Vol. 575 No. 5
6 D'fhiafraigh Mr. Gilmore den Aire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta cad iad na cainteannna a tharla le hÚdarás na Gaeltachta mar gheall ar an gcailliúint ghlan de 522 post i gcuideachtaí a fuair cabhair ón Údarás in 2002; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina leith. [28568/03]
Is ábhar mór díoma é go raibh glanchailliúint de 522 post i 2002 i gcuideachtaí a fuair cúnamh ó Údarás na Gaeltachta agus léiríonn sé seo go soiléir an tionchar a imríonn cúlú eacnamaíoch ar chúrsaí fostaíochta i gcoitinne. I gcás na Gaeltachta, áit a raibh tionscail déantúsaíochta thraidisiúnta mar bhonn lárnach don fhostaíocht ariamh anall, tá an tionchar sin níos feiceálaí fós.
Caithfear a aithint, áfach, gurb í seo an chéad uair ó 1998 nár éirigh leis an údarás an leibhéal fostaíochta lánaimseartha i dtionscail ar tugadh cúnamh dóibh a choimeád os cionn 8,000. Is fiú a nótáil chomh maith gúr cruthaíodh 910 post nua lánaimseartha i 2002 in ainneoin na ndeacrachtaí go léir i rith na bliana sin.
Bíonn cruinnithe idir oifigigh mo Roinne agus feidhmeannaigh an údaráis go minic chun plé a dhéanamh ar chúrsaí fostaíochta agus forbartha na Gaeltachta i gcoitinne. Ní mór dom a mheabhrú gur chun dul i ngleic le fadhb na dífhostaíochta go sonrach a bunaíodh an grúpa oibre ar chruthú fostaíochta sa Ghaeltacht i 2002.
Chomh maith leis na cruinnithe agus na teagmhálacha rialta seo, d'fhreastail mé go pearsanta ar seacht gcruinniú foirmeálta leis an údarás ó ceapadh mar Aire mé. Ag na cruinnithe sin bhí plé cuimsitheach agam le feidhmeannaigh na heagraíochta agus comhaltaí an bhoird maidir leis na straitéisí a theastaíonn chun deiseanna fostaíochta nua agus nuálacha a aimsiú don am atá romhainn amach.
Bhí mé ag éisteacht leis an Aire, ach an rud a chuir díomá orm ná an ráiteas sin ar a raibh an Teachta O'Dowd ag caint ní ba luaithe. Tháinig sé ó chomhaltaí an údaráis. Deir siad go bhfuil €17.5 mhilliún níos lú acu i mbliana ná mar a bhí acu sa bhliain 2002. Tá sin ag cur boilscithe agus díol sócmhainní san áireamh. Tá sé ag dul sócmhainní a dhíol a thabharfaidh isteach €4 mhilliún.
An bhliain seo caite cailleadh 1,432 phost agus cruthaíodh 910 bpost, cailliúnt 522 phost. Glacaim lena dúirt an tAire go bhfuil saghas eile forbortha ag teastáil, forbairt nua-aimseartha, leis an scéal seo a chasadh ach conas is féidir sin a dhéanamh nuair atá an méid sin airgid as an áireamh –€17.5 mhilliún idir 2002 agus 2004? Tá sin tubaisteach agus tá bórd Údarás na Gaeltachta an-bhuartha faoi seo, mar a dúradh sa ráiteas "D'aon Ghuth".
Sa ráiteas céanna mhol an bord go haer an breisairgead atá ar do naonraí, naoiscoilleanna, seirbhísí don óige agus, go ginearálta, le haghaidh forbairt na Gaeilge sa nGaeltacht, tá sé sin sa línte deireanacha den ráiteas. Fáiltím roimh an bhfáilte ó bhord an údaráis.
Seo croí na ceiste. Sa mbliain go bhfuil an Teachta ag rá go bhfuil gach rud ag dul i laige, cailleadh 522 phost. Taispeánann sin gur tháinig an toradh ar an rud a bhí mé ag rá le ceithre nó cúig bhliain siar nuair a thosaigh mé a rá leis an údarás go gcaithfeadh athrú threo a bheith ann agus gur cuma cé mhéad airgead a chaithfaí ar an seanbhealach, nach leigheasfaí fadhb na fostaíochta sa nGaeltacht ar an mbealach sin. Tá sin ráite agam sa Teach cheana féin.
Rud simplí a rinne muid, an Freasúra agus mise, le níos mó fostaíochta a chruthú sa nGaeltacht an samhradh seo ná a dhéanfadh go leor airgid ar foirgintí – achtú Bille na dTeangacha Oifigiúla. Ba cheart dúinn a chuimhniú an beart amháin sin nár chosnaigh aon airgead a chruthóidh níos mó postanna ná a chruthódh €10 milliún ar fhoirgintí. Tá €100 milliún caite ar fhoirgintí ó 1997 agus chonaic muid uilig an rud a tharla. Cén fáth? Mar tá an seanbhealach d'fhostaíocht a chruthú athraithe. Breathnaigh ar an athrú ar bhuiséad EI agus IDA. Tá sé ag dul isteach i bhforbairt agus taighde.
Maidir leis na figiúirí féin, ní theastaíonn sé uaim dhul siar ar an argóint sin. Ní chuirfeadh sin rudaí mar a chéile i gcomparáid. Mhínigh mé gur tugadh €3.5 mhilliúin sa bhreis don údarás ag deireadh na bliana seo caite. An ionann sin agus a rá dá mba rud é go dtabharfainn €1 mhilliún don údarás idir seo agus an Nollaig go mbeadh bealach ann go mbeinn ag laghdú Meastacháin na bliana seo chugainn? Níl aon chiall leis an gcineál sin caint agus tuigeann chuile duine sin ach tá toghchan ag teacht do na comhairlí condae agus tá brú ar pholaiteoirí.
D'athraigh mé airgead thart go mór agus beidh orm tuilleadh de seo a dhéanamh, ach tá 6% breise ar fáil i mbliana agus níl mé ag dul a chaitheamh ar an seanbhealach. Tá mé ag dul é a chaitheamh ar an mbealach a chruthóidh fostaíocht, gníomhaíocht agus laidreas sa teanga sa nGaeltacht. Tá foinsí airgid nua ann – Science Foundation Ireland mar shampla, tá €200 milliún aige. Níl sé luaite go bhfuil an t-údarás ag dul ina dhiaidh sin ach tá a fhios agam go bhfuil sé ag caint leis faoi níos mó ná €4 mhilliún.
Ag deireadh na bliana seo chugainn, feicfear an-torthaí as plean chomháite atá agam. Níl daoine ach ag breathnú ar phíosaí anseo agus ansiúd ach ag deireadh na bliana feicfear an-torthaí ar an bplean sin atá agamsa ar mhaithe le pobal na Gaeltachta agus ceanntair ina bhfuil an Ghaeilge láidir.
Nach bhfuil sé fíor go bhfuil caiteachas níos lu ag an údarás i mbliana do na postanna sin? Nach bhfuil sé náireach agus bliain an thoghcháin ann go mbeidh laghdú €12.3 mhilliún i mbuiséad an údaráis le postanna a chruthú? Sin an fhírinne.
Nuair a éisteann duine le Raidió na Gaeltachta, cluintear faoi scriosadh na bpostanna i nGaeltacht Thír Chonaill, níl aon dabht faoi sin. Conas is féidir monarchana nua nó postanna nua a mhealladh isteach gan airgead nó deontais a thabhairt? Is féidir a chaint go deo ar cad a tharlóidh ach muna mbeidh an t-airgead ann, ní bheidh postanna ann.
Tá an t-airgead ann.
Níl sé ann. Scriosadh i mbliana é.
Tá an t-airgead ann. Ní déarnadh iarracht i riamh sa nGaeltacht airgead pobail agus airgead príobháideach a tharraingt isteach ach amháin frid mhonarchana. Ag smaoineamh go simplí air seo, tá sé deacair airgead príobháideach a fháil isteach le bóthar a dhéanamh so caithfidh mé sin a dhéanamh 100% as airgead an Stáit. Tá sampla iontacha den smaoineamh nua seo ceadaithe ag an údarás gar don áit ina bhfuil mé féin i mo chónaí, agus tá sé ag mealladh airgid príobháidí isteach i ngnó na tógála. Ar an mbealach sin sabhálfaidh sé go leor airgead agus saorfaidh sé an t-airgead sin do bhóithre agus mar sin nach féidir le duine bheith ag súil go dtiocfadh airgead príobhaideach isteach.
Bhí NUIG ag caint ar ollchostas ar fhó-ionad a bhunú i nGaoth Dobhair ach ní raibh an méid sin airgid ar fáil. Smaoinigh an ollscoil arís agus chonaic sí go bhfuil monarchana folamha ar fud an eastáit i nGaoth Dobhair. Cén fáth nach rachadh sí i bpáirt leis an údarás ceann de na monarchana seo a thógáil, athchoiriú €1 mhilliún punt, seachas €10 milliún, a dhéanamh air agus bheadh sé chomh foirsteánach le háit nua, agus é a úsáid. An chéim amháin sin ag an údarás agus an ollscoil, ní amháin go bhfuil sé ciallmhar, stuama agus luach airgid, ach tá an rud sin ag tarraingt airgid isteach ón Roinn Oideachais agus Eolaíochta tríd an Higher Education Authority isteach sa nGaeltacht, rud nach raibh ag tarlú cheana. Tá go leor foinsí airgid ann ach caithfimid iad a oibriú go stuama.
Bhí plé fada agam le cathaoirleach agus príobhfheidhmeannach an bhoird inniu air seo agus dúirt siad nach raibh brú airgid ar an údarás ar thaobh caipitil de i 2003 agus go raibh sé in ann na tógraí móra ar fad a tháinig a cheadú. Má tá duine ar bith ar lorg fianaise nach raibh brú ar an údarás, tairgaíodh €1.7 milliún ar áit sa Daingean nach bhfuil aon úsáid ann dó – bhí an t-airgead sin ar fáil – ach ní raibh aon ghá ar an údarás glacadh leis an tairscint agus ní bhac sé leis an áit a dhíol. Dá mbeadh brú airgid ar an údarás bheadh sé díolta.
