Vol. 580 No. 5
In ainim Phairtí an Lucht Oibre, Fine Gael agus an Chomhaontas Ghlas, molaim:
Go nglaíonn Dáil Éireann ar an Rialtas, toisc go bhfuil an seans ann i rith Uachtaránachta na hEorpa a bheith ag Éireann faoi láthair, agus go bhfuil aitheantas a fháil ag teangacha breise, go bhfuil sé ag teastáil go n-aithnítear an Ghaeilge mar theanga oifigiúil ag an Aontas Eorpaigh agus a institiúidí.
I wish to share my time with Deputies O'Dowd and Sargent.
Is that agreed? Agreed.
Cuireann Úachtaránacht na hÉireann ar an Aontas Eorpach deis faoi leith ar fáil don Rialtas an cás maidir le aitheantas don Ghaeilge mar theanga oifigiúil san Aontas Eorpach a bhrú ar an Choimisiún agus ballstáit eile an Chomhphobail. Tráthnóna amárach, má ghlacfaidh an Dáil leis an rún seo atá molta ag Páirtí an Lucht Oibre, Fine Gael agus an Comhaontas Glas, beidh lámh an Rialtais neartaithe i dtaca le aitheantas a bhaint amach don Ghaeilge mar theanga oifigiúil san Aontas.
Sa bhfoilseachán Dublin Opinion foilsíodh cartún uair amháin, pictiúir d’fhear ina shuí in oifig fhairsing bhreá agus faoin phictiúr bhí na focail “Bhí Gaeilge agam, now I have a big job”. Sin an dearcadh a bhí i bhfeidhm i 1972 agus sinn i mbun idirbheartaíocht ár mballraíocht sa Chomhphobal. Cé gur teanga náisiúnta na hÉireann í an Ghaeilge, de réir an Bhunreachta, agus gurbh í an phríomhtheanga oifigiúil, ní theanga oifigiúil de chuid an Aontais Eorpach í. Is teanga conartha san Aontas í, coincheap aisteach ísealchéimeach a chum Rialtas dúchasach, Rialtas Fhianna Fáil, sa mbliain 1972. Sé an Rialtas sin a chuaigh ar lorg an islithe chéanna agus is ar an Rialtas seo atá dualgas anois athrú céime a éileamh agus a bhaint amach.
I propose to approach this debate on the Irish language in a positive spirit, providing the Government with every opportunity to join with all on this side of the House in supporting the motion. In particular, I want to avoid some tendencies that have bedevilled too many political debates on the Irish language and language policy. One is a natural reaction to the perceived attitude of mind of a small minority of Gaeilgeoirí, a mixture of superiority tinged with some scorn for those who through no fault of their own do not, like them, have the language. There is a related factor that must also be avoided, a link that is sometimes, perhaps unfairly, made between sections of the Gaeilgeoir community and xenophobia, indeed to the physical force tradition, which most Irish people, including Gaeilgeoirí, now abhor as redundant.
Another factor is a legacy of British rule, deeply ingrained in our psyche, not least among some cainteoirí dúchais but not confined to native speakers and also to be found in other corners of the former empire, what in Australia and New Zealand is called “cultural cringe”. This is the belief that one’s own culture is backward and unsophisticated compared to other cultures, most particularly British culture, and it is an undoubted historical feature of Irish, Australian and New Zealand life. In our own country it takes the form of the west Brit outlook, and the attitude encapsulated in the Dublin Opinion cartoon, “Bhí gaeilge agam, now I have a big job.”
There is also a fourth factor that bedevils debate, the off-putting effect of the lip service paid by officialdom to the linguistic cause, in particular in the spheres of administrative action and politics, particularly as played by Fianna Fáil for all it is worth. As I shall shortly point out, our Judiciary has been, and continues to be, considerably more protective and respectful than has been the Executive power, as well as scathing of the official attitude and being sensible and balanced in its judgments.
We also need to avoid being hostage to certain "sacred cows", special pleading and the stale traditionalism of Myles's Bonaparte Ó Cúnasa's Corca Dorcha. We are dealing here with our history, including the role of the cultural revival in Irish national development. The revival was an essential element in an exercise of differentiating us from the English and binding us together as ‘Irish', creating a nation and a nationalism that would ultimately express itself in statehood. The cultural revival was very much a political project with a political ambition. While there were, of course, those who were principally cultural Nationalists, who largely eschewed the political side of things, in the round the cultural revival was a political force and very many of those who were politically active in the national cause were also engaged in or animated by, the cultural project, to whatever extent. The link between culture, nationality, statehood and language is there, evident in both the Constitutions that have ruled us since Independence, in Article 4 of the Saorstát Éireann Constitution and Article 8 of Bunreacht na hÉireann.
Today people generally, not just in Ireland, are sensitive about their identity. This is reflected in concerns about multiculturalism, perceived loss of sovereignty, globalisation, Americanisation and the like — they want a badge that identifies them as in whatever way ‘unique'. I have no problem with any of this in moderation. I am sympathetic towards it as long as it does not spill over into xenophobia, notions of superiority and so forth.
Detailed arguments have been advanced in support of the Government's request to have accorded to the Irish language the status of an official language of the European Union. The campaign group Stádas has set out some of these arguments. Stádas makes the critically relevant point that there is really no great issue here. Irish speakers have a right to have grievances addressed to the European Ombudsman dealt with in Irish, to petition the European Parliament in Irish and to correspond with the various institutions of the Union — the Council, the Commission and so on — in Irish. The treaties are also available in Irish — Irish is a treaty language. Irish is also an official language of the European Court of Justice. The big issue really relates to Community legislation, the directives and regulations that form part of the acquis communautaire, community law, and the publication of the Official Journal.
The intention behind this motion is that in the change in status being made, the Union would be responsible for producing future texts of Community legislation in Irish, with Ireland having responsibility for the legacy issue, which it arguably should be doing anyway in light of the Ó Beolain case, to which I shall return.
However useful on many aspects of detail its submission to the National Forum on Europe, from my own position of emphasising rights, history and culture, I find the Stádas presentation somewhat incomplete. In particular I am uncomfortable with the contention that this issue is in some measure about jobs for Gaeilgeoirí. This is not only about jobs, or even mainly about jobs, and if it were, it is a demand redolent of ‘Corca Dorcha' that I would find difficult to support.
In essence, the argument about the status of the Irish language in Europe and, I would also particularly emphasise, at home is to my mind about our Constitution, the constitutional rights of citizens, but also our own historic and indeed modern-day sense of ourselves as a people, our sense of what we are. Both of these aspects, our sense of ourselves and our history, and the constitutional status accorded to Irish are intimately interconnected. We also need to develop a sensible approach to how we can create a real bilingual society in Ireland and how to accommodate the languages of our new citizens in this new Ireland. We need to address our poor record in language teaching — the contribution of native Government has been to create one of the worst societies in terms of familiarity with other European languages, and it is not improving. In the now famous 2001 case of Ó Beoláin v. Fahy, Mr Justice Hardiman approvingly quoted the words of then Chief Justice Kennedy, in the 1934 case of O’Foghludha v. McClean, relating to Article 4 of the Saorstát constitution:
One of the distinguishing marks of a nation, in the sense of a distinct people (though not a necessary or universal mark) is the possession of a common national language. This nation of ours possessed that distinguishing characteristic in the Irish language. It was the common speech of every Irish man down to comparatively recent times, when it yielded before immense pressure, compulsion in the schools, social political and commercial forces.
He went on to remark:
The language position at the date of the enactment to the Constitution is so fresh in our memories as to need no statement but the importance of it here is for the interpretation of Article 4. The declaration by the Constitution that the National Language of the Saorstát is the Irish language does not mean that the Irish language is, or was at that historical moment, universally spoken by the people of the Saorstát, which would be untrue in fact, but it did mean that it is the historic distinctive speech of the Irish people, that it is to rank as such in the nation, and by implication that the State is bound to do everything within its sphere of action (as for instance in State-provided education) to establish and maintain it in its status as the national language and to recognise it for all official purposes as the national language.
The critical judicial conclusion is:
None of the organs of the State, legislative, executive, or judicial, may derogate from the pre-eminent status of the Irish language as the national language of the State without offending against the Constitutional provisions of Article 4 [of the Saorstát constitution].
Mr. Justice Hardiman expressed the belief that "the implication into the text of the 1922 Constitution of a binding obligation on the State in relation to the language" was equally appropriate to the construction of Article 8 of our current Constitution. Importantly, he further concurred with the words of Mr Justice O'Hanlon in a 1988 judgment that: "— the provisions of Article 8 of Bunreacht na hÉireann are stronger still in terms of giving recognition to the Irish language than was Article 4 of the Free State Constitution".
Unless and until, if ever, the people decide to change the provisions of Article 8, such as for example along lines recommended in 1996 by the constitutional review group, or the Oireachtas legislates in line with the provisions of Article 8.3 of the Constitution, the Irish language has the status of being the national language and the first official language and our Judiciary has in this context given us some understanding of what this means administratively and in our courts of justice.
No doubt the courts have not had their final say on these matters, not least in the wake of Ó Beoláin and now also that we have adopted the Official Languages Act 2003 and, with that enactment, the establishment of the position of An Coimisinéir Teanga and the imposition of various statutory duties on public bodies in respect of the language. We are at least formally developing an ever more explicit bilingualism in respect of the domestic life of the State, although we have yet to see whether there is more to this than formal concession to what most Ministers probably regard cynically as the whimsical folly of the Minister for Rural Community and Gaeltacht Affairs, Deputy Ó Cuív, and have not the remotest intention of funding. I suspect the Minister knows this to be the case.
The current policy of the Government in respect of the status in Europe of the Irish language has, in the circumstances appropriately, been given to the Minister, Deputy Ó Cuív to enunciate. It is best captured by the following hollow, miserable formulation by the Minister when speaking last December:
Bímid i gcónaí ag iarraidh deis chuí a fháil chun an teanga a chur chun cinn san Aontas Eorpach. Mar shampla, bainfidh an láithreán ghréasáin spesialta a bhéas ann don Uachtaránacht feidhm fhorleathan as an dteanga i rith na sé mhí seo chugainn.
As befits the great party of tokenism and cultural cringe that is Fianna Fáil, this is a fine formulation indeed. It is seoinínism through and through.
Mar a mhíníonn Stádas, níl an oiread sin i gceist sa chás seo muna bhfuil an meon seoiníneach san áireamh. Is go hiomlán faoin Rialtas é socrú a dhéanamh go mbeidh an Ghaeilge ina teanga oifigiúil de chuid an Aontais. Mar atá raite, níl aon idirbheartaíocht i gceist, seachas faoin gclár ama b'fhéidir. Níl i gceist ach go gcuirfeadh an Rialtas in iúl don Choimisiún gurbh mhian le hÉirinn go mbeadh an Ghaeilge ina theanga oifigiúil agus go gcuirfeadh an Coimisiún na leasuithe cuíthe ar aghaidh go dtí Comhairle an Aontais Eorpaigh, agus ghlacfaí leis an athrú d'aon ghuth.
Níl le rá agam anois ach, mar a ghuíonn an phríomhaoire go minic anseo, "Molaim an rún".
Molaim an rún freisin. Tá sé iontach tábhachtach go bhfuil an Freasúra ina iomlán tagtha le chéile anocht ar chomhaidhm, go n-aithneofar an Ghaeilge mar theanga oifigiúil san Aontas Eorpach. Tá sé soiléir le tamall fada gurbh é sin an tuairim ag Gaeilgeoirí, muintir na Gaeltachta agus gach duine aga bhfuil suim sa Ghaelainn aige ar fud na tíre. Nuair a bhí Coimisún na Gaeltachta curtha ar bun ag an Aire agus é ag thart ar an tír, ba léir gurbh é an fonn is mó ná go mbeadh an Ghaelainn aitheanta mar theanga oifigiúil san Aontas Eorpach. Tá sin scriofa i dtuarisic an Choimisiúin agus soiléir do gach duine. Ní thuigtear cén fáth nach bhfuil an Rialtas sásta an beart a dhéanamh ar son na Gaelainne agus ar son muintire na hÉireann.
Níl aon dabht, ó bunaíodh an Stát, go bhfuil líon na nGaeilgeoirí méadaithe go mór. Ag amharc ar an daonáireamh, i 1926, bhí 540,000 Gaeilgeoirí agus i 1986 bhí níos mó na 1 mhilliún. Tá méadú an-mhór tagtha ar labhairt agus ar eolas na Gaelainne sa tír seo. Ní thuigim cén fáth ansin nach bhfuil an Rialtas agus an Aire, an Teachta Ó Cuív, sásta an t-aitheantas seo a thabhairt don Ghaelainn. Tá a lán déanta ag an Aire Ó Cuív don Ghaeilge, níl aon amhras faoi sin, chuir sé Bille na dTeangacha Oifigiúla fríd an Dáil agus tá níos mó Gaelainn á labhairt anois sa tír, go speisialta sa Státseirbhís. Cén fáth, anois, nach bhfuil sé sásta troid go láidir ar son na Gaeilge? Ní thuigim seo. Más rud é nach bhfuil sé sásta, ba chóir go n-éireoidh sé as oifig mar tá seo chomh bunúsach sin do chainteoirí Gaeilge.
Ní bheidh ach tír amháin san Aontas Eorpach méadaithe nach mbeidh a teanga aitheanta mar theanga oifigiúil. Cén fáth nach bhfuil an beart déanta ag an Aire? Tá lucht na Gaeilge, Conradh na Gaeilge, Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge, go léir ag troid ar son na haidhme seo. Tá gach duine i bhfabhar an rúin seo so cad chuige nach bhfuil an Rialtas sásta é a dhéanamh? Caithfidh an tAire a rá linn agus mioneolas a thabhairt ar a chuid argóintí. B'fhéidir go bhfuil sé sásta gan an obair a dhéanamh ar son na Gaeilge.
Ó bunaíodh an Stát, chuir roinnt daoine an-fhuinneamh sa Ghaeilge agus sa Ghaeltacht. Ní raibh baint ag Conradh na Gaeilge leis an bpolaitíocht ach bhí sé go mór ag dul ó áit go háit ag iarraidh an Ghaeilge a chothú agus an cultúr Gaelach a choimeád go deo. Tá an-job déanta ag Conradh na Gaeilge san fheachtas seo. Tá moladh toilte aige. Nuair a bhí m'athair ina mhúinteoir óg sna 1920í agus na 1930í, bhí post aige mar thimire Ghaeilge. Bhí sé ag múineadh na Gaeilge i rith an lae agus san oíche rachadh sé thart ar a rothar i dTiobraid Arainn. Bhí a lán timirí eile ag an am sin ag iarraidh an Ghaeilge a chothú. Tá lá nua ann anois agus suim sa Ghaelainn ann. Bhí mé ag féachaint ar TG4 le déanaí agus chonaic mé mic léinn na n-ollscoileanna anseo i mBaile Átha Cliath ag rá go gcaithfear an Ghaeilge a aithint mar theanga oifigiúil. Tá an spreagadh in achan áit sa tír agus tá suim sa cheist seo.
All over the country, Irish language speakers, members of Conradh na Gaeilge and, in particular, young people are interested and actively involved in this campaign. They want to see Irish recognised as an official working language of the European Union. Never was there a greater opportunity or a chance so readily within our grasp. When the languages of countries being brought into the European Union are recognised, why is Irish not recognised? There is no excuse.
The number of Irish speakers has increased massively since 1926 when the census I quoted was published. There are 150 Gaelscoileanna all over the country and a very active, vibrant and committed group who speak the language. An increasing number of people wish to use Irish and to see it recognised. They see no reason it should not be so. I urge the Minister to fight in Cabinet using the arguments of the Irish language movement and those who are behind this issue. They all want it to happen now. As I said in Irish, no one doubts the commitment of the Minister to the Irish language.
There are many in the Gaeltachtaí who say the Minister, Deputy Ó Cuív, is the man to do this job, but he is doing nothing. The Minister must do this job. There is no doubt he has delivered on the Official Languages Act and his personal commitment is well known and widely acknowledged, but on this issue of principle, the Minister will fail utterly if he fails to secure the recognition of Irish. He is sitting at Cabinet table and it is his responsibility. He has all the interest groups behind him and he has no excuse. This is a real battle to give our language, nation and culture proper, true and final recognition among the body of European countries whose languages are being recognised and translated. Their representatives can rise in the EU Parliament and speak in their languages but Irish people cannot.
When Fine Gael Member of the European Parliament, Mary Banotti, rose to speak in Irish, she was told she could not as she had failed to provide due notice. No due notice is required if the language is official. While there are some who would prefer if the native speaking MEP from Connemara did not speak at the EU Parliament, I welcome his membership, even as an independent. I have no doubt that he would love to speak Irish. I ask the Minister to support him in that, not just at the convention.
Hear, hear.
It is a real issue that if one speaks to Gaeltacht dwellers, they will ask what is the point of speaking Irish. They want to know where their jobs are and where their children will work. While there is a greater level of Irish use in the Civil Service and in the community since the passage of the Official Languages Act, why should they not aspire to work in the European Union also? Why should they not be able to use Irish as a qualifying language for EU positions when every other country's citizens can? The Minister is frozen in time on this issue. The Government is inactive. People are extremely angry that the Government is failing to carry out the wishes of supporters of the Irish language.
To turn to mass media and communications, TG4 is a wonderful language station of which we can all be proud. It does a tremendous job and there is great support for it and goodwill towards it. As Deputy Rabbitte said, a tide is flowing in terms of Irish people who are interested in and committed to their culture. We are all flowing in the same direction and we all want this. While the Minister may be able to name one in his speech, I can think of no political reason it should not happen.
Tá gach duine i bhfabhar an scéil seo, níl aon duine ina choinne. Caithfear lucht Fianna Fáil an gníomh a dhéanamh ar son muintire an Gaeilge agus na Gaeltachta.
There are problems in terms of Irish language use in the Gaeltacht among certain age cohorts as the report of Coimisiún na Gaeltachta demonstrates. It is a serious issue that very young people in the Gaeltacht tend not to use Irish. The report voices real concern that Irish will be lost over three or four generations in what are fine active Gaeltachtaí now. We must balance that, of course, with the increasing use of Irish outside the Gaeltachtaí. If being a gaeilgeoir and coming from a Gaeltacht is worth anything, native speakers must be able to say that theirs is not a second-class language. Let us hope that when this debate is over they can say theirs is a world-class language which is recognised in the European Union as one with official status.
Níl aon dul as ag an Aire faoin scéal seo. Caithfear an bua a bheith againn sa rún seo agus san fheachtas seo. Beidh muintir na hÉireann má dhéanfaidh an Rialtas an job ar son na Gaelainne.
Gabhaim buíochas le Páirtí an Lucht Oibre agus leis an Teachta Rabbitte as deis a thabhairt dom tacaíocht a thabhairt don rún seo atá an-tábhachtacht. I would like to be able to speak entirely in Irish, but if I did, interested persons without the ability to speak the language would be unable to read my remarks in the Official Report. It is only produced in the language spoken in the House, even though the cluasáin can be worn by anyone who is fortunate enough to be a Member, but not by those in the Public Gallery. We are very much in need of reforms in that regard in this House as well as in the European Union.
The points I wish to make will serve to highlight the contrast between the position of the Government and positions of other member states and applicant countries on their official languages. This matter does not involve any great cost factor, which makes one wonder why the Government is not pushing ahead more strongly and effectively. I will refer to my experience of trying to conduct the business of parliamentary questions through Irish in this House as it must be highlighted. It is important to estimate the number of translators needed. It is one of the issues which is a practical, knock-on effect of the Government's decision to take this motion and act on it.
During my contribution I will refer to the conditions which must be met by an official language. It does not have to be spoken by everybody in a national Parliament to become an official language. There are very basic requirements in place and Irish fulfils them all. There is also a need to outline the implications of a failure to secure official status for Irish. It is not a neutral debate. If we fail to secure official status, the Irish language will suffer damage. Unfortunately, in speaking on this issue, one must also refer to Fianna Fáil promises made in the programmes for Government of this and the last Administration and, subsequently, broken. It is important to point out that omissions in the context of the language and our admission as a member state in 1972 were honest mistakes born of a lack of understanding of what was involved. The only issue on the table is the timeframe for introducing it. The decision has to be taken now and the discussion can take place on the timeframe for its introduction using all the practical issues that need to be dealt with.
Dé Domhnaigh seo caite shínigh mise ar son Chomhaontais Ghlais na hÉireann cart ag búnadh Páirtí Ghlas na hEorpa ar an mbord céanna agus ar síníodh conradh na Róimhe i 1957. B'ócáid stairiúil sin agus chuir sé i gcuimhne dom gur thug gach tír san Aontas Eorpach a teanga oifigiúil náisiúnta féin isteach léi mar theanga oifigiúil san Aontas ach amháin an tír seo. Is aisteach an rud é. Ó 1 Bealtaine 2004, beidh deich mballstát nua agus naoi dteanga oifigiúil nua, an Chipir mar éiscíocht mar tá an Ghréigis ann cheana.
Níl fianaise ar bith cloiste agam go ndéarna tír ar bith eile gearán faoi chostas bhreise mar gheall ar an Ghaeilge a bheith mar theanga oifigiúil san Aontas. Is léir go bhfuil an-áthas ar na tíortha nua ag teacht isteach mar, nuair a bheidh teanga oifigiúil acu san Aontas Eorpach, beidh impleachtaí fostaíochta ann, is féidir leo dlíthe an Aontais a fháil ina dteanga féin agus beidh siad saor úsáid a bhaint as a dteanga féin i bParlaimint na hEorpa — beidh éad ar Sheán Ó Neachtáin faoi sin.
Mar a dúirt an Teachta Rabbitte níos luaithe, níl aon deacracht leis na conarthaí, úsáidtear an Ghaeilge cheana. Má scríobhann duine as Gaeilge chuig oifig san Aontas, gheobhaidh sé freagra as Gaeilge. Tá mé cinnte, áfach, go mbeidh leisce ar go leor daoine sin a dhéanamh mar caithfear bheith ceanndána faoi úsáid na Gaeilge nuair nach bhfuil an traidisiún sin ann agus mura bhfuil tosaíocht tugtha ag an Rialtas ar an gceist, is cinnte go mbeidh deacracht in aigne daoine sin a dhéanamh. Má chreideann duine go bhfuil seirbhís trí Ghaeilge ar fáil, bainfidh sé úsáid aisti ach tá daoine in amhras faoi agus ní bhaineann. Nuair a rinne mé iarrachtaí ceisteanna parlaiminte a scríobh as Gaeilge, bhí glaonna gutháin ann agus cuireadh an cheist, "Any chance you can send me an English translation of that?" Ní ró-shásta a bhíonn daoine in oifig an phoist nuair a iarrtar foirm Ghaeilge orthu ach oiread.
Níl le déanamh ag an Rialtas ach iarraidh ar Choimisiún an Aontais Eorpaigh rialachán 1 de chonradh na Róimhe a leasú. Sin bun is barr an scéil agus ba mhaith linn freagra ar cén fáth nach bhfuil sé á dhéanamh. Is féidir leis an Aire a rá gur rud an-chasta é nach dtuigimid cionn is go bhfuil muid go léir an-shimplí ach ag an am céanna níl iarratas déanta ag an Rialtas. Caithfidh Éire cinnte an acquis communautaire a aistriú ar ball agus tá go leor dlíthe as Gaeilge cheana féin mar is teanga conartha í.
Ó thaobh aistritheoirí agus athteangairí, ag Malta beidh 110 aistritheoirí agus 40 athteangairí ag teastáil. Smaoinigh faoin spreagadh a bheidh ina leithéid do na Gaelscoileanna, d'Fhionntar i DCU, d'fhéinmheas, d'foghlamóirí agus do na cailíochtaí sa Ghaeilge a bheidh an-úsáideach. Beidh athrú bunúsach ar an dearcadh i leith na Gaeilge sa tír.
Ní gá a rá ach oiread go bhfuil an Ghaeilge ag gach iriseoir agus Teachta Dála. Bíonn na cluasáin sin caite ag iriseoir amháin, Cathal Mac Coille, duine a scríobhann as Gaeilge le Foinse agus irisí eile, ach tuigim anois ó bheith sa Róimh agus sa Bhruisail, go bhfuil sé soiléir má éisteann duine as Béarla leis na cluasáin. Tá an fhuaim níos fearr agus b’fhéidir go bhfuil sé ag éisteacht leis an mBéarla chomh minic agus a bhíonn sé ag éisteacht leis an Ghaeilge. If Irish was an official language in the EU the culture of listening to the headphones might improve here. Chaith mise na cluasáin mar bhí an fhuaim níos soiléire.
On the issue of the official status of Irish in the European Union, the Taoiseach tells the House regularly that in Malta the people speak Maltese in the markets and in the parliament, not forgetting it did all its negotiations in English just as Ireland did. It is important to bear in mind that it is not a requirement to speak Irish in one's Parliament, although many of us would prefer to use it more often, if the journalists would wear the headphones.
Is gá an acquis communautaire a aistriú agus is féidir sin a dhéanamh. Is gá teanga náisiúnta a mholadh, agus is teanga náisiúnta sa Bhunreacht í an Ghaeilge so is féidir sin a dhéanamh. Is gá an t-iarratas a dhéanamh agus is féidir leis an Rialtas sin a dhéanamh más mian leis.
Ní amháin go mbeidh an Ghaeilge thíos leis má théipeann ar an Rialtas stádas oifigiúil a lorg agus a bhaint amach ach beidh Éireannaigh faoi mhíbhuntáiste mar a bhí ó tháinig muid isteach san Aontas. Fiú ag obair trí Bhéarla, aon iarratas i gcomhair rúnaí nó cléirigh san Aontas, caithfidh iarrthóir bheith líofa i dteanga oifigiúil eile. Mura bhfuil Fraincis, Gearmáinism Spáinnis, Gréigis, Danmhairgis nó teanga eile aige chomh maith le Béarla agus Gaeilge, ní aithnítear ach go bhfuil teanga oifigiúil amháin aige — an Béarla. Tá Éireannaigh faoin mhíbhuntáiste an-bhunúsach ó thaobh fostaíochta de. Ní bhaineann seo le Gaeilge beag nó mór, baineann sé le cothrom na Féinne d'Éireannaigh mar shaorannaigh an Aontais Eorpaigh agus glacann an tAire leis sin. Tuigeann sé go bhfuil mé ag insint na fírinne. If one wants to be crude about it, the Government has failed to use Irish as capital in the European Union. It is a crude way of putting it but it is true.
Ní amháin go mbeidh Éireannaigh faoi mhíbhuntáiste ach beidh an Ghaeilge fosta. Tá daoine frith-Ghaeilge amach ansin, de bharr bata a fuair siad ar scoil nó rud éigean, agus is fuath leo an teanga. Beidh go leor daoine sásta dul os comhair na cúirte agus a rá nach gceart dá leanaí Gaeilge a fhoghlaim mar níl aon mhaitheas ag baint leis toisc nach dteanga oifigiúil san Aontas Eorpach í agus nach bhfuil meas madra ag an Rialtas ar an Ghaeilge cionn is nár bhrú sé a cás agus, mar sin, ní ghá le leanaí á foghlaim. Tá súil agam nach dtarlóidh sin ach tá an baol ann go dtarlóidh.
The other reality is that Irish does not have to be used in the same way as English. Danish is not used in terms of translations into everything. There are relay languages — English, French and, increasingly, German are used as a matter of course. Article 6 of the regulations provide that the institutions of the Community may stipulate in their rules of procedure which of the languages are to be used in specific cases. Go praicticiúil, beidh relay languages in uachtar agus ní bheidh brú an-mhór ar an Rialtas mar gheall ar Ghaeilge a bheith mar theanga oifigiúil.
It is regrettable that it falls again to Fianna Fáil to try to fulfil a promise because we know all too often that is a forlorn hope. A promise in 1972 that Irish would be recognised as an official language of the enlarged Community was signed by the Taoiseach and the Minister for Foreign Affairs.
Unfortunately, when we look closely at the fine print, we see that it is not listed among the official languages. We are told it is a working language. However, working languages are not mentioned in the lists.
We are operating in a kind of fantasy land in regard to where the Irish language stands. The people in 1972 did not understand just how easy it would be to have Irish as an official language. I note that in 1997, the Government promised that there would be support for the official status of Irish and, in 2002, the Fianna Fáil-Progressive Democrats Government again promised it would implement the Gaeltacht Commission, Tuairisc Choimisiún an Gaeltachta. Its third recommendation is that Irish would have official status in the European Union.
We have had enough tokenism in regard to Irish being used on websites and in other fancy places, as if that will give some comfort to those concerned about this. It is not an official language and the Minister has a responsibility to make that happen. I ask him to do so.
Tá an-áthas orm go bhfuil deis agam labhairt sa díospóireacht seo agus dearcadh an Rialtais i dtaobh na ceiste seo a chur i láthair. Dearbhaím don Teach uile go bhfuil an Rialtas aontaithe go hiomlán ar an gcur chuge atá ann i dtaobh na ceiste. Cuireann an díospóireacht seo Cath Eachdhroma i gcuimhne dom beagáinín. Mar is eol do staraithe, ba é Cath Eachdhroma an tubaiste mhór a tharla do na Gaeil. Smaoinítear freisin ar céard go díreach a tharla, nó céard a dúradh linn faoinar tharla. Dúradh linn ariamh go raibh an iomarca deifre ar St. Ruth, agus dá mbeadh beagáinín foighide agus cur chuige agus stáidéir ag baint leis, nach dtarlódh an tubaiste a tharla do na Gaeil an lá sin. Dá bhfagfadh an Sáirséalach ar an mbarr san áit cheart, ní dhéanfadh seisean an dearmad a rinne St. Ruth.
Fáiltím go mór roimh an díospóireacht seo, agus ní dóigh liom go bhfuil éinne sa Teach seo — b'fhéidir go bhfuil daoine áirithe ann, ach níl aon pháirtí, mo pháirtí féin agus an Rialtas ina measc — nach mian leis nó léi an Ghaeilge a chur chun cinn. Tá a fhios agam freisin go bhfuil spéis ar leith ag daoine i gceist cur chun cinn na Gaeilge taobh istigh den Aontas Eorpach, go mórmhór ag an am seo nuair atá tíortha nua ag teacht isteach san Aontas. Is dóigh liom gur bhain daoine míchiall as na deacrachtaí praiticiúla a thug an Rialtas chun solais maidir le dul chun cinn, agus ghlac daoine leis nach raibh an toil nó an spéis ag an Rialtas an dul chun cinn sin a dhéanamh. Is é a mhalairt atá fíor.
Sula ndéanfaimid cinneadh cén bealach is fearr dul chun cinn, is fearr teacht ar na fíricí iomlána, fiú dá mba rud é go mb'fhearr linn nach mbeadh na fíricí ar fad mar atá siad. Mar a thuigeann chuile dhuine sa Teach seo, go mórmhór muidinne sa traidisiún poblachtánach, ní furas an rud é an bearna idir an mian agus an gníomh a líonadh. Tá sé sin fíor i gcomhthéacs na Gaeilge, agus tá sé fíor freisin i gcás athaontú na tíre mar phoblacht neamhspleách. Caithfear é a thógáil céim ar chéim. Is ceacht é sin, mar shampla, a d'fhoghlaim Sinn Féin ar an mbealach crua.
Ar ndóigh, is féidir liom rá go bhfuil an Rialtas seo tar éis díriú isteach go láidir ar an Ghaeilge a chur chun cinn ó toghadh mar Rialtas é sa mbliain 1997. Tá Aire sinsireach, uair amháin eile, freagrach as an Ghaeilge ó lá go lá. hAchtaíodh an tAcht teanga anseo anuraidh, agus rinne dlí de an mhí seo caite. Ar ndóigh, bhí lá stairiúil i saol na Gaeilge nuair a cheap Uachtarán na hÉireann an chéad Choimisinéir Teanga. B'shin an chéad reachtaíocht a thug creatlach reachtúil le haghaidh seachadadh seirbhísí trí mheán na Gaeilge. Is é príomhchuspóir an Achta ná déanamh cinnte go bhfuil seirbhísí poiblí ar fáil níos forleithne i nGaeilge agus go mbeidh caighdeán na seirbhísí sin i bhfad níos airde. Tá an Rialtas dírithe go hiomlán ar an Acht a chur i bhfeidhm, agus glacfaidh sé sin cuid mhaith díograise agus diongbháilteachta.
Ar ndóigh, ó mhí Iúil seo caite, tá go leor oibre á cur isteach leis an aidhm seo a chur i gcrích. Cruthóidh an reachtaíocht seo dornán mór de chomhlachtaí poiblí, agus beidh orthu cur lena gcumas seirbhísí a chur ar fáil dá gcustaiméirí agus foilseacháin a chur ar fáil san dá theanga oifigiúil. Chomh maith leis sin, tá mionscrúdú radacach déanta ag an Rialtas le seacht mbliana anuas ar pholasaí na Gaeilge sa nGaeltacht agus lasmuigh den Ghaeltacht.
Ar na rudaí atá déanta, tá bunú Fhoras na Gaeilge, bunú Choimisiún na Gaeltachta agus cur i gcrích na tuarascála, méadú ar chaiteachas ar infreastruchtúr na Gaeltachta, bunú Iomairt Cholm Cille, agus athbheochan, athláidriú nó atheagrú Choimisiún na Logainmneacha. Táimid tar éis an suirbhé is cuimsithí ariamh ar theangeolaíocht na Gaeltachta a choimisiúnú. Tá feachtas feasachta, mar a thugaimid air, maidir le cur chun cinn na Gaeilge do thuisimitheoirí chun iad a spreagadh Gaeilge a labhairt lena gclann. Táimid ag cur athruithe ar scéim labhairt na Gaeilge. Tá forbairt déanta ar scéim na gcúntóirí teanga. Táimid ag tabhairt faoi scéim cuairteoirí baile. Tá forbairt á déanamh ar scéim na gcampaí samhraidh. Tá scéim phleanáil teanga an phobail i gcomhar leis an údarás á réiteach. Tá méadú mór ar an oideachas tríú leibhéil trí mheán na Gaeilge á chur ar fáil. Táimid tar éis na cánacha iomlána a athrú do mhná tí na Gaeltachta, agus táimid na híocaíochtaí a dhéantar leo a mhéadú. Táimid tar éis an t-údarás a iompú i dtreo na Gaeilge. I mbliana, cuireadh airgead breise ar fáil le haghaidh naíonraí lán-Ghaeilge agus seirbhísí don óige trí mheán na Gaeilge. Chomh maith leis sin, leag muid síos anuraidh go gcaithfear 20% de chaipiteal an údaráis a chaitheadh ar thionscnaimh atá teanga-lárnaithe. Níl ann sin ach liosta de chuid de na rudaí atá déanta ag an Rialtas seo i dtaobh na Gaeilge.
Ar ndóigh, mar a dúirt mé ar ball, tá ceist na Gaeilge san Eoraip mar ábhar plé poiblí le tamall anuas. Fuair chuile dhuine scéala ó dhaoine atá ag iarraidh an scéal seo a chur chun cinn. Tá siad ag iarraidh go dtapfaimis an deis é sin a dhéanamh ar lá Bealtaine seo chugainn, an lá a méadfar an tAontas. Táimid ag éisteacht go cúramach leis an gcás sin. Tá grúpa oibre idir-ranna bunaithe, agus táimid ag déanamh anailíse ar na roghanna uilig atá ann. Táimid ag déanamh iniúchta ar na roghanna difriúla atá ann agus an bealach is praiticiúla agus is fearr an Ghaeilge a chur chun cinn. Ina theannta leis sin, tá socrú déanta agam go mbuailfidh oifigigh ó mo Roinn le hoifigigh ó Chomhdháil Náisiúnta na Gaeilge — an gréasán comhordaithe atá ag na heagraíochtaí Gaeilge — ar bhonn rialta leis an cheist seo a phlé.
Cad is brí leis sin?
I will explain in English. We have arranged for Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge to meet officials of my Department on a regular basis to discuss the Irish language. There is a translation service available for Members if they have difficulty understanding my Irish.
I have no difficulty at all. It is just that the Minister is talking nonsense.
Is é an teacht chun cinn atá i gceist. What does the Minister mean by "enhance"?
Is cuimhin liom, nuair a bhí an Teachta mar Aire, in ionad Acht teanga, ba é rialacháin deonacha a fuair muid uaidh. Diabhal an toradh as sin.
Ráiméis.
Tá sé fíor. B'fhéidir nach cuimhin leis an Teachta Rabbitte é.
Níl misneach aige an cinneadh a thógáil.
Thug mé an reachtaíocht isteach, agus tá sí ina dlí inniu, rud nach raibh de mhisneach ag an Teachta a dhéanamh. Ar cheann de na ceisteanna a gcaithfear machnamh a dhéanamh orthu, tá an bun-bhrí agus an bun-raon a bhaineann le teanga oifigiúil agus oibre an Aontais a d'éirigh trí ghníomhartha thar na blianta agus a cheadaíonn éagsúlacht sa bhrí agus sa ghníomh sin, mar shampla, an difríocht idir an Béarla agus an Mháltais san Aontas mar a bheas. Tuigtear i gcoitinne go gceadaítear dhá stádas — teanga oifigiúil agus oibre — aistriúcháin ar cháipéisí oifigiúla agus soláthair seirbhísí cuimsitheacha teangaireachta do chruinnithe. Chomh maith leis sin, aithnítear na teangacha oifigiúla agus oibre mar chailíocht do phost san Aontas Eorpach. Ní mór a luaigh gur thapaigh Rialtas i ndiaidh Rialtais le deis le cur le seasamh na Gaeilge san Aontas Eorpach. Maidir le seo, tá dul chun cinn maith déanta le tamall anuas. Dheimhnigh conradh Amsterdam i 1996 cearta shaoránaigh an Aontais chomhfhreagras a dhéanamh le haon instititiúid in aon cheann de na teangacha conartha. Éilíonn dearbhú a glacadh leis i gcomhar le conrad Nice 2001 go dtabharfar freagra ar chomhfhreagras mar é laistigh de thréimhse ama reasúnta. Is í an Ghaeilge an t-aon teanga nach dteanga oibre í lenar bhain se sin
Tuigimid sin.
Chinntigh ionadaithe na hÉireann ag Coinbhinsiún na hEorpa a rinne idirbheartaíocht ar dhréach-chonradh bunreachtúil go mbeadh an Ghaeilge ar chomhleibhéal leis na teangacha eile sa ndréach-bhunreacht atá á phlé i láthair na huaire. Tá seo tábhachtach mar mura mbeadh an stádas seo ann — níl sé ann don Lucsambuirgis — thógfadh sé athrú conartha chun é a chur ann. Beidh mé ag caint faoin ndifríocht idir sin agus athrú rialacháin gur féidir a dhéanamh ag am ar bith ar ball.
Ina theannta sin, ar iarratas uainne, ullmhaíodh leagan Gaeilge chomh maith den dreacht -chonradh bunreachtúil a aontaoídh air ag Coinbhinsiún na hEorpa. Aithníonn LINGUA, clár an Aontaisa do chur chun cinn i dteagasc agus foghalim teangacha, an Ghaeilge ina tionscadail.
Anuraidh rinne an Rialtas beart le cur le seasamh an Gaeilge i gcomthéacs an athchóirithe i rialacháin foirne d'oifigigh an AE. Faoi rialacháin foirine athbhreithnithe a n-aontófar orthu go luath, agus mar thoradh ar thionscnamh de chuid na hÉirieann, éilíonn coinníoll nua d'oifigigh go gcaithfidh siad a léiriú roimh an gcéad ardú go bhfuil sé ar a gcumas obair a dhéanamh trí mhean na tríú teanga lena n-airítear ní hamháin teangacha oifgiúla agus oibre ach an Ghaeilge chomh maith. Maidir leis seo, is í an Gheilge an t-aon teanga nach teanga oifigiúil nó oibre í a chuirfear san áireamh. Ciallaíonn sin go bhfuil, de réir a chéile, úsáid bainte as an seasamh bunreachtúil atá ag an nGaeilge san Aontas Eorpach, rud go bhfuil daoine ag déanamh beag is fiú dó, le dul chun cinn céimiúil a dhéanamh maidir le húsáid na Gaeilge sa gComhaontas Eorpach.
Socraíodh stádas na Gaeilge sa mbliain 1971. Ag an am sin, aontaíodh gur teanga conartha a bheadh sa nGaeilge. Is ceist do staraithe an pháirt a bhí ag Rialtais, an stádas a bhí ag na teangacha éagsúla san Eorap ag an am, an úsáid laethiúil a bhí ag baint astu agus an t-athrú mór a bhí idir an stádas ag teanga oibre an t-am sin agus an cineál stádais atá an Liotúainis agus an Mháltais anois san Aontas Eorpach, a chíoradh. Bhí mise mar bhall de Chonradh na Gaeilge ag an am agus mé thar a bheith gníomhach agus ní chuimhin liom sinn ag déanamh mórán cur i dtaca faoi mar is mó a bhí muid dírithe ar chur in aghaidh an Aontais Eorpaigh go hiomlán ná mar bhí muid dírithe ar cheist na Gaeilge san Aontas.
Ní hiad lucht na Dála nó lucht Rialtas ach chuile duine a bhí bainteach leis an scéal a rinne an fhaillí, más faillí a bhí ann, ach má dhéantar scrúdú siar ag an am sin, ní raibh na cuinsí maidir le cúrsaí teangacha san Aontas Eorpach ar bhealach ar bith mar an gcéanna leis an gcaoi atá siad i láthair na huaire.
Is ag éirí as seo go bhfuil an stádas éagsúil seo ag an nGaeilge san Eorap. Níl sé ar cheann den 11 teanga atá ann agus tá stádas conartha aici. Is fiú smaoineamh go bhfuil teanga náisiúnta oifigiúil eile, an Lucsambuirgis, nach bhfuil ina teanga conartha.
Nach bhfuil stádas aici ó 1987?
Tá sé aici anois agus d'fhéadfá an cheist a chur cén fáth nach bhfuil an Lucsamburg ar lorg stádais oifigiúil oibre má ta sé chomh simplí seo.
Sin ceist don Lucsambuirg.
Níl an stádas céanna ag teangacha eile san Eorap, teangacha go bhfuil i bhfad níos mó cainteoirí dúchasacha dóibh ná mar atá ag an nGaeilge, mar shampla an Chatalóinis, an Bhreatnais.
Ní teangacha Stáit iad.
Tuigim sin ach bhí daoine ag argóint faoi líon na gcainteoirí. Is faoi Rialachán na Comhairle 1/1958 a áirítear teangacha mar theangacha oifigiúla agus oibre. Caithfidh athrú ar bith i stádas oifigiúil na Gaeilge nó in aon teanga eile, seachas na forálacha a dhéanfaí mar thoradh ar idirbheartaíocht méadaithe, a dhéanamh trí Rialachán na Comhairle 1/1958 a athrú de réir na gnáthchleachtas atá i gconradh Chomhphobal na hEorpa.
Tá an conradh aontachais daingnithe ag Éirinn trí na ionstraimí daingnithe a bhí leagtha iseach ar 18 Nollaig 2003. Faoi seo tá ionstraimí daingnithe leagtha isteach ag 13 as 15 bhallstáit. Ní féidir le héinne na hionstaimí seo a tharraingt siar nó a phlé athuair. Sin rud fána bhfuil míthuiscint. Nuair a glacadh leis an ionstraim ag glacadh leis na tíortha nua, glacadh go uathoibreach le leasú ar Rialachán na Comhairle 1/1958. Mar sin, ní bheidh aon rud sonrach le déanamh ar 1 Bealtaine. Ní raibh ann ach nuair a síníodh na conarthaí ag tógáil na dtíortha sin isteach san Eorap, go dtagann sé i bhfeidhm ar 1 Bealtaine ach ní bheidh leasú sonrach a dhéanamh ar Rialachán na Comhairle 1/1958 an lá sin. Dá mba rud é gur theastódh ó Éirinn go n-aithneofaí an Ghaeilge mar theanga oifigiúil oibre, chaithfimis dhul asainn féin agus an cás sin a chur chun cinn.
Tá go leor cainte déanta faoin aitheantas atá ag an Mháltais mar theanga oifigiúil oibre. Díríodh go sonrach ar an daonra beag i Málta agus go labhartar an Béarla go forleathan ann. I mBealtaine 2002, i rith idirbheartaíochta aontachais, mhol Coimisiún na hEorpa go n-aithneofaí an Mháltais mar theanga oifigiúil agus oibre a úsáideann institiúidí na hEorpa agus, fearacht na Gaeilge, gur teanga údarach de chuid na gconarthaí í. Agus na moltaí seo á dhéanamh ag an gCoimisiún, is cosúil gur bhunaigh sé caighdeán áirithe a úsáideadh mar slat tomhais agus úsáid na Máltaise á mheas aige. Léiríonn athbhreithniú ar na caighdeáin sin gur rinneadh an cinneadh sin ar go n-úsáideann na hinstitiúidí ar fad i Málta an Mháltais.
Níl aon fhianaise leis sin.
Tá.
Níl. Tá an tAire ag baint úsáid as páipéar neamhoifigiúil. Taispeán na daoine a tháinig isteach in oifig an Aire dó, go raibh sé ag baint úsáid as "non-paper".
Sea ach is léir, ón méid a thuigimid, gur páipéar de chuid an Aontais seo.
Is paipéar neamhoifigiúil é. Cuir an teideal ceart air.
Is "non-paper" é ach is páipéar é a léiríonn an intinn a bhí ag an gCoimisiún agus é ag plé na ceiste.
Chuir sé sa mbosca bhrúscar é mar "non-paper".
No, no. Is léir nach dtuigeann an Teachta an próiseas.
Tuigim go maith.
Níl aon duine níos bodhaire ná an té nach dteastaíonn uaidh cloisteáil.
Tá sin fíor.
Má tá an ceart ag an Teachta, nuair a bheidh ár n-iniúchadh déanta, beimid críonn ceart an bhfuil an ceart ag an Teachta nó ar úsáid an Coimisiún an páipéar seo mar shlat tomháis. Má tá an ceart ag an Teachta nár úsáid sé é, agus tá muid ag teacht go croí na ceiste go hiomlán anois, agus nach bhfuil le déanamh ach é a iarraidh agus go dtabharfaí go huathoibreach, níl aon fhadhb ann. Más fíor gur bhain sé úsáid as an bpáipéar seo agus gur bunaíodh an cinneadh air, tá scéal eile againn.
Caithfidh mé a rá go mb'fhearr liomsa bheith cinnte sula socróinn ar an chéad chéim eile seachas léimneach i dtosach agus aiféala a bheith orm ina dhiaidh. Sin é go díreach an rud atá á dhéanamh ag an Rialtas. Táimid ag déanamh an obair bhaile. Ón obair bhaile atá déanta go dtí seo, níl aon chúis againne creidiúint, faraor, nár tógadh an páipéar seo san áireamh agus an cinneadh seo á dhéanamh. Tráthúil go maith, cuireadh an cinneadh in iúl, mar shampla, ar 7 Bealtaine, tá dáta ar an bpáipéar seo go dtí 2 Bealtaine. Mar sin, is léir gur páipéar é a bhí á chur thart cúpla lá sula ndearnadh an cinneadh nó, b'fhéidir, fiú ar an lá a ndearnadh an cinneadh. Mar sin, caithfimid déanamh cinnte, chomh fada agus is féidir linn, sula dtógfaimid an chéad chéim eile, cén bealach is fearr. Más rud é go ndeirtear gur caitheadh é seo sa chiseán seo, mar a dúirt an Teachta Ó Snodaigh, agus nár tógadh aon aird air sin agus nach bhfuil le déanamh ach iarraidh go mbeidh teanga ina teanga oifigiúil, éascaíonn sé an bealach go mór. Nuair a bheas a fhios sin againn go cinnte, sin an uair a dhéanfas muidinne ár gcinneadh. Ar ndóigh, más rud é go bhfaighimid amach gur tógadh é seo san áireamh, athraíonn sé sin an scéal, ach ní stopfaidh sé muid, mar dhaoine ciallmhara, féachaint cén bealach eile is féidir linn dul chun cinn a dhéanamh. Má éiríonn linn dul chun cinn, sin an bealach is fearr tabhairt faoi.
Tá rud eile a gcaithfear a thógáil sa treis ag an am seo — rud atá, dár liomsa, go mór inár bhfabhar — ná go bhfuil athrú mór ag teacht ar réimeas teangacha taobh istigh den Aontas Eorpach. Bhí plé ar bun roimh Uachtaránacht na hIodáile maidir le húsáid na dteangacha san Aontas Eorpach, agus is dóigh liom go míníonn sé sin cuid den scéal a bhain le 1971 agus 1972. Tá socrú á dhéanamh anois ag éirí as méadú na hEorpa nach mbeidh ateangaireacht ar fáil le haghaidh go leor grúpaí oibre a bheas ag teacht le chéile san Eoraip. I go leor cásanna, ní bheidh ann ach Fraincis nó Béarla, Fraincis agus Béarla, nó Fraincis agus Béarla agus Gearmáinis. Cuirfear teorainn amach anseo le hateangaireacht iomlán — rud nach raibh fíor i 1973 — do líon teoranta na ngrúpaí oibre. Chomh maith leis sin, tá caint ar chóras íochtair mar a theastaíonn ateangaireacht ó dhuine le haghaidh cúrsaí oifigiúla agus le haghaidh teangacha oifigiúla agus oibre.
Leis na hathruithe seo ar fad sa réimeas teanga, creidim go bhfuil oscailtí ann don Ghaeilge, agus tá deiseanna speisialta ag teacht ar an mbealach. Sin é an fáth go mba cheart dúinn leanúint ar aghaidh leis an obair atá ar bun agus leis an stáidéar, agus bheith cinnte, nuair a dhéanfas muid an cinneadh cén bealach is fearr ar aghaidh, go bhfuil an t-eolas ar fad againn. Ar ndóigh, mar a dúirt mé cheana féin, tá an Rialtas seo dírithe go mór ar cheist na Gaeilge a chur chun cinn. Is cuimhin liom ráitéisí i bh Foinse a rinne an Teachta Ó hUiginn. B’fhéidir go mbréagnóidh sé anocht iad, ach dúradh go dúirt sé go raibh an Bille teanga chomh marbh le “dodo”.
Ní duirt mé é sin.
B'fhéidir go labhródh an Teachta le Foinse.
Níl sé ag teastáil.
Bhí sé ráite faoin Teachta go dúirt sé é.
Sin an sórt ráfla a bhaineann an tAire úsáid as.
Má tá an Teachta á rá nach bhfuil sé fíor, glacaim leis sin.
Cá gcaithfidh an tAire a vóta amárach?
Is cuimhin liom——
Sin an cheist. Cén fáth go bhfuil an tAire i gcoinne an rún seo má tá sé i bhfabhar i bprionsabal leis an rud atá ann?
Mar a tharlaíonn, beidh mé sa mBruiséal amáireach. Is cumhin liom anuraidh, nuair a bhí muid ag dul. Caithfidh mé an-chreidiúint a thabhairt don Teachta O'Dowd faoin seo, agus, go deimhin féin, na Teachtaí Sargent, Ó Snodaigh agus Ó Sé.
Do I not get any praise?
Ní hé an Teachta a bhí ag plé leis. Nuair a bhí muid ag plé an Achta teanga, bhí foighid ag baill an Tí seo nach raibh ag cuid mhór den phobal taobh amuigh ansin, mar níor thuig siad an córas. Thaispeáin baill an Tí seo an fhoighid a theastaíonn le rudaí a chur chun cinn. Is cuimhin leis na Teachtaí a bhí anseo an comhphlé stuama, ciallmhar a rinne muid maidir leis an mBille teanga. Is cuimhin liom an t-am seo anuraidh an chasaoid a bhí á déanamh maidir leis an easpa dul chun cinn, mar ab fhacthas do dhaoine ag an am, ach thuig mise, i gcúrsaí Rialtais agus go mórmhór i rudaí idirnáisiúnta, go mbogann rudaí go mall. Is fearr an rud a bhogaint ar aghaidh go mall agus an toradh ceart a aithint ná an rud a dhéanamh faoi dheifir le droch-thoradh air. Creidim go bhfuil an obair á déanamh go stuama agus go ciallmhar. Creidim go bhfeicfear toradh na hoibre sin. Tá mé muiníneach as an gcur chuige céanna atá á úsáid againn leis an gceist seo agus a d'úsáid muid i gcás an Achta teanga. Sa deireadh, feicfimid cén bealach is fearr an cheist seo a chur chun cinn. Níl éinne anseo — ach an oiread is gur beag an duine sa Teach seo — nár mhaith leis nó léi Éire aontaithe amáireach. Níl éinne ann a chuirfeadh ina aghaidh stádas oifigiúil oibre a bheith ag an nGaeilge san Aontas Eorpach. Ní faoi sin atá an plé. Tá an plé ar fad bunaithe ar cén chaoi is fearr — cur chuige in aon léim amháin, má tá sé ar fáil, nó——
Cad mar gheall ar Bhunreacht na hÉireann?
Sin an fáth gur thug muid isteach an tAcht teanga. Tá rud amháin ar féidir le chuile dhuine a dhéanamh. Éinne atá ar son an rúin seo nó ar son an Ghaeilge a chur chun cinn taobh istigh den Aontas Eorpach, tá rud amháin simplí ar féidir leis nó léi a dhéanamh, agus is é sin——
Vótáil ar a son.
Ní hea. Sin an Ghaeilge a úsáid i bhfad níos minice ná mar úsáideann siad. Mar dhuine a úsáideann an Ghaeilge go rialta sa Teach seo, sílim féin go mba chúnamh mór é — agus aontaím ar Theachtaí eile a bhfuil an Ghaeilge acu — ag déanamh cinnte gur rud laethúil a bheas in úsáid na Gaeilge sa Teach seo. Dá ndéanfaimis é sin, chuirfimis go mór le seasamh na Gaeilge, ní amháin san Aontas Eorpach ach anseo sa mbaile. Táimid á rá——
Ní sin an cheist.
Is ceist an-tábhachtach í. Tá an-bhéim curtha ag daoine ar an leas a dhéanfas seasamh oifigiúil oibre san Eoraip don Ghaeilge, agus dhéanfadh sé leas, ach creidim féin go ndéanfadh sé ní ba mhó leasa fós dá mba rud é go raibh Gaeilge le cloisteáil sa Teach seo go laethúil. Déanaimse iarracht mhacánta é sin a dhéanamh aon uair a labhraím sa Teach. Bíodh mé sa bhFreasúra nó sa Rialtas, i gcónaí aon uair a sheasaim suas sa Teach seo, labhraím i nGaeilge agus i mBéarla. Má tá daoine dáiríre faoin gceist, agus mura bhfuil ann ach rún eile nó bata mór eile ar féidir úsáid a bhaint as an Rialtas a bhualadh — má tá siad dáiríre faoi seo——
Táimid.
——an rud ab fhearr dóibh agus dúinn uilig a dhéanamh ná déanamh cinnte go dtugaimid eiseamláir do óige na tíre seo le cinntiú go mbeidh Gaeilge le cloisteáil ag na daoine óga a thagann isteach go rialta sa Teach seo. Bíonn imnrí orm nach bhfuil daoine go hiomlán dáiríre i gcás na Gaeilge go ndéanann siad i gcónaí an rud nach gcaithfidh siad a chur orthu féin a iarraidh agus nach bhfuil daoine, fiú daoine a bhfuil Gaeilge acu, sásta an obair chrua a dhéanamh. Leanfaidh an Rialtas, Fianna Fáil agus mé féin, mar a lean muid ariamh——
An nglacann an tAire leis an rún?
An bhfuil an tAire ag glacadh leis an rún?
——ag cur na Gaeilge chun cinn. Glacfaidh muid na céimeanna is féidir leis an Ghaeilge a chur chun cinn san Aontas Eorpach agus——
An rún, a Aire.
——beidh mé sásta go dtabharfar breithiúnas iomlán orainn ag deireadh ár dtréimhse i Rialtas.
I wish to share my time with Deputy McGinley.
On a point of order, can I establish that no amendment to the motion is being tabled and that no opposition has been signified?
I understand there is an amendment in the name of an Independent Deputy and an amendment——
Is it the case that there is no Government amendment?
There is no Government amendment.
Is the Government accepting——
That will be known tomorrow.
Is mór an onóir dom labhairt ar an ócáid speisialta seo agus ar an rún speisialta seo. Rinne mé mo ardteistiméireacht as Gaeilge i 1963, ach nílim in ann labhairt go maith as Gaeilge mar táim as taithí.
Following the accession of the new states next May, the European Union will have 20 official languages. Among these will be Latvian, Estonian, Lithuanian, Polish, Czech, Slovak, Hungarian, Slovene and Maltese, one of the two official languages of tiny Malta and spoken by fewer people than speak Irish. Our national language can and should be the 21st official language. The Irish language suffered grievously during foreign occupation, but so also did Latvian, Lithuanian and Maltese. These will now enjoy official status and the citizens of these countries will be proud as a result.
The Irish language is one of the oldest written languages in western Europe and was the dominant language in Ireland up to the time of the Famine when more than two million Irish speakers, mostly poor tenant farmers and labourers, were lost through death and emigration. Worse still, the blow to national morale led to people losing confidence and respect for all aspects of our culture. That further hastened the decline of the national language.
The national revival in the early part of the previous century, which led to a large measure of independence, stabilised the language situation and all Governments regarded it as a duty to promote language revival. This was to be expected as all prominent leaders of the Independence movement, such as Pádraig Pearse, Cathal Brugha, the two Corkmen, Terence MacSwiney and Michael Collins, recognised the importance of the Irish language. When Michael Collins was asked after signing the Treaty of Independence the most important task facing the new State, he replied: "The first and most important task is the restoration of the Irish language. Until that is done, we are not free". Perhaps the magnitude of the task was under-estimated and some of the official methods were not that wise. However, progress was made so that now almost everyone in the State understands and speaks some Irish.
It is an interesting indication of progress that Raidio na Gaeltachta and TG4 have no problem finding and using the services of fluent Irish speakers in all professions, including religion, sports and political parties. We have even heard and seen Unionist spokespersons using the language. This is remarkable progress for a language that in living memory was only used by poor fishermen and farmers in the west.
Another remarkable indication of progress is the rapid growth of gaelscoileanna, now to be found in every town and city suburb in Ireland. In my city alone, there are 15 gaelscoileanna while the second largest city in Ireland, Belfast, has 12. In advocating full official status for our national language, it is not just a question of giving a new sense of pride to Irish people at home and scattered throughout the world; there is also a practical reason. Whenever job opportunities with EU institutions arise, these are open to European Union citizens who can speak two or more official languages. Irish citizens applying for such jobs are disadvantaged as the Irish language is disregarded.
It is a mystery why the Fianna Fáil Government did not win official status for Irish when we first entered Europe in 1973. The other countries would not have objected, but there is now a further opportunity that cannot and should not be missed. There is a duty on all parties and all people to ensure that the correct thing is done now. No cost is involved for Irish taxpayers. The European Union budget will cover the cost of translations of all Acts and regulations, as it will for all other languages.
The Taoiseach took over the role of the European Presidency in January. Therefore, it is vital that he and the Government consider the future role of the Irish language in Europe. It is one of the richest and most beautiful languages in Europe and, most importantly, it is our language. It would be a shame and humiliation if he failed to obtain for Ireland the honour and status it richly deserves.
We are in a sort of limbo because, before leaving the House, the Minister did not clarify whether the motion was being accepted or rejected by the Government. Perhaps the Minister of State will enlighten us whether the motion is being opposed.
Is dóigh go mbeimid i gcoinne an motion.
Tá an Rialtas ag vótáil ina choinne. Ní raibh a fhios againn gurbh é sin a bhí ar intinn ag an Aire sular fhág sé.
It is like the treaty.
Go díreach, agus ní aon rud úr é sin. Tá lúcháir orm an deis a bheith agam, mar Theachta ón Ghaeltacht agus mar chainteoir dúchais, cúpla focal a rá faoin rún an-tábhachtach seo chomh fada agus a bhaineann sé leis an Ghaeilge agus an Ghaeltacht. Is iomaí uair a chuir mé ceist seo orm féin, agus tá mé cinnte gur chuir go leor daoine eile an cheist chéanna: cad a tharla don Rialtas i 1972 nuair nár ghlac sé le stádas oibre nó oifigiúil don Ghaeilge sa Chómhargadh mar a bhí an uair sin? Deirim nár ghlac sé leis. Ní gá dom é a éileamh; bhí sé ansin ar phláta rompu, agus ní raibh againn ach le rá é a ghlacadh. Níor ghlac an Rialtas ag an uair sin é, agus níor chuala mé freagra na ceiste sin go fóill.
Bhí sé an-suimiúil an rud a bhí le rá ag an Aire anseo anocht. Tá mé den bharúil gur thug sé iarracht, b'fhéidir, an locht a chur ar dhuine éigin eile seachas ar an Rialtas ag an am — Rialtas Fhianna Fáil. Dúirt sé go raibh sé i gConradh na Gaeilge ag an am. B'fhéidir go raibh locht de chineál éigin ar lucht Chonradh na Gaeilge go raibh rudaí eile ar a n-intinn agus nár bhrúigh siad agus nár chuir siad an cheist sin ar aghaidh. B'fhéidir, mar sin, go bhfuil an tAire den bharúil go bhfuil an locht ar Chonradh na Gaeilge agus ar eagraíochtaí na Gaeilge seachas ar na daoine a bhí ansin nuair a síníodh an conradh i 1972. Fágaimis é siúd mar atá sé. B'fhéidir go mbeidh seans ag an Aire freagra a thabhairt níos moille.
Is minic a bhí mé féin ag smaointiú air seo, agus b'fhéidir go ndeachaigh aigne an phobail a bhí ann ag an uair i bhfeidhm ar an Rialtas. Beidh a fhios acu siúd a bhfuil cuimhne acu ar na 60í agus na 70í gur fíor a rá go raibh an Ghaeilge in ísle brí san am sin. Bhí go leor rudaí tar éis tarlú. Mar shampla, sna 60í, cuireadh deireadh leis na coláistí ullmhúcháin a bunaíodh sna 20í agus a chuir múinteoirí ar fáil a raibh Gaeilge den scoith acu do scoltacha agus bunscoltacha na tíre. Sna 70í chomh maith, bhí scoltacha beaga ar fud na Gaeltachta á ndúnadh. I dTír Chonaill, dúnadh Rann na Feirste. I gContae Chiarraí, dúnadh Scoil Dhún Chaoin a bhfuil aithne mhaith ag mo chomhghleacaí anseo uirthi. Tharla an rud céanna i gConamara. Sílim gur dúnadh cúpla scoil ansin, mar shampla, sa Bhaile Nua i gConamara. Ba é an polasaí a bhí ann ná scoltacha beaga Gaeltachta a dhúnadh, agus ar ndóighe, bhí sé sin ag déanamh dochair don Ghaeilge. Ag deireadh na 1960í agus ag tús na 1970í, ní raibh ach 13 scoil, only 13 primary schools outside the Gaeltacht were teaching through the medium of Irish, agus ní raibh ach cúig iarbhunscoil. I 1970 agus 1971, bhí an Rialtas ag rá leis féin go raibh deireadh leis an Ghaeilge, bhí rudaí go holc, agus sin leithscéal amháin b'fhéidir. Is cuimhin linn go léir go raibh feachtas ar fud na tíre ag an am sin, an Language Freedom Movement, in éadan na Gaeilge agus seans go ndeachaigh sin i gceann ar an Rialtas.
Bhí feachtas eile ag an am céanna, Let the Language Live, agus bhí mé féin páirteach ann. Chuaigh mé ó dhoras go doras anseo i mBaile Átha Cliath ag iarraidh ar dhaoine síniú mar bhí muid ag iarraidh ligint don teanga bheith beo. Bhí Seán Ó Tuama, Gael Linn, Conradh na Gaeilge agus na heagraíochtaí Gaeilge ar fad ann. Bhí an-dhíospóireacht faoin teanga agus bhí sí faoi bhrú. Bhí Máirtín Ó Cadhain ina cheannródaí agus é ag rá gur chóir réabhlóíd a bheith sa tír fá choinne an teanga a choinneáil beo. Nuair a chuimnhímid ar na rudaí sin uilig, b'fhéidir gur iad na fáthanna a dúirt an Rialtas nárbh fhiú seo ó dheireadh ach is cinnte go ndéarnadh meancóg agus dochar mór don Ghaeilge san am sin.
Tá muid anseo 30 bliain ina dhiaidh sin agus tá Uachtaránacht an Aontais Eorpaigh againn. Tá deis againn anois an rud nár déarnadh i 1972 a chur i gceart. Tá uair na cinniúna buailte linn agus ní thagann seo ach anois is arís. Tá deis againn nach mbeidh againn arís go ceann blianta fada — stádas oibre agus oifigiúil a thabhairt don Ghaeilge. Cuireann sé iontas mór orm i mBunreacht na tíre seo go bhfuil dhá theanga oifigiúil againn, an Ghaeilge agus an Beárla ach, ag an am céanna, gurb í an Ghaeilge an chéad teanga oifigiúil. Sin mar atá sé sa tír seo agus nuair atá muid san Eorap, níl stádas oifigiúil nó stádas oibre ag an Ghaeilge. Ní dhlíodóir mise agus níl a fhios agam an gcuireann sé sin leis an Bhunreacht go bhfuil an chéad theanga oifigiúil nach bhfuil stádas oifigiúil aici san Eorap. Sin ceist do dhlíodóir nó d'abhchóide scrúdú a dhéanamh uirthi.
Tá athrú mór taghta ar dhearcadh muintir na tíre ó thaobh na Gaeilge ó shin. Bhí mé ag caint ar na 1960í agus 1970í ach tá athrú mór ag teacht ar rudaí, an Gaelscolaíocht mar shampla. Ar fud na tíre, tá 150 Gaelscoil agus 30,000 dalta attending all Irish schools daily, gan trácht ar na coláistí. Tá suim agus tacaíocht, brú úr agus meas úr ar an Ghaeilge nach raibh ann san am sin. Má bhí eagla ar an Rialtas i 1972, ní chóir go mbeidh aon eagla air anois nuair a fheicfidh sé an fás mór atá ag teacht ar an tacaíocht don Ghaeilge ar fud na tíre.
Nuair a bunaíodh Raidió na Gaeltachta, búpla uair sa lá a bhí sé ag craoladh. Inniu tá Raidió na Gaeltachta ag craoladh ar fud na tíre 24 uair sa lá, seacht lá na seachtain gach seachtain sa bhliain. Ní amháin go bhfuil sé le fáil sa tír seo ach tá sé le fáil ar fud an domhain. Bím ag éisteacht le Raidió na Gaeltachta maidin Shathairn agus bíonn daoine i San Francisco agus na Philipines agus New Zealand ag cur scéalta isteach agus iad ag rá go bhfuil siad ag éisteacht leis. Ní thuigim an teicneolaíocht ach tuigim go bhfuil daoine amuigh ansin agus suim acu bheith ag éisteacht leis an raidió. Ó tharla go bhfuil mé ag caint ar na háiteacha seo, tá mé cinnte go bhfuil ceannairí na bpáirtí ag fáil téacsanna agus ríomhphoist ó San Francisco, Boston, Princeton agus ón Astráil ag rá linn aitheantas oifigiúil a thabhairt don Ghaeilge.
Tá feachtas sa tír seo agus in aon áit ina bhfuil Éireannaigh ar fud an domhain. Chonaic mé an fógra a bhí sna nuachtáin náisiúnta ag an deireadh seachtaine agus bhí trí chuid ann. Bhí móruaisle na tíre ag iarraidh ar an Rialtas an stádas seo a éileamh don Ghaeilge — polaiteoirí, acadúlaí, ealaíontóirí, scríbhneoirí, lucht scannáin, ceoltóírí agus go leor eile. Ina dhiaidh sin bhí na heagrais agus páirtithe polaitíochta — Lucht Oibre, an Chomhaontas Glas, Fine Gael, Sinn Féin, an t-iomlán againn. Bhí dhá pháirtí, áfach, nach raibh luaite anseo, agus tá seo tábhachtach, na páirithe atá sa Rialtas, Fianna Fáil agus na PDs. Níl a fhios agam cén fáth nach bhfuil siad ag tabhairt tacaíochta don éileamh seo atá ag teacht ó gach duine ar fud na tíre agus taobh amuigh den tír. Taobh leis sin bhí na húdaráis áitiúla agus ní raibh comhairle chondae nó údarás áitiúil sa tír nár ghlac rún tacaíochta le stádas a thabhairt don Ghaeilge. Ní thuigim cén fáth go bhfuil lucht tacaíochta an Rialtais i gComhairle Chondae Dhún na nGall, comhairlí condae atá ina mball de Pháirtí Fhianna Fáil agus ina mball de Pháirtí na nDaonlathaí, ag tabhairt tacaíochta dó seo mar nuair a thagann siad go dtí Baile Átha Cliath go dtí an Rialtas, tá an doras dúnta.
Baill Fhianna Fáil i Seanad Éireann fosta.
Fiú amháin Mary O'Rourke.
Tá an t-éileamh anseo i Seanad Éireann. Tá sé de bhua ag Fianna Fáil go bhfuil sé ábalta rudaí mar sin a rá sna comhairlí condae agus gach áit eile, tá sé ábalta an dá thrá a fhreastal. Níl an gobadan ábalta an dá thrá a fhreastal ach tá Fianna Fáil in ann a dhéanamh. Tugann an Rialtas tacaíocht iomlán dó seo ach níl sé sásta an gníomh a dhéanamh agus an liathróid a bhualadh agus í ag a chos. Níl le déanamh ag an Rialtas ach an t-iarratas a chur isteach.
Beidh an tAire sa mBruiséil amárach.
B'fhéidir go ndéanfaidh sé an beart amárach ach bhí mé ag éisteach go cruinn leis agus má tá sé ag dul an beart a dhéanamh amárach níor dhúirt sé anseo go bhfuil sé fá choinne é a dhéanamh.
Dúirt an tAire a lán, thug sé isteach an méid atá déanta agus an méid atá ar intinn aige le déanamh, agus tá go leor déanta, tabharfaidh mé sin dó, ach an gníomh mór, níl sé sásta é a dhéanamh. Nuair a bheidh stair na linne seo á scríobh, dá mbeadh an tAire sásta sin a dhéanamh is cinnte go mbeidh aitheahtas ag dul chuige.
Ba mhaith liom buíochas a thabhairt do na heagrais Gaeilge agus na daoine uilig a chuir an feachtas seo le chéile. Ní raibh mé ag an fhóram i gCaisleán Bhaile Átha Cliath ach ba mhaith liom buíochas a ghabháil leis an Dr. Pádraig Ó Laighinn, a bhí i gcoláiste liom féin na blianta ó shin. Tá an-eolas aige ar dhátheangachas i gCeanada, mar chaith sé blianta ansin, agus rinne sé an taighde riachtanach agus chuir sé os comhair an fhoraim é sa chaisleán. Chuaigh sin go mór i bhfeidhm ar achan duine a bhí ansin, fiú muintir an Rialtais. Chuaigh an taighde i bhfeidhm ar na meáin cumarsáide agus bhí eagarfhocal iomlán in eagran The Irish Times an lá ina dhiaidh sin á mholadh agus ag moladh go nglacfadh an Rialtas an chéim seo.
Ma ghlacfar agus má dhéanfaidh an Rialtas an beart, beidh buntáistí móra don Ghaeilge agus don Ghaeltacht. Beidh sé ina spreagadh iontach do mhic léinn sa tír seo ardcháilíochtaí a bhaint amach in institiúidí tríú leibhéal mar go mbeidh a fhios acu go mbeidh éileamh san Eorap ar dhaoine aga mbeidh ardchaighdeán Gaeilge, daoine a bheidh ábalta na haistriúcháin a dhéanamh. Tá an Ghaeilge faoi bhrú sa Ghaeltacht i láthair na huaire, admhaíonn an tAire féin sin; éinne atá ina chónaí sa Ghaeltacht, tuigeann sé sin. Dá ndéanfadh an Rialtas gníomh mar seo, áfach, thabharfadh sé spreagadh do mhuintir óga na Gaeltachta a rá gur fiú an Ghaeilge a choinneáil, gur fiú staidéar a dhéanamh uirthi, ardcháilíochta a bhaint mar beidh fostaíochta le fáil mar gheall air.
