Vol. 569 No. 4
80 D'fhiafraigh Aengus Ó Snodaigh den Aire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta cad iad na himpleachtaí ar pholasaí teanga an Rialtais de thairbhe na bhfigiúirí is déanaí atá eisithe ag an Phríomh-Oifig Staidrimh maidir leis an líon Gaeilgeoirí sa Ghaeltacht agus sa ghalltacht, ach go háirithe na figiúirí a léiríonn go labhraíonn níos mó daoine Gaeilge i mBaile Átha Cliath go laethúil ná Gaeilgeoirí sa Ghaeltacht. [18089/03]
Faoi mar is eol don Teachta, níor tháinig figiúirí an daonáirimh 2002 amach ach an tseachtain seo caite agus faoi láthair tá mo Roinn ag déanamh anailíse orthu.
Is léir ag an bpointe seo, áfach, go bhfuil idir ábhar dóchais agus foláirimh iontu. Is dúshlán dúinn go léir an ísliú atá tagtha ar líon na nGaeilgeoirí laethúla – lasmuigh agus taobh istigh den Ghaeltacht – agus tuar dóchais ag an am gcéanna an t-ardú ar líon na ndaoine a bhfuil sé ar a gcumas Gaeilge a labhairt. Agus mé ag tabhairt faoi pholasaithe a fhorbairt amach anseo maidir le ról na teanga sa Stát, beidh sé mar aidhm lárnach agam spreagadh agus tacaíocht a chur ar fáil chun cur leis an méid dóibh siúd a bhfuil deis acu Gaeilge a úsáid go laethúil.
Ar ndóigh, creidim gurb í an Ghaeilge an acmhainn nádúrtha is luachmhaire atá ag an nGaeltacht agus gur chun ár leasa uilig é í a chaomhnú agus a fhorbairt. Tá mé cinnte, leis an gcur chuige ceart, agus le gach uile duine ag obair le chéile, gur féidir linn difríocht an-mhór a dhéanamh ar mhaithe leis an nGaeilge agus leis an nGaeltacht. Lasmuigh den Ghaeltacht chomh maith, tá gá leis an nGaeilge a chothú agus a chur chun cinn agus tá iarrachtaí á dhéanamh ag mo Roinn agus ag Foras na Gaeilge i gcónaí chun na críche sin.
Tá an ceart ag an Aire go bhfuil an dá rud ins na figiúirí a tháinig as an daonáireamh. Tá ábhar dóchais iontu.
An gcreideann an t-Aire go bhfuil go leor á dhéanamh ag an Rialtas chun an Ghaeilge a cur ar ais i mbéal an phobail mar theanga labhartha, go háirithe nuair a léirionn na figiúirí nach labhraíonn ach ceathrú des na daoine a dúirt go bhfuil Gaeilge acu an Ghaeilge go laethúil? Glacaim leis go mbíonn fadhbanna i gcónaí le figiúirí agus go ndeir daoine go bhfuil Gaeilge acu nuair nach bhfuil mórán. Amach anseo b'fhéidir go mbeidh an t-Aire in ann iarraidh ar lucht an daonáirimh ceist maidir le líofacht a chur isteach ann chomh maith, chun is go mbeidh a fhios againn go cruinn cad é leibhéal na Gaeilge sa tír. Ó bheith ag léamh na bhfigiúirí, tá níos mó Gaeilge á labhairt go laethúil i mBaile Átha Cliath, nó fiú i gCorcaigh, ná ins an nGaeltacht ar fad. B'fhiú dúinn fáil amach an Ghaeilge líofa í sin nó Gaeilge foghlamtha ag páistí scoile atá i gceist.
Tá iarracht déanta san am ghearr a bhí agam ó fuair mé na figiúirí anailís a dhéanamh ar roinnt figiúirí atá lárnach agus tábhachtach don díospóireacht seo.
Mar is eol don Teachta, tá nós ag gasra scoile a rá go labhrann siad Gaeilge go laethúil, mar go bhfuileadar ag an scoil. Mar sin, tá scagadh déanta i roinnt figiúirí agus déarfainn go gcuirfeadh an Teachta spéis faoi leith iontu. Má ghlacaimid le daoine fásta, is é sin daoine os cionn 20 bliain d'aois, san nGaeltacht i 1996, bhí 20,813 duine a dúirt gur labhair siad an Ghaeilge go laethúil san nGaeltacht. Sa bhliain 2002, bhí 20,723. Sin laghdú de 90 duine, rud a chiallaíonn go bhfuil sé mórán seasmhach. Maidir leis an tír ar fad, i 1996 dúirt 70,950 duine fásta gur labhair siad an Ghaeilge go laethúil. Sa bhliain 2002 tá sé sin méadaithe go 72,834, breis agus 1,884 ag labhairt na Gaeilge go laethúil.
Tá rud eile a éiríonn as na figiúirí sin atá suntasach. Má thógann tú na cainteoirí laéthúla Gaeilge ar fad sa tír le hais na gcainteoirí laethúla Gaeilge san nGaeltacht ar bhonn an phobail iomlán agus gasraí san áireamh, tá níos mó ná 10% de na cainteoirí laethúla san nGaeltacht. Má chuireann tú gasraí scoile as, ardaíonn sé sin go 28%, mar tá i bhfad níos mó gasraí taobh amuigh den nGaeltacht ná mar atá taobh istigh.
Maidir le gasraí trí nó ceithre bliana d'aois, is é sin sula dtéann siad ar scoil, san nGaeltacht tháinig méadú de 42 orthu sin ó 861 go 903. Sa tír ar fad, an Ghaeltacht san áireamh, tháinig méadú 1,179 ar líon na ngasúr idir tr agus ceathar, is é sin roimh aois scoile, a deir a dtuismitheoirí go labhraíonn siad Gaeilge go laethúil, ó 4,812 go 5,991. Tá dhá rud i gceist ansin. Tá tionchar naí-scolaíochta nó go bhfuil níos mó tuismitheoirí ag labhairt na Gaeilge san mbaile le gasúir. Más é an dara cheann é is túar íontach dóchais don todhchaí. Arís, feicimid athrú sna figiúirí sa mhéad is go bhfuil an claonadh go bhfuil níos mó Gaeilge taobh amuigh den nGaeltacht ná mar a bhíodh.
Tá ábhar dóchais ins na figiúirí ach measaim gur trua gur tháinig an doiciméad ón nPríomh-Oifig Staidrimh amach go hiomlán i mBéarla, fiú teideal na hoifige. Tá an doiciméad a tháinig ó Roinn an Aire féin dátheangach go hiomlán ach tá an litir a tháinig ón Roinn i mBéarla. Caithfear athrú a theacht ar mheoin na Stát Seirbhíse i leith cur chun cinn na Gaeilge. Tá a fhios agam go réitíonn an t-Aire liom ar an gceist seo.
Ní cheart go dtarlódh sé go gcuirfí litir amach i mBéarla amháin. Beidh mé ag tógáil na ceiste sin sa Roinn. Ní fhaca mé féin an litir.
Beimid ar ais anseo an tseachtain seo chugainn ag achtú Bhille na dTeangacha Oifigiúla. Chuir an Teachta ceist orm an bhfuil dóthain á dhéanamh. Ach é a chur i bhfeidhm i gceart, tá an Bille sin ar cheann des na rudaí is tábhachtaí a dhéanfar agus atá á dhéanamh don nGaeilge.
Chomh maith leis sin, beimid ag fógairt i rith an tsamhraidh céimeanna móra chun cinn ag éirí as tuarascáil Choimisiún na Gaeltachta.
