Léim ar aghaidh chuig an bpríomhábhar
Gnáthamharc

Dáil Éireann díospóireacht -
Tuesday, 6 Jul 2010

Vol. 714 No. 4

Údarás na Gaeltachta (Amendment) Bill 2010 [Seanad]: Committee and Remaining Stages

SECTION 1

Tairgim leasú a 1:

In page 6, before section 1, to insert the following new section:

"1.—Section 28(1) of the Údarás na Gaeltachta Act 1979 is amended by the deletion of "four years", and its replacement with "one year".".

Luaigh mé an leasú cuíosach simplí seo nuair a labhair mé ar an Dara Céim. Tá mé ag iarraidh a chinntiú nach bhfuil an daonlathas á chur ar athló againn. Ní cheart dúinn an toghchán a chur siar níos faide ná mar is gá. Is féidir linn an toghchán a eagrú roimh 1 Deireadh Fómhair i mbliana. Thabharfadh sé sin deis do phobal na Gaeltachta údarás nua a thoghadh. Molaim gur féidir an túdarás nua a scoir tar éis bliana, más gá, nó aon am suas go dtí cúig bliana go leith, mar atá sa reachtaíocht cheana féin. Mar a luaigh mé, nuair a chaith muintir na Gaeltachta a chuid vótaí chun an túdarás reatha a thoghadh, thuig siad go mbeadh na baill in áit le haghaidh tréimhse áirithe, agus go gcríochnódh an tréimhse sin roimh Dheireadh Fómhair 2010. Rinneadh conradh leis an bpobal nuair a chuaigh daoine ag vótáil i 2005.

Chomh maith leis sin, bhí conradh déanta leis na baill a bhí tofa go mbeidís in oifig ar feadh cúig bliana go leith. Mar an gcéanna, nuair atáimid tofa, tuigimid go mbeimid sa Dáil ar feadh tréimhse de chúig bliana, ar a mhéad. Ní chuirtear leis sin ach más gá. Má theipeann an Rialtas is féidir sinne a chur faoi bhráid an phobail arís. I gcás an túdaráis, an rud a bhí ann roimhe seo ná go mbeadh an údarás ann, agus bord an údaráis, ar feadh tréimhse nach bhfuil níos lú ná ceithre bliana, nó níos mó ná cúig bliana go leith. Tuigim cé chomh tábhachtach is atá an Bille atá á fhógairt ag an Rialtas, ach níl a fhios agam an dtiocfaidh sé amach i gceann bliana, i gceann dhá bhliain nó i gceann trí bliana. Ní Bille beag a bheidh i gceist. Bille cuíosach suntasach a bheidh ann. Tá súil agam go mbeidh sé fite fuaite leis an straitéis teanga agus go mbeidh an chumhacht ag an údarás tabhairt faoi gnéithe oiriúnacha na straitéise. Níl mé chun plé iomlán a dhéanamh ar an straitéis, ar an Ghaeilge nó ar tharrtháil na Gaeilge.

Tugadh feidhmeanna cuíosach suntasach don údarás nuair a chuireadh ar bun é sa chéad dul síos. Tá mé ag caint mar dhuine atá ina chónaí sa chathair. Tríd is tríd, tá tar éis éirí cuíosach maith leis an údarás ó thaobh roinnt de na feidhmeanna a bhí ag an údarás, poist a chruthú agus monarchana agus comhlachtaí a mhealladh isteach i gceantair Ghaeltachta. Chomh maith leis sin, bhí obair eile leagtha síos. Níl a fhois agam cé chomh mhaith is a d'éirigh leis an údarás, ó thaobh caomhnú agus leathnú na Gaeilge mar phríomh meán cumarsáide na Gaeltachta a spreagadh. Níl a fhios agam ar bhain baill an túdaráis é sin amach, mar an phríomhaidhm a bhí liostaithe ag an údarás. Tá a fhios agam gur dhein an údarás obair. Tá súil agam nach dtógfar an aidhm sin ón údarás, nó pé struchtúr a chuirfear sa tsiúl, amach anseo.

Ba mhaith liom labhairt mar gheall ar an toradh a bheidh ar an leasú seo dá nglacfaí leis. Ní hamháin go mbeadh toghchán Údarás na Gaeltachta againn, ach freisin beimid in ann bord nua an údaráis a scoir aon am is mian leis an Aire tar éis bliain amháin. Má tá moill ar an reachtaíocht atá á chur le chéile faoi láthair, ar fáth amháin nó fáth eile, beidh an Rialtas in ann bord an údaráis a fhágaint sa tsiúl ar feadh tréimhse suas go dtí cúig bliana go leith. Tá súil agam nach mbeidh an gá sin ann, ach ní fios go mbeidh. B'fhéidir go mbeidh olltoghchán againn agus beidh gach rud ina chíréib agus ina chac ar feadh roinnt míonna ina dhiaidh. Níl a fhois againn. Tá mé ag iarraidh a dhéanamh cinnte de go dtarlóidh rud éigin agus, ar a laghad, muna dtarlaíonn an reachtaíocht sin, go mbeidh údarás ann leis na bunfeidhmeanna atá ag an údarás faoi láthair. Mar atá léite amach agam cheana féin, tá sé mar phríomhfheidhm ag an údarás an Ghaeilge a chaomhnú agus a leathnú. Tá ról reatha an údaráis — an Ghaeilge a chur chun cinn — leagtha amach sa straitéis cheana féin. Más gá an struchtúr a choinneáil mar atá sé ar feadh tréimhse beag eile, ba chóir dúinn é sin a dhéanamh.

Níl mé ag iarraidh moill a chur ar an Teach agus muid ag déileáil leis an leasú beag seo, ach ba mhaith liom pointe eile a dhéanamh. Tá sé luaite ag daoine eile go bhfuil eagla ar an Rialtas dul os comhair an phobail agus is fíor sin. Tá seasamh Páirtí an Lucht Oibre ar an gceist seo ait. Cheap mé go mbeidís ag iarraidh brú a chur ar an Rialtas dul os comhair an phobail in aon toghchán — na trí fhothoghcháin, toghchán Údarás na Gaeltachta nó olltoghchán. Ba chóir go mbeadh na fothoghcháin tarluithe cheana féin. Is trua é nach bhfuil Páirtí an Lucht Oibre ag tabhairt tacaíochta dos na páirtithe Freasúra eile agus sinn ag cur i gcoinne na reachtaíochta seo. Tá fadhbanna ollmhóra na tíre le thabhairt faoi ndeara sna ceantair Ghaeltachta freisin. Tá mé ag caint faoi fadhbanna fostaíochta, infreastruchtúra, dífhostaíochta, turasóireachta agus, anois agus arís, imirce. Tuigeann éinne a tógadh sa Ghaeltacht, nó a chaith aon tréimse fada sa Ghaeltacht, conas mar a buaileadh na ceantair sin go dona maidir le himirce. Bheadh sé níos fearr dá mbeadh údarás nua in ann déileála leis na ceisteanna atá le freagairt. Ba chóir go mbeadh bord nua, le sainordú nua, tofa ar feadh tréimhse éigin, ionas go mbeidh sé in ann tabhairt faoi na ceisteanna sin. Molaim go mbeadh an tréimhse sin bliain ar a laghad, ach d'fhéadfadh sí a bheith suas go dtí cúig bliana go leith muna bhfuil an reachtaíocht nua i réim níos luaithe.

Mar a dúirt mé níos luaithe, is í aidhm an Bhille seo ná síneadh a chur le tréimhse oifige bhord reatha Údarás na Gaeltachta. Ciallóidh sé seo go mbeidh leanúnachas ann le linn tréimhse thar a bheith cinniúnach don eagraíocht, nuair a bheidh leasuithe maidir lena cumhachtaí, feidhmeanna agus struchtúr á mheas. Sa reachtaíocht atá i bhfeidhm cheana féin, tugtar tréimhse cheithre bliana ar a laghad do bhaill tofa an Údaráis. Ní shílim go mbeadh sé cuí, sa chomhthéacs atá i gceist leis an reachtaíocht seo, é sin a laghdú mar atá molta ag an Teachta Ó Snodaigh. Sa reachtaíocht chéanna, is é cúig bliana go leith an tréimhse is faide idir thoghcháin don bhord. Dá nglacfaí leis an leasú atá molta ag an Teachta, bheadh athrú substaintiúil déanta ar an mBille, rud a chuirfeadh comhartha ceiste maidir le bailíocht na mball tofa tar éis 2 Deireadh Fómhair 2010.

Ní mór cur san áireamh go bhfuil sé i gceist reachtaíocht nua maidir le hÚdarás na Gaeltachta a ullmhú chomh luath agus a bheidh an straitéis 20 bliain faofa ag an Rialtas. I measc nithe eile, bainfidh an reachtaíocht sin le ceisteanna faoi chomhdhéanamh agus faoi thréimhsí íosta agus uasta an bhoird. Dá bhrí sin, níl mé chun glacadh leis an leasú seo.

Ní dhéanann an leasú seo aon difríocht. Caithfidh an toghchán a bheith ann le linn tréimhse níos lú na ceithre bliana. Tá ceithre bliana caite agus dá bhrí sin is féidir go mbeidh an toghchán ann ag aon am. Ní dhéanann leasú an Aire ach seal eile a chur le tréimhse an bhoird, gur féidir leis an bhord faoi láthair bheith ann go ceann seacht mbliana go leith. Níl aon athrú ar an cheithre bliana agus mar sin is féidir toghchán a reáchtáil.

Chuir sé ionadh ar an Teachta Ó Snodaigh nach bhfuil Páirtí an Lucht Oibre ag cur i gcoinne an Bhille seo. Shíl mé go raibh mé soiléir faoi seo. Ní féidir an reachtaíocht nua a chur in áit roimh 1 Meán Fómhair, níl an dhréachtstraitéis aontaithe go fóill fiú agus ní mór reachtaíochta a bheidh casta go leor a chur in áit. Níl mé ag moladh an Rialtais, a mhalairt ar fad. Is beag atá déanta aige i leith na straitéise ó 1997. Tá milleán ar an Rialtas go bhfuilimid sa chruachás seo ach níl ciall ar bith aon rud eile a dhéanamh seachas an toghchán a chur siar agus an bord a fhágáil mar atá sé.

Tá rudaí eile ann faoin reachtaíocht nua. Dé réir na gcosúlachta, beidh bord níos lú ann don Ghaeltacht agus ionadaithe air ó cheantair eile; cuireann sin eagla orm nach mbeidh áit ar an bhord do na trí Ghaeltacht bheaga - Gaeltacht na nDéise, Gaeltacht Uíbh Ráthach agus Gaeltacht Ráthchairn. Tá mé ag iarraidh bheith praiticiúil, áfach, agus níl sé praiticiúil an toghchán a reáchtáil anois. Sin an áit ina bhfuilimid.

Tá a lán ráite faoin toghchán a chur ar ceal go ceann cúpla bliain faoin mBille. Ní hé sin an rud is tábhachtaí; ba mhaith liom níos mó béime ar labhairt na Gaeilge. Tá sin ag dul in olcas i gConamara. Sna Gaelscoileanna tá a lan oibre déanta ag na múinteoirí agus ag na tuismitheoirí, agus tá níos mó béime ar labhairt na Gaeilge ná mar atá sna scoileanna Gaeltachta.

Because of the efforts put in over the years for the revival of Irish and the use of Irish by the people in the Gaeltacht it is important that i bhfad níos mó béime would be put on the speaking of Irish. The Minister has been involved in education down the years and I hope he would emphasise to the Minister for Education and Skills, who is herself an Irish speaker, that once and for all, the emphasis in education with regard to Irish should be changed, in particular at primary school level. It has been clearly identified in the Gaelscoileanna throughout the country that where there is an emphasis on the spoken language, it can succeed. Nobody in Europe can understand why it is that after six to ten years' in education that we, collectively, come out the other end unable to converse in our native tongue. There is talk of a report and a review. It is most important that this review puts the emphasis on making the Irish language acceptable and making it easy to converse in.

At one time the universities taught Old Irish and Old English. The teaching of Irish must be tackled in a meaningful way. The Irish language in its written form is presented by the newspaper, Foinse and The Irish Times which regularly publishes a column that is easy to read and writes about issues in very attractive, simple Irish. It can be read and understood without any difficulty. If a review of the Irish language and our commitment to it is to be carried out, there is no point just blaming any Minister or Government at any given time; there must be a willingness on the part of the people themselves, on all of us, to use the Irish language. It is embarrassing that many young immigrants are being taught in the gaelscoileanna and they are chomh líofa le gach duine eile sa rang.

I did not have an opportunity to speak on Second Stage. I thank the Acting Chairman for allowing me speak on this issue. I want to make the point to the Minister that if this review is going through, it must re-examine the written word and its presentation. There is need for the grammar to be revised and simplified. There are difficulties that make young children turn away from the language. I hope the Minister and his officials, in consultation with the Department of Education and Skills, would examine the presentation of the Irish language, both the written and spoken word. We have to pay tribute to TG4 and Raidió na Gaeltachta for all they have done and to the media which presents the written word, Foinse and The Irish Times.

Ag dul ar ais chuig an leasú atá os ár gcomhair, dá nglacfaí leis, bheimis in ann toghchán a reáchtáil idir anois agus 1 Deireadh Fómhair 2010 agus mhairfeadh tréimhse uasta an údaráis sin go dtí Márta 2016. Ansin, nuair a bheadh sé cuí, i ndiaidh ritheadh na reachtaíochta a mhol an tAire, agus an Teachta Ó Cuív roimhe le ceithre bliana anuas, ag déileáil leis na hathruithe a bheadh réidh le tabhairt isteach, d'fhéadfaí an t-údarás nua sin a scoir. Aon am tar éis tréimhse bliana, d'fhéadfadh an tAire ordú a thabhairt a chuirfeadh deireadh leis an bhord sin go dtiocfadh an bord nua, agus cibé struchtúr a bheadh i gceist aige, i bhfeidhm. Tugann sin deis don Aire agus don Rialtas níos mó ama a chaitheamh le cinntiú go mbeidh cibé struchtúr nua a thiocfaidh i réim foirfe leis na feidhmeanna cearta.

Má tá trí bliana de dhíth, ar a laghad ní bheimid ag teacht ar ais i gceann bliana a rá go gcaithfimid síneadh ama eile ag thabhairt agus ní bheimid ag rith reachtaíochta faoi dheifir. Faoin gclár ama a leagtar amach anseo, caithfear gach rud a dheánamh go huile is go hiomlán roimh Dheireadh Fómhair 2012. Sin brú ollmhór ó thaobh na straitéise de. Smaoinítear cé chomh fada agus a bhí de dhíth chun déileáil leis an tuarascáil maidir le meath na Gaeltachta agus cé chomh mall agus atá an Rialtas — agus sinn féin chomh maith — leis an straitéis a leagan síos. Is féidir linn cúpla mí a thabhairt dúinn féin más gá. Más féidir linn é a chur isteach i gceann bliana, déanfaidh an leasú cinnte go dtiocfaidh deireadh leis an bhord nua.

Déanann an tAire iarracht loighciúil a rá gur chóir go mbeidh leanúnachas ann. Faoin loighic chéanna, ba chóir go gcuirfí síneadh le tréimhse an Rialtais seo, go dtabharfaí cúpla bliain eile toisc na hathruithe suntasacha atá ag teacht ar an gheilleagar. Ní aontaím leis sin.

In ainneoin a dúirt an Teachta O'Shea, ní thuigim cén fáth nach bhfuil Páirtí an Lucht Oibre ag tabhairt tacaíochta do sheasamh an Fhreasúra ag lorg toghcháin roimh Dheireadh Fómhair i mbliana, go mbeadh bunadh na Gaeltachta ag caitheamh vóta i bhfabhar nó i gcoinne na mbeartas atá an Rialtas seo ag cur i bhfeidhm. Bheadh i bhfad níos mó acu ag cur i gcoinne an Rialtais ná mar a tharla go dtí seo. Sin an fáth gur ait liom nach bhfuil an páirtí ag seasamh linn anois.

Ardaíodh an cheist chéanna nuair a bhí an Bille seo á phlé sa Seanad. Dúirt mé ansin go mbeadh gá dul ar ais chuig Oifig an Ard Aighne dá ndéanfaí athrú ar an mBille seo. Níl sé i gceist agam sin a dhéanamh ar na cúiseanna a luaigh mé. Cur amú acmhainní Stáit a bheadh ann dá mbeadh toghchán ann anois agus ansin ceann eile i gceann bliana. Nílim chun an leasú a ghlacadh.

Rinne an Teachta Ulick Burke roinnt pointí maithe maidir le múineadh na Gaeilge. Iar-mhúinteoir is ea mé féin. Tá cuid mhaith le déanamh againn sa chóras oideachais agus táim ag plé na ceiste sin leis an Aire faoi láthair. Tá mórán le rá sa straitéis faoi thábhacht na Gaeilge sa chóras oideachais. I measc príomhspriocanna na straitéise, tá líon na ndaoine a bhaineann úsáid as an nGaeilge go laethúil a mhéadú ó 85,000 faoi láthair go dtí 250,000 roimh 2030. An-sprioc é sin ach is féidir é a bhaint amach má leanaimid ar aghaidh leis an phróiseas atá againn faoi láthair, is cuma cén páirtí a bheidh i réim.

Aontaíonn formhór an phobail sa tír gur gá rud éigean a dhéanamh sa treo is gur féidir linn cur leis an nGaeilge. Ceist phráinneach í sin agus níl mórán ama fágtha againn.

Aontaím go ginearálta leis an méid atá le rá ag an Aire. Tá sé an-tábhachtach ar fad go bhfaighimid an straitéis seo i gceart. Sin an fáth go bhfuil an comhchoiste agus an fochoiste ag caitheamh an oiread sin ama leis na moltaí agus na leasuithe. Tá súil againn, ag an chéad chruinniú eile den chomhchoiste iomlán ar an 14 Iúil, go mbeimid in ann an obair a thabhairt chun críche agus saothar ar gcuid oibre agus na haighneachtaí a rinneadh a chur chuig an Aire agus a chur os comhair an Rialtais chomh luath agus is féidir.

Tá lúcháir orm mar iar-mhúinteoir go bhfuil an tAire agus an tAire Oideachais agus Scileanna ag dul i gcomhairle le chéile maidir le teagasc na Gaeilge sna scoileanna. Is léir nach bhfuil ag éirí leis an bheartas a bhí á chur i bhfeidhm go dtí seo. Níl a fhios agam cén fáth, seans go bhfuil gá le níos mó béime ar an chomhrá in ionad litríochta agus scríobh. Comhartha dochais é sin.

Rinne an tAire tagairt ar 250,000 cainteoirí laethúla Gaeilge sa bhliain 2030. Tá aicme eile ar a gcaithfimid díriú isteach: cainteoirí dúchais. Tá uimhir na gcainteoirí dúchais faoi bhrú i láthair na huaire. Mura bhfuil cór cainteoirí dúchais Ghaeilge sa tír, gurb í an Ghaeilge an teanga teaghlaigh agus teallaigh, ní mhairfidh an Ghaeilge mar theanga bheo. Beidh sí cosúil leis an Laidin; bhí Laidin againn go léir agus sinn ar scoil ach cé atá ag labhairt Laidine? Ní raibh cainteoirí dúchais Laidine aon áit ar domhan, fiú sa Róimh féin, leis na cianta.

Is cainteoir dúchais mé féin agus feicim cad tá ag tarlú timpeall orm gach lá, go bhfuil cainteoirí dúchais faoi bhrú. I measc na moltaí sa straitéis, caithfear cuidiú agus tacaíocht a thabhairt do theaghlaigh a thógfaidh a gclann le Gaeilge mar tá laige mhór ansin. Tá ról fosta ag Údarás na Gaeltachta obair a chur ar fáil do na tuismitheoirí.

As it is now 10 o'clock and in accordance with an order of the Dáil today, I am required to put the following question:

"That sections 1 and 2 are hereby agreed to in Committee; the Title is hereby agreed to in Committee; the Bill is accordingly reported to the House; that the Fourth Stage is hereby completed and the Bill is hereby passed."

Question put.
The Dáil divided: Tá, 58; Níl, 46.

  • Ahern, Michael.
  • Ahern, Noel.
  • Andrews, Chris.
  • Aylward, Bobby.
  • Blaney, Niall.
  • Brady, Áine.
  • Brady, Cyprian.
  • Brady, Johnny.
  • Browne, John.
  • Byrne, Thomas.
  • Calleary, Dara.
  • Carey, Pat.
  • Connick, Seán.
  • Cowen, Brian.
  • Curran, John.
  • Dempsey, Noel.
  • Dooley, Timmy.
  • Fahey, Frank.
  • Finneran, Michael.
  • Fitzpatrick, Michael.
  • Fleming, Seán.
  • Flynn, Beverley.
  • Gogarty, Paul.
  • Gormley, John.
  • Harney, Mary.
  • Haughey, Seán.
  • Hoctor, Máire.
  • Kelleher, Billy.
  • Kelly, Peter.
  • Kenneally, Brendan.
  • Kennedy, Michael.
  • Killeen, Tony.
  • Kitt, Michael P.
  • Lenihan, Conor.
  • McEllistrim, Thomas.
  • McGrath, Mattie.
  • McGrath, Michael.
  • McGuinness, John.
  • Mansergh, Martin.
  • Martin, Micheál.
  • Moloney, John.
  • Moynihan, Michael.
  • Mulcahy, Michael.
  • Nolan, M.J.
  • Ó Cuív, Éamon.
  • Ó Fearghaíl, Seán.
  • O’Brien, Darragh.
  • O’Connor, Charlie.
  • O’Flynn, Noel.
  • O’Hanlon, Rory.
  • Power, Seán.
  • Roche, Dick.
  • Sargent, Trevor.
  • Scanlon, Eamon.
  • Smith, Brendan.
  • Wallace, Mary.
  • White, Mary Alexandra.
  • Woods, Michael.

Níl

  • Allen, Bernard.
  • Bannon, James.
  • Breen, Pat.
  • Bruton, Richard.
  • Burke, Ulick.
  • Byrne, Catherine.
  • Carey, Joe.
  • Clune, Deirdre.
  • Connaughton, Paul.
  • Coonan, Noel J.
  • Coveney, Simon.
  • Crawford, Seymour.
  • Creed, Michael.
  • Creighton, Lucinda.
  • Deasy, John.
  • Doyle, Andrew.
  • Durkan, Bernard J.
  • English, Damien.
  • Enright, Olwyn.
  • Feighan, Frank.
  • Ferris, Martin.
  • Flanagan, Charles.
  • Hayes, Brian.
  • Hayes, Tom.
  • Kehoe, Paul.
  • Kenny, Enda.
  • McCormack, Pádraic.
  • McEntee, Shane.
  • McGinley, Dinny.
  • McHugh, Joe.
  • Mitchell, Olivia.
  • Morgan, Arthur.
  • Naughten, Denis.
  • Ó Caoláin, Caoimhghín.
  • Ó Snodaigh, Aengus.
  • O’Dowd, Fergus.
  • O’Keeffe, Jim.
  • O’Mahony, John.
  • Perry, John.
  • Reilly, James.
  • Ring, Michael.
  • Shatter, Alan.
  • Sheahan, Tom.
  • Sheehan, P.J.
  • Stanton, David.
  • Timmins, Billy.
Tellers: Tá, Deputies John Curran and Niall Blaney; Níl, Deputies Aengus Ó Snodaigh and Joe Carey.
Question declared carried.
Barr
Roinn