Meastar go mbeidh sabháil de thart ar £360,000 i gceist in aon bhliain amháin de bharr na leasuithe atá déanta i ndáil le deontais tithíochta de, ach ní shábhalfar an méid sin i 1996 toisc go bhfuil go leor iarratais idir lámha cheana féin den chineál atá i gceist sna leasuithe.
Maidir le Scéim na mBóithre Áise is suim theoranta airgid a bhíodh ag mo Roinnse le caitheamh ar bhóithre sa Ghaeltacht — rud a chiallaigh nach raibh ar a cumas freastal ach ar líon beag den iliomad iarratas ar chúnamh a fuarthas gach bliain. Bhí sé de nós thart ar 800 iarratas a fháil agus obair a dhéanamh ar thart ar 80. Anuraidh, cur i gcás, is soláthar de £250,000 a bhí ar fáil agus ní rabhthas ach in ann deontais a cheadú i leith thart ar 80 bóthar nó timpeall 10 faoin gcéad den 800 iarratas nó mar sin a fuarthas.
Faoi mar is eol do Theachtaí, níl soláthar i Vóta mo Roinne i mbliana le haghaidh caiteachas ar bhóithre Gaeltachta. Ar ndóigh, is ceist go príomha don Roinn Comhshaoil agus do na Comhairlí Contae iomchuí í staid na mbóithre sa Chaeltacht.
Nuair a bheidh cúrsaí níos soiléire thart lár na bliana seo maidir le caiteachas mo Roinne i 1996 ar Scéimeanna Feabhsucháin sa Ghaeltacht, breithneofar an scéal tuilleadh, i gcomhairle leis an Aire Airgeadais, féachaint an dtig linn soláthar éigin a chur ar fáil i mbliana chun bóithre aise agus bóithre portaigh sa Ghaeltacht a fheabhsú.
Tá sé ráite go minic ag an Aire go raibh gearradh siar déanta ag an Rialtas a bhí ann i mí na Samhna 1994 go dtí deireadh na bliana sin. An bhféadfadh sé fianaise a thabhairt dom i scríbhinn ar an ráiteas sin? Ní fhaca mise é sin riamh i scríbhinn.
An dara ceist a bheadh agam ar an Aire ná an nglacann sé leis anois go bhfuil trí scéim ann anois do dhaoine ós cionn 66 bliain d'aois ach nach bhfuil aon scéim feabhsúcháin tithíochta ann ó thaobh dóirse agus fuinneoga do dhaoine faoi bhun 66 bliana d'aois. Is iad na trí scéim do dhaoine os cionn 66 bliain d'aois ná Scéim an Bhoird Sláínte, Scéim an Chomhairle Contae agus Scéim Roinn na Gaeltachta. Daoine atá faoi bhun na haoise seo agus a bhfuil drochchaoi ar a ndóirse agus a bhfuinneoga, an nglacfadh an Aire leis nach bhfuil aon scéim ann dóbh sin?
Freisin, ba mhaith liom a fhiafraí den Aire, céard faoi na daoine a raibh iarratas déanta acu roimh an lá — agus níor thug an tAire aon fhógra go raibh an rud seo ag teacht isteach — agus gur cuireadh an t-iarratas ar ais chucu mar nach raibh uimhir chláraithe chonraitheora ar an iarratas. An bhfuil sé i gceist ag an Roinn na hiarratais sin a ghlacadh?
Céard faoin na daoine a raibh fiosrúcháin déanta acu leis an Roinn agus teangmháil déanta leis an gcigire acu nó go raibh siad ag fanacht go dtiocfadh an cigire amach ach nach raibh iarratas foirmeáilte déanta acu chuig an Roinn roimh an sprioclá mar nár thuig siad go raibh aon phráinn leis, an bhfuil an tAire sásta glacadh le hiarratais ó na daoine sin?
Maidir leis an méid atá ráite agam faoi dheireadh na bliana 1994, déanfaidh mé iarracht eolas a chur ar fáil sa Leabharlann má tá sé cuí mar caithfidh mé a bheith féaráilte faoin rud seo. Nuair a dhein mé tagairt do na ciorruithe a luaigh mé, bhí mé ag caint faoi na meastacháin a bhí ullmhaithe agus críochnaithe nuair a tháinig mé ar ais mar Aire Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta sa Rialtas seo. Is féidir liom an t-eolas sin a thabhairt don Teachta.
Ní rud é sin a bhí socraithe.
Má tá an t-eolas ag teastáil ón dTeachta, cuirfidh mé na figiúirí ar fáil go poiblí. An idirdhealú atá á dhéanamh aige, tá sé de nós, mar shampla, cruinnithe a eagrú idir an Roinn Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta agus an Roinn Airgeadais le figiúirí a aontú agus a shíniú. Tá an Teachta ag tagairt do fhoilsiú na meastacháin agus a rá toisc nach raibh siad foilsithe nár tharla na ciorruithe. Ach bhíodar ann, aontaithe agus mar sin de agus cuirfidh mé an t-eolas ar fáil.
Ach níor tharla siad.
Níor tharla toisc gur tháinig mé ar ais agus throid mé chun deireadh a chur leis na ciorruithe. Ní amháin go raibh ciorruithe beartaithe do chúrsaí Gaeltachta ach do chúrsaí ealaíon chomh maith.
Ach níor tharla siad.
Níor tharla mar gur imigh an Aire.
Tá sé ráite go minic ag an Aire ach níor tharla sé riamh agus ar ndóigh glacann sé féin leis gur ar éigean.
A Leas-Cheann Comhairle, caithfidh mé a bheith beacht faoi seo. Bhi na ciorruithe ullmhaithe, críochnaithe agus sínithe agus glactha ag an Aire sealadach, an Teachta Ahern.
Ach níor foilsíodh iad.
Níor foilsíodh iad ach ná bíodh an Teachta ag déanamh iarracht éalú ón fhírinne, ón oidhreacht a bhí ann nuair a tháínig mé ar ais — na ciorruithe déanta, aontaithe agus sínithe ag Ceannaire a Pháirtí ach ní raibh siad foilsithe. You were not caught out yet.
An tarna ceist a chuir an Teachta orm faoi scéimeanna, is fíor go bhfuil an ceart ag an Teachta ó thaobh an uasteorann aoise, sé sin 66 bliain d'aois. Tá mé sásta i lár na bliana nuair a bheidh athbhreithniú á dhéanamh ar an scéim, féachaint cé mhéad airgid atá agam, féachaint ar fíricí mar sin.
Maidir leis na hiarratais eile, na cinn atá idir lámha i gceart agus b'fhéidir go raibh mé ró-foirmeáilte faoi ach tá mé sásta leanúint leo agus iad a phróiseáilú.
An nglacfadh sé leis gur ar éigean a bhí an tAire Airgeadais/ Gaeltachta i rith an tréimhse idir an t-am ar shiúl Páirtí an Aire amach as an Rialtas agus an lá a dtáinig siad ar ais leis an méid corraíle a bhí ann agus an méid freagracht a bhí ar an Rialtas, gur ar éigean a bhi aon Aire ag breathnú ar mhionsonraí na meastacháin ag an bpointe sin toisc an oiread brú a bhí ar gach Aire ag an am agus gur seafóid a bheith ag tarraingt anuas na ceiste sin?
Tá sé ráite ag an Aire cúpla uair go bhfuil an comhairle contae agus an Roinn Comhshaoil ann le breathnú i ndiaidh na mbóithre áise. An dtuigeann an tAire gurb eard atá i gceist le bóithre áise go príomhà ná bóithre nach bóithre comhairle contae iad agus gurb é a dhéantar freastal ar na bóithre sin ar an ngnáthbhealach — bóithre portaigh nó bóithre ag dul chuig tithe, rud atá coitianta i gConamara — ná tríd an scéim LIS. An nglacann an tAire leis go bhfuil liosta 25 bliain i nGaillimh don scéim LIS agus nár tháinig aon ardú substaintiúil ar airgead do na scéimeanna sin i mbliana? Mar sin is eard atá á rá ag an Aire le daoine ná má theastaíonn bóthar áise nó bóthar portaigh uathu nach bóthar comhairle contae é go mbeidh orthu fanacht sé nó seacht nó ocht mblianta chun é a fháil déanta. An bhfuil bunús leis an rud a dúirt innealltóir de Chomhairle Contae na Gaillimhe liomsa ó athraíodh an scéim, dá mbeadh cúig bhliain eile den scéim mar a bhí sé, go mbeadh deireadh curtha le fadhb na mbóithre i gConamara?
Níl aon eolas agam faoin dtuairim seo atá nochtaithe ag innealltóir de Chomhairle Contae na Gaillimhe. Bheadh áthas orm dá mbeadh sé fíor. An fianaise atá ann domsa ná go raibh 800 iarratas ann agus go raibhamar ag freastal ar 80 in aghaidh na bliana. Tá mé sásta athbhreithniú a dhéanamh i lár na bliana más féidir ach an rud atá tábhachtach ó thaobh scéimeanna feabhsúcháinde, go raibh a lán rudaí eile le déanamh sa Ghaeltacht. Tá méadú de 6 faoin gcéad sa scéim feabhsúcháin agus tá géarghá le hobair eile a dhéanamh agus ceapaim go raibh an scéim mí-éifeachtach. Caithfimid fé an féidir freastal ar na cásanna is géire.
Glacaim leis go bhfuil airgead breise ag teastáil don scéim LIS má táimid chun feabhas a fheiceáil ansin. Maidir faoin rud seafóideach a chuir an Teachta i mo leith, is féidir liom a rá go raibh an tAire sealadach ag obair sa Roinn Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta idir a deich a chloig ar maidin agus leath uair tar éis a deich istoíche ón mhaidin a tháinig mé féin ar ais mar Aire na Roinne sin. Scríobhfaidh mé litir chuig an Teachta ag nochtadh an eolas atá ar fáil dó agus má theastaíonn sé uaidh, níl aon bhac ormsa é a chur ar fáil don phobal chomh maith.
Maidir leis na bóithre áise agus is beag atá fágtha le rá futhu ach an nglacfadh an tAire leis go bhfuil an droch-chaoi ar chuid mhaith de bhóithre áise na Gaeltachta agus iad ag dul in olcas in aghaidh an lae de bharr an saghas geimhridh atá againn i mbliana agus cúrsaí eile chomh maith?
Bhí scéim de shaghas éigin ann ag an Roinn go dtí seo. B'fhéídir nach raibh an scéim nó a reachtáíl ró-shásúil ach ar a laghad bhí scéim ann agus níl scéim ann anois. An nglacfadh an tAire leis má theastaíonn uainne mar náisiún, muintir a choimeád sa Ghaeltacht, go bhfuil sé fíorthábhachtach go mbeadh caoi de shaghas éigin ar na bóithre áise agus go mbeadh meastachán ceart foirmúil curtha isteach ó thosach na bliana sa cháináisnéis agus teacht ag an Roinn ar mhéid áirithe airgid ó thús na bliana a bheadh ringfenced i gcóir bóithre áíse na Gaeltachta. Ós rud é go bhfuil an cheist chomh práínneach sin, ba cheart an saghas sin airgid a chur ar fáil ó uair na cáináisnéise i leith.
Aontaím leis an Teachta gur fiú féachaint ar an riachtanas atá ann agus an sprioc is mó a bheadh ann ná an backlog a thógaint as agus féachaint an féidir linn scéim a chur le chéile. Ní raibh an seanscéim sásúil nó éifeachtach agus ba mhaith liom a rá go poiblí go raibh an milleán ar gach taobh den Teach go raibh sé i bhfad ró-pholaitiúil. Ba chóir i lár na bliana teacht ar ais go dtí an ábhar agus tógfaidh mé na tuairimí atá nochtaithe san áireamh.
We have expended 20 minutes on this question. It is unfair to other Deputies who have tabled questions.
