I move amendment No. 1:
In page 3, after line 37, to insert the following:
"(4) (a) Faoi réir alt 4, cuirfí athráitisí ar fáil i nGaeilge agus i mBéarla i bhfoirm téacs dátheangach nó sa dá teanga go comhuaineach.
(b) Subject to section 4, all restatements shall be made available in both the Irish and English languages in bilingual text form or in both languages simultaneously.”.
Labhair mé nuair a tháinig an Bille seo os comhair na Dála roimhe seo agus labhair mo chomhghleacaí, an Teachta Caoimhghín Ó Caoláin, ar an leasú seo nuair a pléadh é os cómhair an choiste. Is é atá i gceist ná go mbéadh teacht ar Bhillí agus ar reachtaíocht i mBéarla agus i nGaeilge ag an am gcéanna. Níl ann ach go bhfuil mé ag iarraidh cearta bunreachtúla a chruthaíonn go bhfuil cothromas ag Gaeilgeoirí a chosaint. Tá níos mó ná cothromas ag an nGaeilge sa Bhunreacht mar tá an Ghaeilge chun tosaigh ar an mBéarla ann. Ina ainneoin sin, níl an Rialtas ná na rialtais a chuaigh roimhe tar éis an ceart sin a chomhlíonadh ina iomlán do phobal na tíre.
Ní ionsaí ar na rialtais an leasú seo. Tuigim go bhfuil obair mhór á dhéanamh ag an Rialtas teacht timpeall ar an mbearna ama idir Bhillí a fhoilsiú i mBéarla agus i nGaeilge agus go bhfuil obair mhór déanta ag an Rialtas agus ag roinn an aistriúcháin sna Tithe seo chun sin a chur i gcrích. Fós féin, tá sé de cheart ag poball na hÉireann, ag Gaeilgeoirí ach go háirithe, go mbéadh reachtaíocht ar fáil i mBéarla agus i nGaeilge, go háirithe má tá a leithéid de ath-chóiriú á chur orthu agus atá luaite ins an mBille seo.
Níl i gceist ach dualgais bhunreachtúla a chomhlíonadh agus go mbéadh teacht ar dhlíthe i dteanga dúchasach, an Ghaeilge ach go háirithe. Níl aon seans ann nach mbéadh siad ar fáil i mBéarla ach tá an Béarla luaite sa leasú mar sin féin. Is cuma an trí thaisme nó d'aon ghnó atáimid sa staid ina bhfuilimid faoi láthair agus is cuma más bearna bliana nó bearna deich mbliana atá i gceist, níl sé bunreachtúil. I mbreithiúnas cúirte na bliana seo caite, Ó Beoláin v Fahy, dúirt an Breitheamh Hardiman, gurb “offence to the letter and spirit of the Constitution” é nach raibh Achtanna ar fáil i nGaeilge. Thug an Breitheamh Catherine McGuinness tacaíocht don méid a dúirt an Breitheamh Hardiman. Aontaíonn an tArd-Chúirt agus an Chúirt Uachtarach lena chéile ar an gceist seo ach is cosúil nach bhfuilimid-ne san Oireachtas sásta tacú leis na cúirteanna.
Dá mbéadh toil pholaitiúl ann d'fhéadfaí deimhniú de go mbéadh a leithéid ar fáil. Ní ghlacfaí leis in aon tír eile nach mbéadh reachtaíocht ar fáil sa teanga oifigiúil. Ní cóir go nglacfaí leis sa Teach seo nó sa tír seo. Ní haon mhaitheas é go mbéadh ceart luaite sa Bhunreacht muna gcuirtear i bhfeidhm é.
Nuair a pléadh an Dara Céim den mBille seo thug go leor Teachtaí tacaíocht don moladh atá sa leasú seo. Níor chuala mé duine ar bith nach raibh sásta seasamh lena bhfuil á lorg agam, sé sin go bhfoilseofaí reachtaíocht sa dá theanga oifigiúil agus go mbéadh sé ar fad ar fáil i mBéarla agus i nGaeilge go comhuaineach. Dúirt an tAire Stáit, An Teachta Brian Lenihan, féin go raibh dualgas dlithiúil ar an Rialtas reachtaíocht a fhoilsiú sa dá theanga oifigiúil. Más sin dearcadh an Rialtais ba chóir glacadh leis an leasú seo, an Bille a leasú dá réir agus an dualgas dlithiúil a chomhlíonadh chomh luath agus is féidir. Tuigim go ndéanfadh sin breis oibre do aistritheoirí, do Theachtaí agus do dhaoine eile ach dhéanfadh sé obair na ndaoine atá ag iarraidh an Ghaeilge a chur chun cinn i bhfad níos éasca dá mbéadh teacht ar a leithéid i nGaeilge chomh tapaidh agus is féidir, ionas gur féidir linn tabhairt faoi dhíospóireacht cheart ins an Teach gan a bheith ag dul soir agus siar ag lorg aistriúcháin cheart ar fhoclaíocht atá ós ár gcomhair i mBéarla. Tá an Bille seo féin scríofa i mBéarla agus tá sé deacair orm, nach dreachtóir dlí mé, na míreanna den mBille a bhfuil spéis faoi leith agam iontu a aistriú go Gaeilge. Mar shampla:
Section 4 shall not have the effect of force of law and accordingly shall not have the effect so as to alter or otherwise affect the substance or operation of any provision to which it relates or of the statute or of the statutory instrument.
Tá sé deacair do dhuine ar bith é sin a thuiscint gan trácht ar é a aistriú. Bheinn ábalta labhairt i gceart ar an mBille dá mbeadh sé ós mo chomhair i nGaeilge.
Deir Airteagal 8.1 den mBunreacht:
Ós í an Ghaeilge an teanga náisiúnta is í an phríomhtheanga oifigiúil í.
Más fíor sin ba chóir go mbéadh reachtaíocht foilsithe i nGaeilge ó thús. Anois, tá mé réalach. Tuigim nach bhfuil Gaeilge ag gach éinne sa Teach seo agus gurb é an Béarla teanga oibre fhormhór na dTeachtaí. Ach ar a laghad, ba chóir go mbéadh comhionannas ag an nGaeilge de réir an Bhunreachta.
Deir Airteagal 25.4.4º den mBunreacht:
I gcás an tUachtarán do chur a láimhe le téacs Bille i dteanga de na teangacha oifigiúla agus sa teanga sin amháin, ní foláir tiontú oifigiúil a chur amach sa teanga oifigiúil eile.
Tá sé luaite sa Bhunreacht gur gá go mbéadh reachtaíocht na tíre dátheangach. Cén fáth nach bhfuilimid sásta glacadh leis sin agus go mbéadh reachtaíocht dá-theangach ar fáil láithreach.
Beidh níos mó le rá agam tar éis éisteacht lena bhfuil le rá ag an Rialtas. Ba chóir go mbéadh sé éasca glacadh leis an leasú seo agus dul chun cinn a dhéanamh dá réir.