Léim ar aghaidh chuig an bpríomhábhar
Gnáthamharc

Dáil Éireann díospóireacht -
Thursday, 19 Apr 1956

Vol. 156 No. 6

An Bille Airí agus Rúnaithe (Leasú), 1956—An Dara Céim (D'atógaint).

Sarar cuireadh an díospóireacht ar athló le haghaidh na gceisteanna, bhíos ag tagairt don bhreac-Ghaeltacht. Sé a theastaigh uaim a chur faoi bhráid an Aire ná go bhfuil áiteanna ar fud na tíre a n-áirítear mar breac-Ghaeltacht anois iad agus gur cóir go ndéanfaí iad a scrúdú arís nuair a bhéas an Aireacht nua seo ag obair chun a fháil amach an bhfuil feabhas tagtha orthu, an bhfuil níos mó cainteoirí Gaeilge iontu, níos mó teaghlaigh ina labhartar an Ghaeilge anois ná mar bhí roinnt bhliain ó shoin.

Tá cás im aigne agam i gCorca Dhuibhne agus chuala mé trácht ar chás eile mar gheall ar pharóiste ina bhfuil athrú tagtha ar an scéal, sé sin, feabhas i labhairt na Gaeilge. Is gné den scéal gur cóir an Ghaeltacht d'athscrúdú go mion agus go tuisceanach i dtreo is go mbeadh ar ár gcumas a thuiscint i gceart na faidhbeanna ba chóir a réiteach.

Is dócha go bhfuil roinnt mhaith eolais sna Ranna Stáit faoin gceist seo. Gan aon dabht, tá mé cinnte go bhfuil daoine sna Ranna Stáit a thuigeann an cheist seo agus gur féidir í a scrúdú agus a mheas agus tuarascáil a thabhairt uirthi. Braitheann mórán d'obair na hAireachta nua seo ar dhearcadh an Rialtais fé athbheochaint na Gaeilge agus leas na Gaeltachta. Níl mé ró-shásta fé dheareadh an Rialtais seo maidir le hathbheochaint na Gaeilge. Tá beirt Airí i measc Airí an Rialtais seo go bhfuil togha na Gaeilge acu. Is cainteoir ó dúchas duine acu ach níor chualamar riamh ag labhairt na Gaeilge é agus tá faitíos orm nach bhfuil aon tsuim aige inti.

Bhí athás orm inniu nuair a chuala mé gurb é an tAire Oideachais a bhéas i mbun na Gaeltachta, bíodh agus nach bhfuilim den tuairim gur cóir go mbeadh Aire amháin i mbun dhá Aireacht. Ní dóigh liom go bhfuil sé i ndon an dhá thráigh do fhreastal. Ba chóir ná beadh air ach bheith i mbun cúraim amháin. Nílim ar an aigne chéanna leis an Aire Oideachais faoi mhórán rudaí ach má tá aon Aire sa Rialtas seo a chreidim atá i ndáiríre faoi athbheochaint na Gaeilge sé an tAire Oideachais é agus bhí sé mar sin i rith a shaoil. Im thuairimse do thréig sé cuspóirí eile a bhí againn go léir ach lean sé dílis ar bhóthar athbheochana na Gaeilge. Ní dóibh liom gur féidir fear níos oiriúnaí don obair seo ná é d'fháil. Tá obair an-throm roimhe má éirionn leis rud éigin a dhéanamh don Ghaeltacht gur theip orainn a dhéanamh go dtí an lá atá inniu ann.

Ba chóir ná beadh ach Aireacht amháin faoina chúram gan a bheith ag iarraidh air dhá thráig do fhreastal. Bíodh sin mar atá, braitheann a lán ar léargas agus dearcadh an Rialtais faoi athbheochaint na Gaeilge. Déarfainn go bhfuilimíd go léir ar aon-aigne sa Tigh seo mar gheall air sin ach uaireanta — go háirithe nuair a cuimhním ar óráidí a thugann Teachtaí fé leith sa Tigh seo ó bhliain go bliain nuair a bhíos an Meastachán le haghaidh na Roinne Oideachais á phlé—bíonn dabht agam in aigne. Braitheann mórán freisin ar an méid airgid a bheidh le caitheamh ag an Aire. Níl aon tsoláthar déanta chuige sin i mbliana i Leabhair na Meastachán, chomh fada agus dob fhéidir liom á dhéanamh amach. Níl aon tsoláthar déanta, ach is dócha gur féidir é sin do leigheas trí Meastacháin Fhorlíontacha a thabhairt isteach. Braitheann mórán ar airgead. Níl an sean-fhocal fíor chomh fada is théann an Gaeltacht, an sean-fhocal adeireann: Ní deireadh gach soiscéil an tairgead. Tá spioraid agus náisiúntacht ann freisin ach beidh gá leis an airgead chun an Roinn seo do choimeád ag obair agus chun an beartas a cheapfas an tAire a thabhairt chun críche.

Tá sé riachtanach go mbeidh an tAire Airgeadais báidhiúil agus sásta chun cabhair do thabhairt go fial do pé iarratais a gheobhaidh sé ón Aireacht nua seo agus ón Aire seo. Tá súil agam go bhfuil an tAire Airgeadais go tuisceanach, fábharach agus báidhiúil leis an obair a bhéas á déanamh ag a chomh-Aire san Aireacht nua seo.

Anois, bhíos ag tagairt don bhreac-Ghaeltacht. Tá pócaí áirithe ar fuaid na tíre ina maireann an Ghaeilge fós agus níor mhór cúram fé leith a dhéanamh de na háiteanna sin. B'fhéidir nach bhfuil aon ceist ghéilleagrach ag cur isteach ro-mhór ar na ceantair bheaga iargúlta sin. An pobal atá iontu tá siad chomh maith agus atá siad in aon chuid eile den tír. Sé an rud is mó a bhfuil gá leis, b'fhéidir, go ndíreofaí suim na gCoistí Gairm-Oideachais orthu agus go gcuirfí timire fé leith i bhfeighil na bparóistí i slí is go bhféadfaí suim na ndaoine d'athmhúscailt i gcleachtadh na Gaeilge. Do bheadh sé fuirist go leor é sin a dhéanamh i gcuid mhaith den tír. Ba chóir an cheist sin do scrúdú leis.

Bheadh a lán rudaí eile le rá ag duine ach ba mhaith liom a chloisint ón Aire an bhfuil polasaí nua beartaithe aige féin agus ag an Rialtas maidir leis an nGaeilge agus cathain a bheidh eolas againn cad iad na pleananna nua atá beartaithe ag an Rialtas 's ag an Aireacht nua do chur i ngníomh. Nílimid soiléir i dtaobh an scéil fé láthair. Níl ráiteas an Aire soiléir agus níor dhein an Bille an scéal do shoiléiriú dhúinn ach oiread.

Chomh fada is a théann an Bille agus chomh fada is a théann an méid eolais a thug an tAire dúinn cuirimid fáilte roimhe. Guidhimid rath ó Dhia ar shaothar na hAireachta nua chun leasa na Gaeilge agus leasa na hÉireann agus tá súil agam féin go mbeidh rath ar obair na Roinne. Aon chabhair is féidir linn a thabhairt don Roinn nua seo maidir le feabhas a chur ar scéal na Gaeilge is cúrsaí na Gaeltachta beidh an chabhair sin le fáil uainn go fial.

If one has not a neck one will get nowhere nowadays. It might seem an intrusion for one who does not speak the language to get up and take part in the debate on this Bill, but I have every right to do so because, at the time I should be learning the language, I was doing more dangerous work for this country and I had not the time like the people at present to learn the language.

People who were doing as dangerous work as the Deputy were learning the language as well.

They did well out of it.

It was not to do well out of it they did it. That is damn nonsense.

The Deputy is a man who has his heart and soul in the preservation of the language but shame on Fianna Fáil who for 20 years in public life did nothing for the Gaeltacht except to scatter it.

An gcloiseann an tAire é sin?

They tried to kill the language and now they come along and pay their annual lip service to it. It is not the men who speak Irish but those who are imbued with the Irish way of life who will revive the language. We have too much lip service of that kind and it is time we stopped it. It is time we got down to brass tacks and did something for the Gaeltacht and it will take more than "kid glove" methods to do it. I hope the House will make a real and determined effort to save the Gaeltacht. The preservation of the Gaeltacht should be everything as far as the Irish nation is concerned. There can be no question about that.

I believe that no man or woman should be allowed out of the Gaeltacht if we can keep the people there but I do not believe in keeping them there by such palliatives as the £4 or £5 grants for people speaking the language. People were sent to my constituency. I was speaking to some of them and they told me they were paid for speaking the language. They sent a child to watch and tell them when they saw the inspector coming down lest they might be speaking English when he arrived. That is what was going on. It is hard to see the type of mentality behind that attitude.

We should open a way of life for the people of the Gaeltacht. There is no other way out of the problem. I believe in good, honest work for them. We ought to open up industries. There are industries there for them such as the fishing industry, embracing kelp and carrageen moss. There are also spinning and knitting. There is no earthly reason why we cannot open up these things in a big way and stop the people from trekking across the water to England.

We have done nothing for the preservation of the Gaeltacht. I have been 20 years listening to the same lip service being paid to the cause annually with nothing being done. Fianna Fáil did the most foul thing. They began to take families from Connemara and send them to Meath. They sent about 30 families into the heart of the Pale so that they could learn the English language and forget Irish. There is little Irish spoken there to-day. If those 20 or 30 families were left in the Gaeltacht and given a way of life, we would have done something for Irish.

We did not do that but we did something worse. Many of those people told me that they had golden hopes, when they came to Royal Meath, to learn good English and go to England to earn their living. Was that not a poor state of affairs after the tens of thousands of pounds spent on this colonisation? Fianna Fáil should bow their heads in shame and give up this spluttering of the language here.

Hope is nearly abandoned as far as the revival of the Irish language is concerned. People who believed in the revival have got contempt for the language because the majority of the people are learning the language for nothing else but to get a soft job. There are too many soft jobs because of the Irish language and that is what is killing Irish and its preservation. What I say cannot be disputed. It is a fact but people are too cowardly to say those things. They are too afraid to say them. Nothing has been done for the preservation of the Irish language.

What is wanted is a man of the type of Douglas Hyde, a man possessing a heart, a character and convictions, a man whose soul is wrapped up in the language. Such a man should be given a free hand. Then something would be done. There is nothing of use which does not come from the spirit. I should love to see this country a Gaelic-speaking nation and I should like to see the youth of the country speak the language in spite of the people who condemn them for speaking it.

Why did we get our freedom? We got it in order to have our own distinctive way of life, our own language. The Germans, the British and the Belgians have their own language. We are free but the Savon tongue has overpowered us. As a young fellow I read in the history books what the British did in Leinster and the Pale. Any child who dared to speak a word of Irish had something tied round his neck and, every time he spoke a word of Irish, a notch was made in it and a good strapping administered at the end of the day. We should throw that back in the face of the British. We should face up to our responsibilities and stand for an independent Irish nation. Let us go forward and preserve that small citadel of the Irish language we have in Ireland.

Let the rest of the nation be satisfied to spend money on the preservation of the Gaeltacht. I do not want to hear lip service or to see people coming in here showing off their knowledge of Irish and never speaking the language for another 12 months. Let them speak it outside, at the street corners, in the fairs. Those are the places where we want to hear the Irish language spoken. We cannot ignore the fact that all of the people here who are speaking Irish have got good soft jobs in this country. You could pick every one of them out.

The Deputy should now come to the provisions of the Bill.

This Bill is brought in for the purpose of benefiting the Gaeltacht. The only way you can do that is to keep the people there by every feasible means, by giving them work and establishing industries. I am prepared to see money spent even lavishly for this purpose. The rest of the country owes that to the Gaeltacht, to the people who were sent "to hell or to Connaught" in years gone by. They have had handed down to them the true Irish tradition and any man who speaks to them knows they are sincere. God be with the old days when Deputy Josie Mongan spoke here in the Gaelic tongue. He could raise the hearts and minds of everyone who listened to him. Even though we did not know what he was saying, he was an inspiration to us because of his sincerity. It is not like the gibberish and the claptrap we have listened to to-day, with those speaking looking up at the public gallery and at the Press gallery to see if the pencils were working to give them publicity in the next day's paper.

This is the first Minister who has made the attempt to solve this problem in a realistic way. Let us hope his efforts will result in the permanent preservation of the Gaeltacht. If any progress is to be made we must consider seriously the question of industries. As regards fishing, this industry has almost been abandoned in the West of Ireland. The revival of the fishing industry on a large scale and the reorganisation of the industry in respect of the sale of fish, would do an enormous amount of good, not only giving work to the people in the Gaeltacht but bringing back Irish speakers who have found it necessary to earn a livelihood elsewhere.

The West of Ireland is a hard place to work and unfortunately most of the people there must go to England to earn a few pounds to put them over the winter months. This country is rich enough to be able to expend a vast amount of money to preserve that little citadel of Irish nationalism. Perhaps we could have been very happy as an English-speaking nation and could have stayed in the Commonwealth and got many benefits from it but that is not the way of life we wanted and that is not the way of life our ancestors wanted. They took the hard road and it is a shame that after all their efforts we have a dwindling Gaeltacht which will disappear altogether in the next ten years unless something almost superhuman is done. We cannot save the Gaeltacht unless someone is put fully in charge of it with freedom and with plenty of money to disburse at his discretion.

We must eliminate shoneenism from this country because it is rampant. However, I would not blame the youth of our country for being shoneens to-day because they see so much corruption and job-hunting around them. It paid some people well to learn the language but we want people to learn the language for its own sake and for the love of the country. The difficulty is that we are too narrow-minded and too concerned with rotten politics, too fond of job-hunting, so that we have become almost a depraved nation. The first thing we must do to remedy matters is to stop giving sops to those in need. I do not believe in £5 grants. The giving of such grants is degrading and is mindful of what Britain did here in the days gone by. I want to see people getting work, engaging in fishing on the Irish seas, gathering in the carrageen, kelp and so on, weaving and spinning as they did long ago. There are plenty of markets for them in this connection if they want to open them up. The home market could keep these people employed continuously, year in, year out Let us as soon as possible reach the stage when we can say that no man need leave the Gaeltacht for want of work.

The Minister has laid the foundation and it is up to us to proceed with the work. If we had one man in Ireland of the Douglas Hyde type our salvation would be at hand. In that way we would retrieve the national spirit we had in days gone by when men would do or die to hold on to their traditions, whereas now their principal aim is to get what they can as easily as they can.

Is mian liom cupla focal a rá ar an mBille seo. Tá súil agam go rachaidh sé chun sochair don Ghaeltacht. Nílim ar aon-intinn i dtaobh gach rud a dúirt an Teachta Giles ach tá áthas orm gur tháinig sé isteach chun labhairt ar an mBille seo. Cé nach n-aontaím le mórán adúirt sé taispeánann sé go bhfuil suim aige sa cheist agus ba mhaith an rud dá dtagadh na Teachtaí uilig isteach le cupla focal a rá ar an ábhar seo.

Tugann an Bille seo Aire speisialta don Ghaeltacht. Tá cuid de na Teachtaí den tuairim nach bhfuil an Bille seo chun mórán difríochta a dhéanamh ach sílim nach ndéanfaidh sé dochar ar bith agus b'fhéidir go mbeidh an scéal níos fearr má chuireann an tAire nua an tsuim cheart sa Ghaeltacht.

Tá fhios againn uilig gur ceist náisiúnta ceist na Gaeltachta agus go gcaithfimid na rudaí a dhéanamh do mhuintir na Gaeltachta nach féidir leo a dhéanamh dóibh féin. Níl sé fíor a rá nach ndearnadh mórán don Ghaeltacht ó cuireadh an Stát ar bun. Cuireadh go leor scéimeanna ar bun chun iarracht a dhéanamh an Ghaeltacht a shábháil agus murach obair a rinneadh i rith na mblianta sin is cinnte nach mbeadh Gaeltacht ar bith le sábháil an lá atá inniu ann. Rinneadh méadú ar an gcabhair a thug an Rialtas ó bhlian go blian agus tá sin le feiceáil go soiléir i gContae Mhuigheo, i nGaillimh agus i gCiarraighe.

Dúirt Teachta nach raibh na tithe sa Ghaeltacht chomh maith agus ba cheart dóibh a bheith. Ba mhaith liom dá dtiocfaidh an Teachta sin — sílim gurb é an Teachta Mac Cárrthaigh a labhair — go dtí Gaeltacht Thír Chonaill. Tá tithe ansin a cuireadh suas fá scéim Tithe na Gaeltachta chomh maith agus gheobhaidh tú in áit ar bith eile in Éirinn. Tá sé ag cuidiú go mór le daoine a bhí ina gcónaí leis na céadta blian sna botháin. Anois tá solas aibhléise sa mhór-chuid de na tithe. Is feabhas mór é sin. Bíonn saol na ndaoine níos fearr ná mar bhí sé.

Tá an imirce ar siúl inniu agus tá sí chomh mór agus níos mó ná mar bhí in am ar bith le 100 blian. Is mór an truaigh é. Tar éis an méid a rinneadh don Ghaeltacht, is mór an truaigh go gcaithfidh an t-aos óg, agus na seandaoine uaireanta, imeacht as an tír agus obair fháil in Albain agus i Sasana. Bhí mise thall in Albain cúpla seachtain ó shoin, i gCathair Glasgow. Bhí mé ag cruinniú cuimhneacháin ar Sheachtain na Cásca, 1916. Sa halla sin bhí níos mó Gaeilge á labhairt ná bheadh i halla i mBaile Átha Cliath nó aon bhaile mór ar fud na 26 contaethe. Bhí cainteoirí ó dhúchas as Muigheo agus Tír Chonaill agus na contaethe eile ansin. Bhí mé ag smaoiniú gur mór an truaigh é sin, go bhfuil an scéal mar atá sé, go bhfuil cainteoirí ó dhúchas thall i Glasgow, Coventry agus na bailte eile ar fud na Sasana in áit bheith anseo sa bhaile ag éisteacht liomsa, nó le Teachta ar bith eile, ag caint ar Sheachtain na Cásca, 1916. Is mór an truaigh nach bhfuilimid i ndon scéim níos fearr a cheapadh chun an t-aos óg a choimeád sa bhaile, go gcaithfidh siad imeacht gach aon lá.

Bhí an Teachta Giles ag caint faoi mar nár theastaigh ó mhuintir na Gaeltachta ach "soft jobs." Dá mbeadh sé sa halla sin i Glasgow agus 500 de chainteoirí ó dhúchas ag éisteacht liomsa, thuigfeadh sé nach "soft jobs" ar bith atá acu ná atá ag teastáil uathu. B'fhéidir, dá mbeidis ag labhairt Bhéarla go mbeadh rud éigin déanta chun iad a choinneáil sa bhaile.

Tá eolas maith ag an Aire, eolas chomh maith is atá agam féin, ar cheist na Gaeltachta agus cad tá de dhíth chun an Ghaeltacht a leathnú agus a dhéanamh láidir agus an t-aos óg a choinneáil sa bhaile. Ní mór daoine a chur ag obair sa Ghaeltacht. Tá tionscail bunaithe anois le 20 blian. Sé an rud atá cearr, mo bharúil, gurb iad na cailíní atá ag obair sna tionscail sin. Ba mhaith an rud é tionscail a chur ar bun a bhéarfaidh obair do na buachaillí óga. Sa dóigh sin, d'fhanfadh na buachaillí óga sa bhaile agus b'fhéidir go bpósfadh siad ann. Anois, téann na buachaillí go Sasana agus pósann siad ansin agus fanann siad ansin. Sa tsean-am thagadh na daoine abhaile go Tír Chonaill nó Ciarraighe agus phósadh siad ansin agus ní raibh an scéal chomh h-olc. Anois fanann na buachaillí in Albain nó i Sasana agus pósann siad ansin. Ba cheart don Aire é sin a choinneáil ina intinn, gur rud é ba cheart dó a dhéanamh obair a thabhairt do na buachaillí óga agus iad a choinneáil sa bhaile.

Tig linn feabhas a chur ar an Ghaeltacht le méadú mór a dhéanamh ar thionscail na Gaeltachta. Cuidiú mór don Ghaeltacht a bheadh ann dá mbeadh an tAire ábalta deontais a thabhairt le haghaidh tithe agus gach aon chabhair a thabhairt i dtreo is go mbeadh níos mó daoine á gcoimeád sa bhaile.

Is féidir an iascaireacht a mhéadú ar an chósta go léir. Ba mhaith liom a iarraidh ar an Aire gan na báid bheaga a chur amach as an iascaireacht. Tá na báid bheaga ag déanamh na hiascaireachta leis na blianta. Tá na tráiléirí móra ag teacht isteach agus ag déanamh dochair mhóir do sna bádóirí bochta. Iarraim ar an Aire smaoiniú air sin agus gan dochar a dhéanamh do na báid bheaga.

Chuir an Rialtas deireannach tionscal maith ar bun i bparóiste Gleneely, scéim na dtrátaí. Tá an scéim sin ag cuidiú go mór leis na daoine. Tá mé den bharúil go dtiocfadh leis an Aire an tionscal sin a leathnú ar fud na Gaeltachta. Má tá an scéim sin tábhachtach i ndúiche amháin bheadh sé chomh tábhachtach céanna i nGaoth Dobhair, sna Rosa, i nGleann Cholmcille agus sna paróistí Gaeltachta eile ar fud an chontae.

Téann an t-aos óg amach. Tá fhios ag an Aire nach bhfuil an uimhir chéanna páistí ar na scoltacha agus a bhí blianta ó shoin.

Má leanánn an cás mar sin ní bheidh aon páistí ann chun freastal ar na scoileanna agus ní bheidh aon ghá leis na múinteoirí. Deich mbliana ó shoin bhíomar ag smaoineamh ar scoileanna nua a thógaint ach anois, ós rud é nach bhfuil na páistí ann chun freastal orthu níl aon ghá leo. Is mór an truaigh é sin agus is comhartha é go gcaithfidh an tAire agus an Rialtas rud éigin a dhéanamh chun stop a chur leis an imirce. Mura stopfaidh an imirce ní bheidh gá le scoil ar bith sa dúthaigh sin. Dúirt Teachtaí anseo go mba cheart an Roinn nua seo agus na hoifigí a bhaineas leis a chur suas i nGaillimh. Is é mo thuairim go mba cheart na hoifigí seo a bheith i dTír Chonaill.

Cad é an áit i dTír Chonaill?

Is i dTír Chonaill atá an Ghaeltacht is fairsinge agus is ansin a rinneadh an iarracht is mó chun an teanga a choinneáil beo. Tá sé le hais na Sé Conntaethe agus rinneadh a lán oibre sna Sé Conntaethe chun an teanga a athbheochaint. Tá an Ghaelige i bhfad níos láidre sna Sé Conntaethe ná mar atá sí i nDeisceart na tíre. Ba mhaith liom mo bhuíochas a ghlacadh faoin deontas a cuireadh ar fáil d'aisteoirí Ghaoth Dobhair chun halla a chur suas. Tá obair bhreá dhá déanamh ag na haisteoirí sin i mBaile Cliath i mBéal Feirste agus in áiteanna eile. Tá siad ag déanamh obair bhreá ar son cultuir na Gaeltachta. Is maith an rud go bhfuair siad an deontas sin agus tá súil agam go gcuirfidh siad suas an halla seo gan mórán moille.

Do réir mo thuairime tá dualgas ar an Aire agus ar an Roinn dul go dtí an Ghaeltacht chun mion-eolas a fháil ar na rudaí atá ag teastáil ó na daoine ansin. Bheadh fáilte mhór roimh an Aire sa dúthaigh sin. Mar focal scoir tá súil agam go mbeidh oifigí na Roinne seo i dTír Chonaill.

Ba mhaith liom mo bhuíochas a ghlacadh leis na cainteoirí uile a labhair anseo inniu ar an mBille seo. Tá fhios go maith agam go bhfuil deacrachtaí in ár mbealach sa rud seo agus tá fhios agam go raibh cuid de na Teachtaí míshásta nuair nach raibh eolas níos cruinne le cur ar fáil dóibh. D'fhiafraigh an Teachta Ó Briain cén sort polasaí a bhí ag an Roinn i dtaobh na ceiste seo nó an raibh polasaí nua againn i dtaobh na Gaeltachta. D'fhiafraigh sé freisin cá raibh an Ghaeltacht, cén tórainn a bhí léi agus céard a bhí cearr sa saol ann. D'fhiafraigh an Teachta Mac Pharthaláin cúpla ceisteanna freisin, cuid acu a bhí simplí go leor agus cuid acu a bhí deacair agus ba mhaith liom freagraí a thabhairt orthu. Chuir sé an cheist seo: "Cad is ciall leis an leagan cainte sin a bhíonn ar bhéal dhaoine go minic — sábháil na Gaeltachta?"

Nach follas gurb é atá i gceist leas geilleagrach mhuintir na Gaeltachta a dhéanamh; sé sin, deis mhaireachtála níos fearr sna ceantair ina bhfuilid ina gcónaí a thabhairt dóibh agus deis a thabhairt do dhaoine óga na Gaeltachta cur fúthu, clann a thógáil agus, dá réir, cur le líon Gaeilgeoiri na Gaeltachta; fearasbarr deis oideachais a thabhairt dóibh ina ndúiche féin, agus dá réir sin fiúntas an tseoid atá acu sa nGaeilge a mheabhrú dóibh ionas go gcothóidh siad an Ghaeilge ina teanga shaibhir, laethúil mar thug a sinsear dóibh í.

Céard í an Ghaeltacht? Cá bhfuil na ceantair Ghaeltachta? Mhíníos, agus mé ag labhairt ag moladh an Dara Léamh ar an mBille, gur ceapadh tóranna éagsúla ó 1926 i leith ar an nGaeltacht ach tá athruithe ar an scéal sna ceantair sin ó shoin agus is mithid anois tórainn na Gaeltachta a tharraingt níos soiléire i gcóir chuspóirí na hAireachta nua seo. Ach ní chuireann sin aon chosc orainn ó cheantair atá go soiléir, follasach ina nGaeltacht inniu agus i gcónaí a aithint agus a rá gan aimhreas: "Sin Fíor-Ghaeltacht."

Beidh an t-eolas againn maidir leis na háiteacha sin agus maidir le staid na teanga agus an líon daoine. Le himeacht aimsire beidh an Aireacht nua ag faire agus ag déanamh fiosrúcháin ag féachaint cad é an dul chun cinn atá á dhéanamh. Ní deacair a rá céard í an Ghaeltacht—ach amháin an t-údarás agus an t-eolas agus an tomhas ceart tuisgeanach a bheith ann lena shocrú céard í.

Déanfaidh an Aireacht nua sa gcéad áit, a leagan síos go beacht, cruinn céard iad tóranna na bpríomh-cheantar Gaeltachta — sé sin na ceantair ina labhraíonn an pobal go coitianta agus de ghnáth an Ghaeilge mar theanga chaidrimh eatarthu féin ó lá go lá. Agus leis sin, féadfaidh an Aireacht nua freastal do leas na gceantar sin.

Sa dara háit, déanfaidh an Aireacht nua chomh fada agus is féidir é tórainn a leagan síos leis na mion-cheantair bhearnacha san, atá ar imeall na bpríomh-cheantar, a labhraíonn riar mhaith den phobal iontu Gaeilge mar theanga laethúil, agus a bhféadfaí an pobal sin a mhealladh agus a spreagadh chun úsáid na Gaeilge a leathnú agus a neartú ionas go mbeadh na himeall-cheantair sin i ndon a gceangal leis na príomh-cheantair mar aonad amháin.

Dúradh mórán maidir leis na Ceantair Chúnga ach is i gcóir na ndaoine atá ag labhairt na Gaeilge mar theanga laethúil a cuireadh an Bille seo dá thabhairt isteach. Ní chuirfidh sé isteach i slí ar bith ar aon ní atá dá dhéanamh fé lathair ná a bheidh ceaptha feasta i gcóir na gCeantar gCúng agus a muintir. Na Béarlóirí sa nGaeltacht a raibh tairbhe le fáil acu as seirbhísí Oifig na Gaeltachta agus na gCeantar gCúng go dtí seo, beidh siad i ndon leas a bhaint i gcónaí as na scéimeanna éagsúla atá agus a bheidh ann le haghaidh na gceantar gcúng san. Ach beidh tairbhe agus buntáistí sa mbreis le fáil ag muintir na Gaeltachta i ngeall ar gur Gaeilgeoirí iad. Beidh ar Aire na Gaeltachta cúram ar leith a dhéanamh de na Gaeilgeoirí sin.

Dhein an Teachta Lindsay tagairt do na ceantair atá leagtha síos san Acht um Thithe na Gaeltachta agus dúirt sé nach ceart go mbeadh an límistéar Gaeltachta níos lú ná an límistéar fén Acht sin. Ní dóigh liom go bhfuil an ceart aige ach ní chuireann an Bille seo isteach ar an Acht sin in aon chor agus ní chuireann sé isteach ar na daoine go bhfuil éileamh acu fén Acht sin ar airgead i gcóir tithe. Sílim go bhfuil mórán daoine ag baint tairbhe as an Acht sin, tairbhe ná fuil tuillte acu.

Nádúrtha go leor cuireadh ceisteanna ar ndóigh fé go leor oibreacha nó scéimeanna forbairte a bhfuil cosúlacht ann go bhfeabhsóidís cás geilleagair na ndaoine sa Ghaeltacht—talmhaíocht, iascaireacht mhara agus intíre, na portaigh, cumhacht leictreachais, for-aoiseacht. Céard, adúradh, a dhéanfadh an Aireacht fé gach aon cheann de na nithe sin? Cén t-airgead a chaithfeadh sé agus cén chaoi a gcaithfeadh sé é?

Chomh fada agus is féidir, agus sin den fhormhór, déanfaidh an Aireacht nua na hoibreacha sin i bhfoirm gnáth-scéimeanna nó scéimeanna tionscnaimh nó "treoir-scéimeanna" atá ag Ranna éagsúla eile a chur chun cinn go héifeachtach agus go tapaidh.

Ach céim riachtanach sea bunú na hAireachta a caithfí a thógáil chun go bhféadfaí lán-scrúdú a dhéanamh ar na nithe ab fhiú a fhéachaint chun cabhrú leis an nGaeltacht agus iad a chur i ngníomh go húdarásach le lán-chumas agus ar mhodh iomlán, baileach. Beidh ar chumas an Aire nua féachaint chuige go ndéanfaidh na Ranna eile gach rud is féidir chun cabhrú leis an nGaeltacht.

Féadfaí go leor a dhéanamh, agus gan aimhreas déanfar cuid mhaith, trí chomhairlí agus coistí lasmuigh a bheadh ag oibriú i gcomhar leis an Aireacht agus ag cur lena cuid oibre. Ach is coinníoll riachtanach chun tairbhe a bheith ar obair na n-eagraíocht sin, fundúireacht teann seasmhach, i bhfoirm na hAireachta, a bheith ann agus córas comhoibrithe agus ceangail idir í agus Aireachta eile a bheith leagtha síos go soiléir. Beidh, feasta, Aire Gaeltachta ann agus beidh an bhuntáiste mhór aige go mbeidh ar a chumas a bheith i láthair ag cruinnithe den Rialtas agus go mbeidh comhalta den Rialtas ann a mbeidh cúram speisialta na Gaeltachta air agus deis aige dul i gcomhairle i gcónaí tríd an Rialtas lena chomh-Airí. Tiocfaidh as sin go mbeidh aird le tabhairt ar chúrsaí speisialta na Gaeltachta gach uair dá mbíonn an Rialtas ag breithniú ceisteanna geilleagair, sóisiala nó cultúrtha na tíre. Beidh guth an Aire i ndon cúrsaí speisialta na Gaeltacbta a thabhairt os comhair an Rialtais go héifeachtach agus go díreach. Ní bheadh go deo an bhuntáiste mhór sin ag Rúnaí Parlaiminte ná ag Bord neamhspleách.

Ní bheadb Oifig a mbeadh Rúnaí Parlaiminte ina bun, ná Bord neamhspleách, choíche sa riocht sin agus an bhuntáiste mhór sin acu a scéal agus a gcás a dhéanamh go díreach leis an Rialtas. Nuair a bheidh Aireacht againn a mbeidh cothú agus caomhnadh na Gaeltachta mar bheo-chúram uirthi gach uile lá tuigfidh na daoine lasmuigh den Ghaeltacht, agus sa nGaeltacht féin, níos fearr tábhacht na teanga agus a fiúntas dóibh féin agus don tír. Is é a thiocfaidh as sin go ndéanfar neartú agus forás fá dhó ar staid na teanga agus go bhfaighidh an pobal fearasbarr measa uirthi agus a dtugann sí dúinn dár n-oidhreacht is dár ndúchas náisiúnta. Ach tuigfidh gach éinne go bhfuil aon tsuim aige sa nGaeltacht nó aon eolas aige ar an obair ann, agus go háirithe aon eolas ar an sórt oibre atá á déanamh sa nGaeltacht ag gach roinn den Stát sa tír, go dtiocfaidh fiúntas mór agus éifeacht san obair nuair a bheidh Aireacht againn a mbeidh cothú agus caomhnadh na Gaeltachta mar bheo-chúram uirthi gach uile lá.

Táimid ag foghlaim ó na rudaí a deineadh cheana agus táimid ag foghlaim ón taithí atá againn agus ón eolas atá againn mar gheall ar an ngléas lenar deineadh an gnó go dtí seo. Tá fhios againn an saghas gléasa go bhfuilmid ag feachaint chuige anois.

Tá mé buíoch don Dáil as ucht na fáilte a tugadh don Bhille seo. Creidim go bhfuil gach dream sa Tígh seo agus sa tír sásta agus toilteanach agus i bhfábhar pé cabhair is féidir a thabhairt chun an teanga do choimeád beo agus í a láidriú, agus, pé cabhair is féidir leo a thabhairt, tabhairfidh siad é i dtreo is go mbeadh an gléas ceart againn. Níl le déanamh againn, agus sé an t-aon pholasaí atá againn é, ach gléas níos fearr a cheapadh ná mar atá againn anois.

Níor chuala mé tosach an fhreagra. Ar dhein an tAire aon tagairt don cheist, nach féidir ó thosach, Aire nua a bheith i mbun an churaim seo?

Níl éinne a thuigeann is fearr ná mé féin an deacracht atá ann do dhuine amháin a bhfuil sé de chúram air dhá Aireacht a stiúrú. Ag an am gcéanna, ní hé an rud céanna é Aireacht a stiúrú agus Aireacht a bhunú. Nuair a bheidh an Aireacht curtha ar bun, ansin ba maith liom go ndéanfaí an cheist do phlé arís. Ar aon chuma, níl aon tseift níos fearr, i dtuairim an Rialtais, ná a iarraidh orm an Aireacht seo a bhunú. Tá mé sásta iarracht mhaith a dhéanamh chun é sin do dhéanamh agus ní fheicim aon tslí eile chun é do dhéanamh fé láthair.

An féidir leis an Aire a rá anois go mbeidh Seirbhísí na Gaeltachta mar chuid den Aireacht Tailte?

Tá mórán smaoiniú déanta cheana féin ar rudaí mar sin. Tá sé beartaithe ag an Rialtas gan aon rud fé leith do dhéanamh fé sin go dtí go mbeidh an Aireacht curtha ar bun agus an cheist breithnithe arís agus cabhair faighte ó na hoifigígh a bheidh i mbun na Roinne. Aon obair atá faoi aon Roinn fé leith fé láthair, is féidir an obair sin do thabhairt don Roinn nua trí Ordú Rialtais. Mar sin féin, do deineadh mórán smaoiniú fé sin. Tuigfidh gach éinne go mbfhéidir go mbeadh sé níos ciallmhire fanúint go dtí go mbeadh an Roinn curtha ar bun agus ansin is féidir an cheist do phlé arís.

An féidir linn aon tuairim d'fháil ón Aire faoin am a thiocfaidh an cheist seo arís fé bráid na Dála? An mbeidh Meastachán Breise againn agus an gceapann an tAire go mbeidh sé i bhfad sara dtiocfaidh an cheist seo ós comhair na Dála aríis.

Beidh Meastachán Breise ann. Is féidir a tuhiscint go gcaithfear mórán airgid bhreise a chaitheamh ar an nGaelteacht gan a bheith sáite i Meastacháin na Gaeltachta. Beidh Meastacháin ós comhair na Dála tráth éigin nuair a bheas an Bille seo rite. Cuirfear an Aireacht ar bun díreach nuair a bhéas an Bille seo rite. Sé an rud ba mhaith liom a fheiscint ná go mbeadh na hoifigigh i mbun na hAireachta, le linn cúpla míosa den tsamhraidh, ag teagmháil leis na ceantair is Gaelaí sara ndéanfar aon rud fé leith chun na hoifigí sin do thógaint ó aon Roinn agus iad a stiúrú go díreach. Ní hé sin lé rá go mbeidh faillí in aon cheann de na seirbhísí atá ann fé láthair.

Do cuireadh an cheist agus d'aontaíodh éi.

English version of Bill: Question—“That the Bill be now read a Second Time”—put and agreed to.

D'órdaíodh an chéad chéim eile le haghaidh Dé Máirt 1 Bealtaine, 1956.

Barr
Roinn