Vol. 499 No. 4
43 Mr. Higgins (Dublin West) asked the Minister for Arts, Heritage, Gaeltacht and the Islands the policy of her Department regarding new housing developments in the Gaeltacht which are comprised mainly of holiday homes. [2785/99]
45 Mr. Higgins (Dublin West) asked the Minister for Arts, Heritage, Gaeltacht and the Islands the steps, if any, she has taken to inform planning authorities of her Department's policy on the construction of holiday home schemes in the Gaeltacht. [2786/99]
Tógfaidh mé Ceisteanna Uimh. 43 agus Uimh. 45 le chéile.
Planning policy and legislation is a matter primarily for the Minister for the Environment and Local Government and I suggest the Deputy awaits the publication of the Planning and Development Bill, 1999.
(Dublin West): Cuireann sin ní amháin díomá ach déistin orm agus cuireann sé in iúl dúinn an fhadhb atá againn leis an cheist seo. An bhfuil fhios ag an Aire go bhfuil imní rí-mhór ar an-chuid daoine sa Ghaeltacht agus taobh amuigh di faoin tionchar a bheadh ag scéimeanna móra tithíochta saoire ar an nGaeltacht, ó thaobh comhshaoil agus timpeallachta, ó thaobh cultúir agus ó thaobh tionchar ar an dteanga féin.
Nach bhfuil fhios ag an Aire chomh mór faoi bhrú is atá na Gaeltachtaí uilig i láthair na huaire agus le tamall maith anuas ó na meáin chumarsáide agus ó chúrsaí cumarsáide i gcoitinne? Tá an tAire ag rá linn inniu nach bhfuil aon pholasaí cinnte acu faoi scéimeanna móra den tsaghas seo sa Ghaeltacht. Nach faillí uafásach é seo agus nach dtugann sé carte blanche do lucht speiciúiléireachta tabhairt faoi cheantair Ghaeltachta fé mar a thabharfaidís faoi aon cheantar eile chun brabús mór a dhéanamh?
Ó thaobh na Gaeltachta de nach bhfuil sí níos mó i mbaol ón lucht speiciúiléireachta, mar de ghnáth tá áilleacht ar leith ag baint le ceantair Ghaeltachta agus dá bhrí sin is féidir leo praghas níos mó a iarraidh ar na tithe agus brabús níos aoirde a dhéanamh?
Mar sin, nílimse sásta leis an bhfreagra. Caithfidh tú freagraí a thabhairt ar na ceisteanna seo.
Luaigh an Teachta comhshaoil agus timpeallacht. Taobh amuigh den oidhreacht nádúrtha, fuair tú freagra cúpla lá ó shin ar sin. Baineann cúrsaí chomhshaoil go ginearálta leis an Aire Comhshaoil agus tá mé cinnte go mbeadh seisean breá sásta an cheist áirithe sin a fhreagairt duit. Is léir anois gurb é an rud atá ag déanamh tinnis duit ná an tionchar a d'fhéadfadh a bheith ag forbairt mar seo ar an Ghaeilge sa Ghaeltacht. Más é sin atá i gceist agat is mór an trua nach í sin an cheist a cuireadh, ach freagroidh mé an cheist sin.
Bhí mise i mo bhall de Chomhairle Chontae na Gaillimhe agus le linn dom a bheith i mo bhall thóg an Chomhairle cúram orthu féin roinnt rudaí a dhéanamh. Leagamar síos forálacha teanga don chéad uair riamh don Ghaeltacht ó thaobh cúrsaí pleanála de. Dá gcuirfeá ceist ormsa mar dhuine a bhfuil comhnaí air sa Ghaeltacht, cad é an rud is mó atá ag déanamh dochar don teanga sa Ghaeltacht, ní hiad na scéimeanna tithe saoire ach an brú mar shampla ar mo cheantar féin ó mhéadú bhruachbhailte chathair na Gaillimhe amach go dtí an Ghaeltacht. Tá mo Roinnse ag plé na ceiste sin go láidir leis an Roinn Comhshaoil. Táimid buartha go ginearálta faoin tionchar atá ag cúrsaí pleanála tithíochta agus cúrsaí forbartha de chineálacha eile ar an Ghaeltacht. Ach ionntu féin ní fheictear dúinn gurb iad na scéimeanna tithíochta saoire is mó atá ag cur brú ar an teanga sa Ghaeltacht.
(Dublin West): Tá an ceart ag an Aire mar gheall ar chathair na Gaillimhe a bheith ag méadú amach. Ach is é atá i gceist anseo ná cathair bheag nó baile nua eile a chur isteach i gceartlár na Gaeltachta ina mbeadh Béarla á labhairt ag furmhór na ndaoine a bheadh ag maireachtaint ann i rith an tsamhraidh. Sin é atá i gceist anseo agus tá an cheist leathan go leor agus an cheist curtha sa tslí cheart.
Fuaireas freagra cúpla lá ó shin ón Aire Comhshaoil ar cheist a bhfuil baint aici leis an cheist seo, sé sin nach bhfuil aon dualgas ag na húdaráis áitiúla dul i dteangbháil leis an Roinn nó leis an Aire mar gheall ar chúrsaí pleanála.
Ceist, le do thoil, a Theachta.
(Dublin West): An aontaíonn an tAire gur aisteach an rud é nach bhfuil an dualgas seo ar na húdaráis áitiúla? Má thógann tú teideal an Aire agus teideal na Roinne – Ealaíon, Oidhreacht, Gaeltacht agus Oileáin – ó thaobh gach ceann acu san nach gcuireann scéimeanna den tsaghas atá i gceist isteach ar an Ghaeltacht?
Dá bhrí sin nach ceart go mbeadh dualgas ar na húdaráis áitiúla iarratas pleanála le haghaidh scéim mhór a d'fhéadfadh tionchar mór a bheith aige ar an Ghaeltacht a chur faoi bhráid na Roinne agus an Aire? An aontaíonn an tAire leis sin?
Tá Bille nua ag teacht amach agus tá aighneacht déanta ag mo Roinn faoin mBille sin. Tríd an Coiste eadar-Rannach Gaeltachta tá comhráití taréis a bheith ar bun idir an Roinn Comhshaoil agus mo Roinnse i dtaobh na ceiste seo. Maidir le cúrsaí pleanála sa Ghaeltacht go ginearálta, glacaim leis go mór go bhfuil tionchar nach beag ag cúrsaí pleanála ar chúrsaí na Gaeltachta. Mar bhall de Chomhairle Chontae na Gaillimhe bhí mé páirteach in éineacht le mo chomhleacaithe i gcur isteach coinníollacha teanga don chéad uair. Ach tá ceist difriúil curtha ag an Teachta sa cheist a chuir sé orm, sé sin ceist tionchar scéimeanna tithíochta ar an teanga sa Ghaeltacht. Sin rud a bhaineann le mo chúram sa Roinn. An freagra atá agamsa ar sin ná go bhfuilimid le fada, sna hOileáin Árainn, mar shampla, ag tabhairt isteach turasóirí. Fanann siad go háitiúil agus is Béarla is mó a úsáideann na turasóirí seo. An cheist atá ann ná cén dochar atá á dhéanamh acu nó nach bhfuil á dhéanamh acu don teanga. Creidimse go pearsanta go bhfuil oll-thurasóireacht ag déanamh dochar don teanga scaití agus go gcaithfimid a bheith cúramach faoi seo. Tá sin ráite míle uair agam ach ag an am céanna ní chreidim gurb iad na turasóirí atá ag scrios na teanga. Mar níl áit sa tír a bhfuil an teanga níos láidre ná sna hOileáin Árainn ainneoin gurb í an áit is mó, b'fhéidir, a bhfuil turasóirí ag teacht ann. Sé mo thaithí féin i mo cheantar féin gur cuinsí eile seachas tithe saoire atá ag déanamh dochar don teanga. Chun an fhírinne a insint duit, ceann de na gearáin a bhíonn ag daoine i mo cheantar faoi na tithe saoire ná nach mbíonn páirt nó láimh acu leis an ceantar. Tagann siad le rudaí sa charr, imíonn siad leo gan airgead a chaitheamh sa cheantar nó gan meascadh le muintir an cheantair. Ní bhíonn tionchar dá laghad, olc maith nó dona acu ar an áit. Sin iad na gearáin a bhíonn ag daoine ach níorbh é sin údar na ceiste agus caithfidh mé a mhíniú arís don Teachta dá mba rud é go raibh muidne ag tógáil ceiste faoi seo ón taobh Gaeltachta den Roinn – agus ba léir go raibh freagra faighte ón chuid eile den Roinn ar cheisteanna oidhreachta nádúrtha – chaithfimis í a bhunú ar cheist teangeolaíochta. Ach ní léir dúinn bunaithe ar an cheist teoranta sin go ndéanann sé seo mórán difríochta ó thaobh na teanga de. Chaithfeadh aon aighneacht a bheith bunaithe ar sin dá ndéanfaimís aighneacht agus ní léir dúinn go bhfuil an ceart ag an Teachta.
(Dublin West): An nglacfadh an tAire leis go bhfuil difríochtaí móra idir scéime anna tithíochta saoire – scéimeanna móra go mór-mhór – agus gnáth-chúrsaí turasóireachta ar nós lóistín, leaba agus bricfeásta, tithe ósta agus mar sin de? Tá an-difríochtaí eatarthu – ó thaobh fostaíochta mar rud amháin – agus caithfidh an tAire glacadh leis sin. Ní dhéanann scéimeanna móra tithíochta rud ar bith don Ghaeltacht ó thaobh fostaíochta agus mar sin de.
An dara rud, nach bhfuil fhios ag an Aire go ndúirt, mar shampla, an tUasal Ó Riagáin, saineolaí i gcúrsaí teangeolaíochta, nuair a bhí sé os comhair bhord pleanála mar gheall ar scéim mhór 58 tithe i bhFionntrá an bhliain seo caite, dúirt sé go bhfuil glactha ag saineolaithe agus ag téácsleabhair—
Ceist le do thoil, a Theachta.
(Dublin West): —go bhfuil tionchar ag a leithéid seo d'fhorbairt ar an Ghaeltacht. An dtabharfaidh an tAire geallúint don Dáil inniu, nuair a bheidh na hachtanna pleanála á n-athrú níos déanaí sa bhliain, go ndéanfaidh sé cinnte, nuair a bheidh scéimeanna den tsaghas seo i gceist, go mbeidh ar na húdaráis áitiúla scéala a chur chuig an Aire agus chuig an Roinn agus go mbeidh, dá bhrí sin, cur isteach ag an Roinn agus ag an Aire, sula dtabharfar cinneadh ar iarratas mar sin?
Is dóigh liom go bhfuil dhá rud ráite ag an Teachta atá glan contráilte dá chéile. Glacaim leis ó thaobh airgid de gur tairbhí i bhfad don Ghaeltacht lóistín agus tithe ósta. Mar nuair a thagann daoine go dtí teach saoire ní bhíonn aon bhaint acu le muintir na háite. Ach caithfidh duine glacadh leis freisin, ó tharla go bhfuil i bhfad níos mó cumarsáide daonna i dteach lóistin nó i dteach ósta leis an phobal áitiúil, gur mó an tionchar teanga a bheadh á imirt ag na stráinséirí sa chás sin ná mar a bheadh dá mbeidís ag teacht go teach saoire, áit nach mbeidís ag plé leis an phobal. Ní féidir leis a bheith ag dul ar an dá bhealach. Mar a mhínigh me cheana, taréis go mb'fhéidir go n-aontaím leis i gcuid de na rudaí atá ráite aige, dá mbeadh ceist tógtha ag an Roinn is ar bhonn teanga a chaithfimis í a thógáil. Níl aon fheidhm againn taobh amuigh de sin.
Maidir leis an ngeallúint a d'iarr tú orm, níl mé chun an gheallúint sin a thabhairt inniu don Dáil. Mar a mhínigh mé dó cheana, tá aighneachtaí déanta go hinmheánach againn. Is ceist don Aire Comhshaoil ag an deireadh an rud seo a thógaint go dtí an Rialtas agus is ceist don Rialtas cinneadh a dhéanamh.
Dúirt mé leis an Teachta cheana go bhfuil pleanáil go ginearálta mar údar imní dom sa Ghaeltacht agus go bhfuil comhráití taréis a bheith idir an dá Roinn faoin cheist seo. Ach chomhairleoinn dó gurb é an rud gur chóir do Chomhairle Chontae Chiarraí a dhéanamh ná Corca Dhuibhne agus Uibh Ráthach a chosaint mar Ghaeltachtaí agus tá an bun-fhreagracht sin orthu. Lab hartar go minic sa tír seo faoi faoi cumhachtaí a thabhairt do na húdaráis áitiúla. Sin an áit ar cheart an job seo a bheith déanta. Ní fhéadfadh an Teachta rud níos fearr a dhéanamh ná áiteamh ar mhuintir Chiarraí, na daoine áitiúla, breathnú ar phlean Chontae na Gaillimhe agus na srianta atá curtha i bhfeidhm do na ceantair Ghaeltachta agus do na ceantair fíor álainne, a léamh agus cuid de na rudaí fíor-chiallmhaire a chuiremar isteach i bplean Chontae na Gaeillimhe a thógaint ar bord. Dá mbeadh siad sin ann ní bheadh an fhadhb ann.
Rud nach dtuigeann an Teachta, len a chead go minic, ná freagrachtaí Airí. Ceapann sé go bhfuil gach uile fhreagracht orainn i dtaobh gach uile rud agus gur cheart dúinn gníomhú orthu. Ní mar sin a oibríonn an córas ach beidh sé ag foghlaim.
Aontaím go mór leis an rud atá ráite ag an Aire Stáit maidir le cúrsaí pleanála agus na húdaráis áitiúla. Ó thaobh chúrsaí pleanála de cuireann an National Forestry and Wildlife fios maidir leis na boird iascaigh réigiúnda. An bhfuil sé ar intinn ag an Aire Stáit nuair a bheidh an tAcht nua Údarás na Gaeltachta tugtha isteach agus struchtúr nua curtha ar bun, go mbeadh cumhacht nua nó athrú cumhachta ag an Údarás ó thaobh cúrsaí pleanála de sa Ghaeltacht?
Is ceist an-réasúnta í sin agus mar a dúirt mé tá mé buartha. Níl aon amhras faoi ach go bhfuil fíor-thionchar á imirt. I mo cheantar Gaeltachta féin i gConamara is measa an tionchar atá á imirt ag fadhbanna pleanála agus forbairt na cathrach ag bogadh isteach sa Ghaeltacht is láidre sa tír. Bhí mé ag breathnú ar na figiúirí sin aréir agus tá an Ghaeltacht is láidre faoi bhrú trí chúrsaí pleanála. Tá na ceisteanna seo ar fad tógtha cheana féin leis an Roinn Comhshaoil ach tá próiseas go gcaithfidh duine a leanúint i gcúrsaí rialtais. Beidh Bille nua ag teacht amach agus beidh mo Roinnse ag déanamh aighneachtaí mar a dheineann chuile Roinn má tá Bille á réiteach. Tá aighneachtaí déanta cheana féin agus tá comhráití taréis a bheith ar bun faoin choiste eadar-Rannach ag iarraidh cíoradh a dhéanamh ar na ceisteanna crua deacra seo – ag iarraidh comhréiteach idir ceart forbartha, saoirse teach a thógáil agus ag an am céanna an gá atá ann áilleacht an dúiche, na Gaeilge agus míle rud eile a chosaint.
Maidir le ceist Údarás na Gaeltachta, mar is eol don Teachta, faoi Acht an Údaráis is féidir leis an Rialtas feidhmeanna agus cumhachtaí breise a thabhairt dóibh ag aon am. Is ceist í seo atá á scrúdú go leanúnach i gcomhthéacs na mBillí seo atá á réiteach. Is féidir leis an Teachta a bheith cinnte de gurb é an aidhm atá ann ná breathnú ar gach rud atá ag cur as don Ghaeilge sa Ghaeltacht agus moltaí a dhéanamh faoin dochar atá á dhéanamh faoi láthair.
An bhfuil an tAire ag súil go mbeidh rialacha difriúla do na ceantair Ghaeltachta seachas do cheantair cois farraige in áiteanna iargúlta ar fud na tíre sa Bhille nua atá ag teacht amach ón Roinn Chomhshaoil? An mbeidh rialacha ar leith ann ó thaobh pleanála de do na ceantair Ghaeltachta?
Ní féidir liomsa a rá cad a bheidh sa Bhille. Go dtí gur chuir muidne i gComhairle Chontae na Gaillimhe cuinsí teanga isteach sa phlean chontae an uair dheireannach go raibh aithbhreithniú á dhéanamh air go bhfios dom níor cuireadh riamh cuinsí teanga isteach sa phróiseas pleanála. Mar sin, dá mbeadh a leithéid á dhéanamh ba rud as an nua é. Ach mura mbeadh a leithéid de fhoráil ann ní fhéadfadh éinne an rud a bhí ag teastáil ón Teachta Ó hUiginn a dhéanamh. Ní bheadh aon chumhacht ann é a dhéanamh. Ní bheadh aon fheidhm leis. Mar sin tá an Roinn againne ag scrúdú na ceiste sin agus tá comhráití ar bun. D'fhéadfadh sé tárlú go gcaithfimid breathnú, más fiú dúinn airgead a chaitheamh ar an Ghaeltacht, an fiú dúinn í a chosaint ó phleanáil nach bhfuil feiliúnach. Táimid ag éirí i bhfad níos géire, mar shampla, ó thaobh na hoidhreachta nádúrtha. Ní féidir leat fiú amháin bóithre a thógaint in áiteanna anois más ceantair speisialta oidhreachta atá ionntu. Luífeadh sé le réasún, más fiú dúinn an oidhreacht sin a chaomhnú tríd an gcóras pleanála, ar a laghad go scrúdófaí na féidireachtaí agus ceist na teanga a thógaint san áireamh i gcás na Gaeltachta. Is dóigh liom go bhfuil ar a laghad modh nó model againn den rud go bhféadfaí a dhéanamh sa rud a rinne Comhairle Chontae na Gaillimhe nuair a thug siad isteach an plean contae deiridh. Ag deireadh an lae dá ndéanfadh gach contae an rud a rinne Comhairle Chontae na Gaillimhe ní bheadh mórán gá ag aon Aire tada a dhéanamh mar tá sé déanta acu siúd cheana.
Táim ag iarraidh ar an Teachta Seosamh Ó hUiginn an cheist dheireannach a chur.
(Dublin West): Luaigh an tAire plean forbartha Chontae na Gaillimhe mar shampla d'údaráis áitiúla eile ó thaobh chaomhnú na Gaeltachta de. An nglacfadh an tAire leis go bhfuil difríochtaí móra idir na húdaráis éagsúla ar fud na tíre fé mar a chuireann siad i bhfeidhm, abair, rialacha maidir le forbairt sa Ghaeltacht? Nach nglacfadh sé leis gur cheart go mbeadh slat-mhéadar cinnte, nó an slat-mhéadar céanna maidir le ceisteanna trom-chúiseacha a bhaineann leis an Ghaeltacht, ag gach údarás áitiúil? Nach nglacfadh sé leis, mar sin, gurb é dualgas Aire na Gaeltachta a chinntiú go mbeadh an slat-mhéadar cinnte seo curtha i bhfeidhm agus go nglacfadh agus go gcloífeadh na húdaráis áitiúla leis? Sin é an fáth gur iarras ar an Aire geallúint a thabhairt don Dáil go ndéanfadh sé amhlaidh sa reachtaíocht atá le teacht.
Caithfidh mé a mhíniú uair amháin eile don Teachta nach mise a thabharfaidh isteach reachtaíocht ach an Rialtas faoi ainm an Aire Chomhshaoil. Caithfidh nach dtuigeann sé an córas.
Tuigim gur ball de údarás áitiúil an Teachta. Ar an Mháirt agus ar an Déardaoin ba mhaith le gach duine go dtabharfaí tuilleadh cumhachtaí do na húdaráis áitiúla i dtreo is go bhféadfadh na húdaráis a dhéanamh de réir mar a cheapann siadsan is fearr a dhéanamh dá gcontae féin. Ach ar an gCéadaoin agus ar an Aoine nuair a fheileann sé dóibh athraíonn sin ar fad agus teastaíonn uathu gach cumhacht a thabhairt ar ais don Aire agus glacadh le gach rud ó Bhaile Átha Cliath. Tá sé in am againn sa tír seo teacht ar chinneadh, an dteastaíonn uainn go dtiocfadh gach rud ó Bhaile Átha Cliath agus dearmad a dhéanamh ar réigiúnachas, ar dhéabhlóid agus tuilleadh cumhachtaí d'údaráis áitiúla nó an bhfuilimid i ndáiríre faoi seo?
Ag deireadh an lae is trua liomsa go bhfuil orm ar leibhéal náisiúnta breathnú chomh trom-chúiseach ar an cheist seo. Mar tá faillí déanta ag na húdaráis áitiúla ar an Ghaeltacht agus ar chaomhnú na teanga. Tá an bundualgas i gcomhnaí ar gach comhairle chontae gach oidhreacht atá taobh istigh den chontae a chosaint. Ciallaíonn sé sin go mba cheart go mbeadh sé i ngach plean chontae go ndéanfaí cosaint ar shaíocht agus ar chultúr na Gaeltachta. Ó tharla nach bhfuil na húdaráis ag déanamh sin tá mé ag breathnú ar an cheist.
