An Bille um Thionscail na Gaeltachta 1957—An Dara Céim.

Tairgeadh an cheist: "Go léifear an Bille an Dara hUair anois."

Aire na Gaeltachta (Micheál Ó Móráin)

Ba mhaith liom, ar dtúis, cuntas garid a thabhairt ar stair na dtionscal tuatha atá i gceist faoin mBille seo, le cabhrú le Seanadóirí tuiscint soiléir fháil ar chuspóirí an Bhille. Síad na tionscail tuaithe atá i gceist ná tionscal an bhréidín, an tionscal cniotála agus bróidnéireachta agus tionscal na mbréagán. Bé Bord na gCeantar gCúng a bhunaigh na tionscail seo, ach amháin tionscal na mbréagán den chéad uair mar chuid de na hiarrachtaí a bhí á dhéanamh acu chun saol geilleagrach na gceantar gcúng a fheabhsú. Chuir an bord rómpu tionscail bhaile nó tionscail teaglaigh a chur chun chinn trí dheontais agus iasachtaí a thabhairt agus teagascóirí a chur ar fáil.

D'éirigh go réasúnta maith leis na tionscail seo, go háirithe i rith an chéad chogaidh mhóir, i gcás an bhréidín. De dheasca na ndeacrachtaí a tháinig ann tar éis na bacanna agus na coscanna a bhí i bhfeidhm ar an tionscal thall i Sasana i rith an chogaidh a bheith scaoilte, tháinig meath orthu timpeall na bliana 1920. Cuireadh deireadh le Bord na gCeantar gCúng sa bhliain 1923, agus socraíodh go roinnfí na dualgais a bhí á gcoimhlíonadh acu ar Ranna éagsúla. Faoí Ordú a rinne an Rialtais i mí Dheireadh Fómhair, 1956, do haistríodh na tionscail tuatha go léir ón Roinn Tailte go dtí Roinn na Gaeltachta.

Nuair a cuireadh Coimisiún na Gaeltachta ar bun sa bhliain 1925, rinne siad socrú maidir leis na tionscail tuatha agus mhol siad go mba chóir Lár-Ionad Margaíochta a chur ar bun chun cúrsaí díolacháin d'fheabhsú. Mholadar freisin go mba chóir tabhairt faoi aithbheochaint tionscail an bhréidín. Ag éirigh as na moltaí sin, do cuireadh Lár-Ionad Margaíochta ar bun i mBaile Átha Cliath agus tugadh an t-ainm "Gaeltarra Éireann" air. Níl ins an ainm sin, ar ndóigh, ach ainm trádála agus is faoi'n ainm sin a díoltar anois na hearraí uilig a déantar ins na tionscail tuatha.

Tá borradh mór taréis teacht ar na tionscail tuatha ón uair a bunaíodh iad. Do cuireadh tionscail nua ar fad— tionscail na mbréagán—ar bun sa bhliain 1938 agus rinneadh forbairt mhór ar na tionscail eile, go háirithe tionscal an bhréidín. Tugaim anseo cuntas gairid ar gach tionscal ar leith ón uair a cuireadh an Lár-Ionad Margaíochta ar bun.

Sa bhliain 1929, bhí an tionscal seo i riocht chomh holc sin go raibh líon na bhfíodóiri ag dul i laghad go tapaidh ó bhliain go bliain. Ní raibh eagraíocht ar bith ann chun bunabhar nó cumraí a chur ar fáil nó chun an bréidín a dhíol. Shocruigh Seirbhísi na Gaeltachta ar mhuileann sníomhacháin a bhunú i gCill Chártha agus eagraíocht margaíochta a chur ar bun. Cuireadh ranganna ar bun chun tuilleadh fíodóirí d'oiliúint agus cuireadh cumraí nua ar fáil. Mar thoradh ar obair na mblianta ó shoin i leith tá moharcha curtha ar fáil anois i gCill Chártha inar féidir gach gné den obair a dhéanamh idir sciúráil, meascadh, cárdáil, sníomhachán, fisiú agus críochnú, agus ina mbíonn breis agus céad oibrí fostaithe ó cheann ceann na bliana.

Chomh maith leis na hoibrithe seo, bíonn timpeall céad go leith fíodóir— agus an chuid is mó dhíobh ag obair ina dtithe féin—ag obair go rialta chun freastail ar ordaithe. Tá diolacháin bréidín méadaithe ó £18,075 sa bhliain 1935-36 go dtí £276,810 sa bhliain 1956-57. Díoltar 50 per cent. den bhréidín seo thar lear.

Tá 26 ionad cniotála agus dhá ionad bróidnéireachta faoi chúram Ghaeltarra Éireann faoí láthair agus cuirtear obair ar fáil do 300 oibrí lánaimsireach agus 700 oibrí páirtaimsireach a oibríonn in a dtithe féin. Cé nach ndeacha an tionscal maisín cniotála—munab ionann is an tionscal láimh-chniotáil—ar aghaidh chomh tréan le tionscal an bhréidín, tá earraí maisín-chniotála de luach timpeall £100,000 á ndíol go rialta le roinnt blianta anuas. Maidir leis na tionscail lámh-chniotála agus bróidnéireacht bhí díolacháin de luach £46,500 ann sa bhliain airgeadais 1956/57.

TIONSCAL NA MBRÉAGÁN.

Cuireadh an tionscal seo ar bun ag Cuan Éilí, Co. Mhuigheo, so bhliain 1938. Do hosclaíodh monarcha eile ag Croilí sa bhliain 1940 agus sa bhliain 1949, hosclaíodh monarcha eile sa Spidéal chun páirteanna bábóg a dhéanamh. Chomh maith le bréagáin, déantar málaí siopadóireachta ins an tionscal seo. Sé luach na n-earraí a díoltar sa bhliain ná timpeall £70,000. Tá tuairim 130 oibrí fostaithe sa tionscal seo.

Is léir mar sin go bhfuil athrú mór tagtha ar chúrsaí na dtionscal ón uair a bunaíodh iad mar thionscail teaghlaigh ag Bord na gCeantar gCúng. Chomh maith leis an obair sa mbaile, tá obair ar siúl i monarchanna agus in ionaid anseo agus ansiúd ar fuaid na Gaeltachta. Tá an cur-amach méadaithe go maith agus tá na tionscail anois ag braith cuid mhaith ar mhargaidh thar lear chun obair a choinneál leis na hoibrithe, go mór-mhór i dtionscal an bhréidín.

Ag féachaint don bhfás mór atá taréis teacht ar na tionscail le roinnt blian anuas agus don bhfíor go gcaithfidh siad bheith i ndon seasamh i gcoinne coimhlinte, go mór-mhór ins na tíortha thar lear, socraíodh go mba chóir a mheas ar cheart eagraíocht tráchtála a chur ar bun chun na tionscail a stiúradh agus gan iad a fhágáil ag obair go díreach faoi Roinn Stáit. Taréis dul isteach san scéal go mion is go cúramach, táim sásta nach bhfuil módh oibre na Stát-Sheirbhíse oiriúnach chun gnó tionsclaíochta den tsaghas seo d'oibriú go héifeachtúil.

Ní chuig obair den tsaghas seo a ceapadh módh oibre agus rialacha na Stát-Sheirbhíse. Ionas go mb'fhéidir na tionscail a fhorbairt níos fearr fós, tá sé fíor-riachtanach im thuairimse eagraíocht tráchtála i bhfoirm Boird, mar a léirítear sa Bhille, a chur ar bun agus na tionscail a chur faoina chúram.

Ní dóigh liom gur gá dhom dul isteach ró-mhion i bhforálacha an Bhille féin mar is dóigh liom go bhfuil siad ion-tuigthe ionntu féin. Tá an soláthar ins an mBille seo ar aon dul go ginearálta leis an soláthar a rinneadh i mBillí a ritheadh cheana féin i leith Boird Reachtúla. Go hathchomair, tá beartaithe bord ar a dtabharfar Gaeltarra Éireann a chur ar bun agus na tionscail tuatha a chur faoina gcúram. Tá sainmhíniú tugtha sa Bhille ar chomhachtaí agus dualgaisí an bhoird. Ina thaobh seo ní miste liom a rá anseo gur ghlac mé sa Dáil le leasú ar Alt 4 a chur fo-alt a dó nua ann, faoin a leagtar síos gurab é dualgas an bhoird cabhrú le caomhaint agus leathnú na Gaeilge mar ghnáth-urlabhra sa Ghaeltacht. Tá sé leagtha síos chomh maith an dóigh ina gceapfar baill an bhoird agus na coinníollacha a bhaineas leis na ceapacháin. Aistreofar sócmhainní agus dliteanais na dtionscal tuaithe chuig an mbord nua. Cuirfear airgead ar fáil don bhord faoí Alt 25 mar dheontas chun gná-chostais d'íoc agus faoi Alt 26 cuirfear airleacain inaisíoctha ar fáil le haghaidh caiteachas caipitil an bhoird. Fé mar is gnáthach, cuirfear mar dhualgas ar an mbord cúntais a choinneál ar a n-ioncam agus ar a gcaitheachas, agus na cuntais a chur faoí bhráid an Aire.

Beidh ar an mbord, freisin, tuarascáil a thabhairt ar a gcuid imtheachtaí gach bliain.

Tá soláthar san mBille—altanna tríocha haon agus triocha dó (31 agus 32) go bhfuighidh an Dáil agus an Seanad Cóipeanna de na cuntais agus de na tuarascála a chuirfidh an bord ar fáil agus coinneofar Seanadóirí ar an eolas san dóigh sin ar conus mar atá obair an bhoird ag dul ar aghaidh.

Ceist ana-dheacair ar fad é cúrsaí geilleagrach na Gaeltachta fheabhsú. Fiú leis na buntáistí atá curtha ar fáil faoi reachtaíocht eile maidir le tionscail a bhunú nó a leathnú sna duthaigh is fuide siar sa tír, is leasc le tionsclóirí dhul isteach in áiteachaí iargcúlta. Caithfimíd, mar sin, aire faoi leith a thabhairt do na tionscail atá againn cheana sa Ghaeltacht, agus iad a chur chun cinn agus a leathnú chomh maith agus is féidir. Faoi'n mBille, beidh deis ag an mbord freisin tionscal nua a chur ar bun, a bheas oiriúnach don Ghaeltacht agus do mhuintir na Gaeltachta.

Táim lán-tsásta go rachaidh forálacha an mBhille seo chun sochair go maith don Ghaeltacht agus molaim é don Teach seo dá réir.

Professor Hayes

I dtosach, is dóigh liom go bhfuil an Bille seo le moladh agus, as sin, is dóigh liom go bhfuil an tAire le moladh faoi'n obair atá a déanamh sna tionscail. Is dóigh liom fosta go raibh an ceart ag an Aire gan dul i bhfad isteach in altanna an mBille mar is gnáthach san dara léamh. Dúirt sé, agus bhí an ceart aige, go raibh ana-chuid deacrachtaí ag baint leis an scéal. Tá ag teastáil uainn daoine nach mbeidh i seirbhís an Stáit, daoine dúthrachtacha a bhfuil eolas acu ar an tionscal, a bhfuil baint acu le intinn agus aigne na Gaeltachta agus a bhfuil a gcroí i mbeatha mhuintir na Gaeltachta. Is deachar an dá rud d'fháil san duine chéanna.

Níor mhiste a rá gur daoine maithe iad séirbhisígh an Stáit agus go ndearnadh sár-obair sa Ghaeltacht roimhe seo faoi Bhord na Gaeltachta agus na gCeantar gCúng. Acht tá ranna sa Stát-Sheirbhís nach bhfuil oiriúnach chun tionscail a bhunú, chun margaí d'fháil, chun ceannach agus díol a dhéanamh, nó chun tionscail a stiúrú. Maidir leis na daoine a ceapfear mar bhaill den bhord, mar dúirt an tAire is deacair daoine d'fháil a thuigeann na cursaí seo, agus a thuigeann cursaí na Gaeltachta chómh maith. Sin é an fhadhb. Caithfear na daoine seo a chur ar fháil, daoine a mbeadh fhios acu conus an gnó a dhéanamh, daoine a thuigeann conas an bun-abhar d'fháil, conas na hearraí a chur os comhair an phobail le ceannach, agus mar a dúirt an tAire, daoine a bhfuil tuiscint acu do mheon agus deacrachtaí na Gaeltachta— deacrachtaí a bhfuil stair an-fhada taobh thiar díobh. Ní bheidh sin fuarasta a dhéanamh. Ní dóigh liom go raibh an obair seo á cur chun chínn comh maith is ba mhian leis an Aire, agus mar is gá agus is riachtanach chun cúrsai na Gaeltachta d'fheabhsú. Sílim go bhfuil cabhair an-mhór tugtha chun an dá rud sin a dhéanamh in Alt 4 den Bhille. Tá sé níos fusa é a scríobh sios i mBille na é a chur idir lámhaibh agus beidh an-áthas orainn go léir ma éiríonn leis an Aire san obair seo. Ní ceist airgid atá annseo.

Níor thug an tAire roinnt figiúraí dúinn mar gheall ar an mbórd nua atá le ceapadh. Más féidir leis, ba mhaith liom fosta, ar Chéim Choisde an Bhille, dá dtugadh an tAire freagra orm—cá mhéid fear atá ag obair ins na tionscail ar fud na Gaeltachta? Tá fhios againn go léir gur mná is mó atá ag obair iontu.

Ní dóigh liom gur gá dom a thuilleadh a rá faoin mBille seo. Tá fhios againn go maith nach bhféadhfadh an Rialtas seo, ná aon Rialtas eile, a mhéar a leagadh ar dhaoine a bheadh oiriúnach don obair seo. Ainneoin sin, cuirim fáilte roimh an mBille agus tá súil agam go n-eireoidh leis an Aire agus leis an Roinn feabhas a chur ar an nGaeltacht.

Pádraig Ó Siochfhradha

Mar tosach ba mhaith liomsa fáilte a chur roimh an Aire nua ar a chéad chuairt go dtí an Teach seo. Is dóigh liom gur féidir liom geallúint a thabhairt dó go bhfaighidh sé cabhair an Tí seo chun leas a dhéanamh maidir le úsáid agus leathnú na Gaeilge, agus chun feabhas a chur ar shlí bheatha na ndaoine ins na Gaeltachtaí. Tá fáilte againn roimis. Tá rud againn annseo nach raibh riamh againn cheana, Aire ar leith don Ghaeltacht. Is fada sin ag teacht mar rud ar leith agus is maith an rud é.

Cad é gnó an Aire seo agus an Bille seo atá ós ar gcomhair? Cad é an córas atá ceaptha chun leas na Gaeltachta?

Tá sé sin luaite ann. Laistiar de sin, sé ciall atá i leas na Gaeltachta, in aigne na ndaoine a cheap an Bille, ná leas na muintire gurb í an Ghaeilge an teanga ghnáthach a úsáideann siad. Sin é an ciall a bhainimse as agus is mó atá an chiall ag baint le daoine ná le límistéir tíre. Is maith go dtuigfí go soiléir é sin. Agus, ó thosach, go dtuigfí gurb é an príomh-chuspóir atá leis an ngnó ar fad ná go mbreiseofaí úsáid, sé sin labhairt na Gaeilge, ins na ceantracha ina bhfuil sí ag formhór na ndaoine. Is trua nach bhfuil sé sin luaite sa chéad alt den Bhille, ach tá am go leor fós chun é a chur ann. Ionas nach mbeadh aon mí-thuiscint ar aon Aire a thiocfaidh nuair a bheas an Bille seo ina Acht, tá súil agam go gcuirfear é sin ann.

Maidir leis an mBille seo, baineann sé ar fad le tionscail áirithe. Is maith é sin mar baineann na tionscail sin le cuid mhaith daoine ins na ceantracha go dtugamaid "Gaeltacht" orthu. Má tá aon locht agam-sa ar an ngnó isé laighead líon na dtionscal atá ainmnithe. Do luaigh an tAire trí tionscail agus d'fhág sé mar sin é, ach tá tionscail eile ar siúl ins na ceantracha céanna, tionscail is seacht mó ná an líon sin, agus is trua liom-sa nach mbeidh siad sin mar chúram ar an mbord ins na ceantracha ina bhfuil siad. Tionscail mhonarchan atá ins na trí tionscail a luaigh an tAire agns tá a lán daoine ag brath ar tionscail eile mar iascaireacht, foraoiseacht, tionscail olna, feamainn agus mar sin de. Tá siad sin á riaradh fé láthair ag Aireachtaí eile. Sé cuspóir Aire na Gaeltachta leas na Gaeltachta a dhéanamh. Tá sé intuighthe go scaoilfear leis na hAireachtaí eile a gcuid tionscal féin do chur ar aghaidh sa Ghaeltacht agus gan aon cheangal ná aon dualgas orthu i leith na Gaeilge. Ba cheart go mbeadh tionchar ag Aire na Gaeltachta ar ghníomhartha na nAireachtaí eile ins na ceantracha sin agus go mbeidis go léir ag obair as láimh a chéile do leas na Gaeilge.

Is maith an rud an Bille seo mar thosach ach ní dóigh liom go mbeifear sa deireadh sásta leis an méid is féidir leis an Aire a dhéanamh leis an gcumhacht atá aige. Ba cheart go mbeadh cumhacht i bhfad níos leithne aige chun an bun-chuspóir, leas na Gaeilge, a thabhairt chun críche. Ní féidir an cuspóir sin a bhaint amach gan tionchar agus scóip na haireachta a leathnú.

Tá a lán cumhachta ag na comhairlí condae ins na ceantracha ina bhfuil siad ag feidhmiú agus ba mhaith liom fios d'fháil ón Aire a bhfuil sé bearthaithe aon tionchar ag chur ar an mbord i gceantracha ina bhfuil Gaeltacht. Tá dlú-bhaint ag gníomhú na seirbhísí sóisialta le saol pearsanta muintir na n-áiteanna sin. Is dóigh liomsa gur ceart go mbeadh comhairle nó údarás éigin ag Aireacht na Gaeltachta ar ghníomhú na gcomhairle, na n-oifigeach agus na Ranna Stáit atá freagarthach sna gnóthaí sin.

Ar ndó, níor thagair an tAire ach do na rudaí atá beartaithe san mBille seo. Tosnú maith is ea é agus is maith san ann agus is maith b'hféidir, é sin a choimeád leis féin. Dá mba ag labhairt ar son ghnáth-pholasaí nó mór-chuspóir na hAireachta a bhéinn, ba mhaith liom a lán eile a chlos uaidh i dtaobh cad é atá beartaithe nó cad tá le beartú i dtaobh cúrsaí sóisialta sa Ghaeltacht ach níl baint aige sin leis an mBille seo. Beidh mé ag coinne le heolas d'fháil ón Aire uair éigin eile.

Ní abróidh mé a thuilleadh i láthair na huaire seo ach a rá leis an Aire gur maith liom ar fad go bhfuil an tosach déanta aige; go bhfuil an Bille ós ár gcomhair; go bhfuil fonn air dul ar aghaidh leis; agus go bhfuil fonn air leas na Gaeltachta a dhéanamh. Ba mhaith liom a léiriú dhó go bhfuil sé ag déanamh leas don Ghaeltacht fé mar a chítear don Rialtas é agus don phobal agus do na daoine úd a bhfuil dearcadh náisiúnta acu agus gur mian leo an Ghaeilge d'úsáid sa Ghaeltacht mar a bhfuil sí beo fós. Níl san mBille seo ach tosach ar na nithe a caithfear a dhéanamh. Fáiltím roimis an Aire agus guím rath, séan agus buaidh leis chun na gnóthaí sin do chur chun cinn.

Mícheál Ó Móráin

Go raibh maith agat.

Mr. McGuire

I have not very much to say on the Bill but interested as I am in the industrial life of the country, it would be wrong for me not to make some contribution. I welcome the Bill as a praiseworthy effort to preserve and develop industry in the Gaeltacht thereby providing employment and helping to save the language. The provision of employment and the preservation of the language appear to me to be two of the difficulties that will face anybody who is to work under this Bill. They are both praiseworthy objects but it would seem that the primary object of the measure is to save the Gaeltacht and the language and give employment in order to keep our people at home.

The people concerned have been brought up speaking the language and if they leave the Gaeltacht they are not likely to come back any more. The board, under this Bill, are faced with a formidable task. They have got to reconcile the two aims of which I have spoken. We know that there exists private enterprise and it would seem that the first object of the Government ought to be to preserve what exists. From what I have read, it appears that there has been a certain amount of overlapping and even competition as between Gaeltarra Éireann and existing private enterprise industries in the Gaeltacht. Quite obviously, this is not a desirable situation because everybody is needed in those particular areas.

If private enterprise is working successfully, it should be allowed to work freely. Anything that is done in those areas under Government sanction should be supplementary and not competitive. That is only common sense. It is to be presumed that anything established under the new board will not compete unduly or unfairly with existing private enterprise but that it will work in harmony with existing industries.

Straightway, I should say that I do not envy the members of this board their task. They have a very difficult job before them. No doubt, if it is approached in a businesslike way progress can be made and something can be done to conserve and develop industries in the Gaeltacht. The Government's job under this legislation is to change the subsidy aspect of the matter and turn it into something that can create self-supporting industries.

The people in the Gaeltacht do not want anything in the shape of charity. They require industries of their own which can stand on their own feet. There is a certain element of charity in this legislation. Products from the West of Ireland and from Donegal are well known but I think they are not well enough known. From a purely business point of view, they are of good quality and ought to be better known.

It is not very often understood by people who are not in business that it is easier to manufacture goods than to sell them. That applies to the smallest article. For example, it is easier to crochet a cosy than to sell it. The selling of the product is a much more difficult matter altogether. That applies in a big way as well as in a small way.

I would suggest to the Minister—and let me here say that my remarks must not be taken wrongly—that he will be faced with the difficult task of reconciling a good businessman with a good Irish speaker. You are, therefore, faced with a choice between the businessman and the language. On this occasion I would suggest that emphasis, for the sake of the language and the Gaeltacht, should be laid upon the business element. In other words, for the good of the language, it would be better to get a good businessman to manage what we propose doing here. It is desirable that his language qualifications should be good also but the emphasis should be on business.

We have got good existing industries in the Gaeltacht areas. The first duty of the board should be to conserve these and build them up. We ought not to try too many lines. The people in the Gaeltacht are famous for knitted goods and tweeds. Instead of pursuing a multiplicity of lines we ought to develop the good existing lines and set up a good marketing system. From my own experience in Dublin, I know that we can sell Gaeltacht products quite well. I suppose we sell far more of the Gaeltacht products to strangers than to people at home. The people at home are so used to seeing them that there is no novelty about them. They utilise them only for hard wear, and if you are selling them only for hard wear, you will never make a fortune.

In these products of the Gaeltacht, we have got something which is typically Irish and something of which Ireland can be proud. We have little chance in the modern world of competing with mass-produced produce. Our factories set up under protective walls, producing, for example, stockings, exist only because we have tariff barriers. If the market was wide open, we could not sell our goods; but if we develop the Gaeltacht articles, no matter what free market there is, no other country can make Donegal tweed. I would suggest to the new board that if a stronger emphasis is put on marketing as well as making— in fact, more emphasis on marketing in the future—they will achieve success.

Having conserved what exists and working with private enterprise without cut-throat competition, having developed what already exists in Gaeltarra Éireann, we should set up small industries making the same goods, but making them in quantity and having them properly marketed. I would suggest that those are the right lines to adopt. I think there might be a changed picture over there, if this idea of mine is put into action.

Éamon Ó Ciosáin

Ar aon dul leis na cainteoirí eile, cuirim fáilte roimh an mBille seo agus fáilte roimh an Aire atá anseo don chéad uair mar Aire na Gaeltachta. Is fíor gur Bille maith í seo. Tá súil agam go n-éireoidh leis an Aire agus leis an mBord atá le cur ar bun aige na rudaí atá ag déanamh buartha dúinn le tamall do bhaint amach, sé sin, an saol eacnamaíochta sa Ghaeltacht d'fheabhsú i bhfad níos fearr ná mar atá sé fé láthair agus an saol sóisialach d'fheabhsú chomh maith. Tá na rudaí sin go léir fite fuaite le ceist aithbheochaint na teangan. Sin í an bhun-cheist, aithbheochaint na teangan nó an Ghaeilge do chaomhnú ins na h-aiteanna a bhfuil sí fé láthair, na h-áiteanna ar a dtugtar an Fhíor-Ghaeltacht agus is baolach go bhfuil an Fhíor-Ghaeltacht ag cúngú i n-aghaidh an lae. Is mór an díobháil é sin do cheist na teangan má thagann meath ar na h-áiteanna san ar a dtugtar an Ghaeltacht agus má bhíonn ar na daoine imeacht as na h-áiteanna san fé mar atáid ag imeacht fé láthair, fé mar a bhíodar ag imeacht go dtí seo. Tá súil agam go leigheasfar an scéal anois.

'Sí an imirce an rud is mó atá ag cur as don Ghaeltacht agus sé an chuid is measa den cheist sin ná go bhfuil daoine ag imeacht as an nGaeltacht agus gan súil le na dteacht thar n-ais. Is mór an dochar é sin ar fad. Deirimse gur cailliúnt náisiúnta na daoine a fhágann an Ghaeltacht agus a thugann an teanga leo. Deirtear i gcónaí gurb í an Ghaeltacht fíorthobar na Gaeilge agus fé mar adúramar go minic cheana caithfimid féachaint chuige ná raghaidh fíorthobar na Gaeilge i ndísc.

Maidir le ceist seo na Gaeltachta, tá sé ag déanamh buartha dúinne annso le tamall, sinne go bhfuil suim againn sa cheist. B'fhéidir nach iad na tuairmí céadna a bheadh againn go léir mar gheall ar cad iad na modhanna nó na slite ba cheart chun feabhas a chur ar an scéal ach deirimse má táimid chun tionscail do chur ar bun sa Ghaeltacht go dtosnóimid leis na tionscail is mó atá aca fé láthair. Dhein an Seanadóir "an Seabhac" tagairt dóibh sin cheana. Dhein sé tagairt do cheist na talmhaíochta agus do cheist na hiascaireachta. Ag tosnú le ceist na talmhaíochta, sé an chéad rud ba cheart dúinn a dhéanamh ná teacht i gcabhair ar na daoine go bhfuil gabháltais talún aca. 'Sé mo thuairim go dtuigeann an tAire é sin go maith. Tá fianaise aige cheana féin air sin mar tá sé le scéim a chur ar bun ar a dtugtar scéim na muc. Tá sé sin bunaithe ar an talamh agus ar chothú na talún. Is maith an rud é sin.

Is mór le muintir na Gaeltachta na gabháltais talún atá acu agus teastaíonn cabhair uatha chun na gabháltais sin d'fheabhsú, agus má dheineann an tAire an méid sin den obair taobh amuigh de na tionscail eile a cuirfear ar bun sa Ghaeltacht beidh rud maith déanta aige gan aon agó.

Tá a lán rudaí eile le déanamh maidir leis an talamh, na céadta slite in a bhféadfaí teacht i gcabhair ar na daoine sa Ghaeltacht maidir leis na gabhaltais talún atá acu. Tá leasú na talún le chur chun cinn, leasú nach bhfuil déanta cheana, b'fhéidir mar ná raibh sé de ghustal ag na daoine féin é do dhéanamh. Maidir le fertiliser do chur sa chré, teastaíonn cabhair uatha chun é sin a dhéanamh ach b'fheidir ná beadh an t-airgead aca féin chun é sin do dhéanamh i gceart. Agus tar éis tamaill níor mhór don bhord atá le cur ar bun dul isteach sa cheist sin féachaint cad iad na slite is fearr chun teacht i gcabhair ar na daoine sin maidir le ceist na talún. Do dheineas tagairt cheana dóibh sin nuair bhí ceist Aireacht na Gaeltachta fé díospóireacht annso againn.

The Seanad adjourned at 10 p.m. until 3 p.m. on Thursday, 12th December, 1957.

Seanad Éireann debate -
Wednesday, 11 Dec 1957