Léim ar aghaidh chuig an bpríomhábhar
Gnáthamharc

Dáil Éireann díospóireacht -
Thursday, 21 Jul 2011

Vol. 739 No. 4

Other Questions

General Post Office

Sandra McLellan

Ceist:

6 Deputy Sandra McLellan asked the Minister for Arts, Heritage and the Gaeltacht his plans to develop the General Post Office as a cultural centre in view of the options outlined in the recent feasibility study prepared by his Department and the Office of Public Works; and if he will make a statement on the matter. [21794/11]

As the Deputy is aware, the feasibility study referred to in her question is available on the website of the Department of Arts, Heritage and the Gaeltacht. It was undertaken to assess the feasibility of locating the Abbey Theatre in the GPO. The feasibility group included representatives of the Office of Public Works, the Abbey Theatre, An Post and the Departments of Communications, Energy and Natural Resources and Arts, Heritage and the Gaeltacht. The Deputy's question refers to the input into the group's work made by the Office of Public Works when it described the plans it had prepared in 2008. Any proposals relating to the use of the GPO would be a matter in the first instance for the Minister for Communications, Energy and Natural Resources in consultation, as necessary, with the Office of Public Works. The feasibility report found that although it would be technically feasible to relocate the Abbey Theatre to the GPO complex, it would be extremely difficult to complete the relocation in time for the 1916 centenary celebrations. The GPO houses 960 staff of An Post which holds an exclusive lease of the complex until 2034 at an annual rent of €1.27 million. The report estimated that the cost of the relocation of the Abbey Theatre to the GPO would be €293 million. The estimate came with a caveat that several unknown factors could add significantly to that sum.

Like the issue of the Moore Street monument, this matter arises again and again. If one examines the questions tabled to the Minister for Arts, Heritage and the Gaeltacht since he took office, it is obvious that this subject is being raised frequently. It is really in the hearts of the people. It is in my heart also. What provision has been made in the run-in to 2016 for the creation of a national monument incorporating the GPO, Moore Street, Moore Lane and O'Rahilly Parade? Such a project would be very important in the context of the centenary celebrations in 2016.

I agree with the Deputy that this has been a long-running issue. When I was my party's spokesman on the arts before the 2007 general election, where the Abbey Theatre would be located was a live issue. It was suggested it could be moved to the GPO, the Carlton site or the docklands area. A firm decision has been made that it will remain at its present location for the time being. We must bear in mind that it would cost €293 million, a huge sum in these difficult economic times, to transfer the theatre to the GPO. A cross-party committee, chaired by the Minister, Deputy Deenihan, is examining what could be done to properly commemorate the centenary of the great events of 1916. Not only was it a military affair, it was also a literary affair. It was almost a poetic affair. I am sure all the possibilities will be considered by the committee chaired by the Minister. I am also sure it will be fittingly commemorated when the time comes and we are all looking forward to it. I hope we will all be here.

We really want to create a cultural area before 2016.

Yes. There was a strong connection between the 1916 Rising and culture, literature and the Irish language. Many of the leaders of the rebellion were former members of Conradh na Gaeilge who met while they were involved in that organisation. They played an important role. As Minister of State with responsibility for the Gaeltacht and the Irish language, I hope the cross-party committee will recognise their contribution when the celebrations and commemorations are being planned.

I support Senator McLellan in this regard. We accept the Minister of State's confirmation that the Abbey Theatre will not move to the GPO. I join the Deputy in suggesting the Department and the OPW should consider locating a cultural centre in the GPO to celebrate the history of the building as the focal point of the 1916 Rising. Many of our forefathers fought in GPO and its vicinity to secure the freedom of the country. As we approach the centenary celebrations, the Department should carefully consider what can be done with that area of Dublin city. I suggest it should develop a facility that could be used to celebrate the 1916 Rising, not only on a once-off basis but also by future generations. We will have festivals and commemorations to celebrate the centenary, but we should also develop this historic building in order that it would become an ongoing tourist attraction in the heart of the city. I ask the Department to revisit the matter with a view to putting something in place by 2016.

I do not disagree with the Deputy. I agree with his depiction of the GPO as iconic. People who visit Ireland make their way to it because it is almost like the Bastille in another country. Previous commemorations were rather narrow and almost militaristic. We have to widen our focus on this occasion by highlighting the significance of our culture, language and poetry. I am confident that the committee chaired by the Minister will consider the views expressed here today.

Acht na dTeangacha Oifigiúla

Dessie Ellis

Ceist:

7 D’fhiafraigh Dessie Ellis den Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta an bhfuil sé sásta go mbeadh bonn reachtúil i gceist do dhaoine atá ag iarraidh a n-ainmneacha, a sloinnte agus a seoltaí Gaeilge a úsáid agus iad i mbun gnóthaí le comhlachtaí poiblí agus iad ag iarraidh pas a fháil; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [21784/11]

Peadar Tóibín

Ceist:

10 D’fhiafraigh Peadar Tóibín den Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta i bhfianaise an ghealltanais a thug an Rialtas sa Chlár Comhaontaithe Rialtais go mbeidh athbhreithniú ar Acht na dTeangacha Oifigiúla, cathain a thosóidh an t-athbhreithniú sin; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [21783/11]

Aengus Ó Snodaigh

Ceist:

23 D’fhiafraigh Aengus Ó Snodaigh den Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta cathain a bheidh an Rialtas ag cur dualgas reachtúil ar chomhlachtaí poiblí a oibríonn sa Ghaeltacht seirbhísí Gaeilge a chur ar fáil ar chomhchaighdeán lena seirbhísí Béarla; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [21785/11]

Tógfaidh mé Ceisteanna Uimh. 7, 10 agus 23 le chéile.

Ar an gcéad dul síos, ba mhaith liom aird na dTeachtaí a dhíriú ar an bhfreagra a thug mé ar Cheisteanna Uimh. 32, 49, 105 agus 108 ar 22 Meitheamh 2011, inar thug mé le fios go gcoimeádtar feidhmiú Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 faoi bhreithniú ag mo Roinn ar bhonn leanúnach. Go deimhin, tá dualgas ann faoi alt 5 den Acht feidhmiú an Achta a athbhreithniú go bliantúil agus tuairisc ina leith a leagan faoi bhráid Thithe an Oireachtais. Ar ndóigh, tá athbhreithniú ar leith le déanamh ag mo Roinn ar an Acht i gcomhréir leis an ngealltanas atá sonraithe i gclár an Rialtais. Tá na céimeanna tosaigh le dlús a chur leis an athbhreithniú sin á dtógáil faoi láthair, ar a n-áirítear téarmaí tagartha a dhréachtú, a thógfaidh san áireamh stádas na Gaeilge sa Bhunreacht, spriocanna na straitéise 20 bliain don Ghaeilge agus na bealaí is éifeachtaí chun seirbhísí an Stáit a sholáthar don phobal trí mheán na Gaeilge. Reáchtálfar próiseas comhairliúcháin phoiblí mar chuid den athbhreithniú seo agus rachfar i gcomhairle leis na páirtithe leasmhara cuí, Oifig an Choimisinéara Teanga san áireamh. Bheinn ag súil leis go dtógfar an cheist maidir le daoine atá ag iarraidh a n-ainmneacha, a sloinnte agus a seoltaí Gaeilge a úsáid agus iad i mbun gnóthaí le comhlachtaí poiblí san áireamh i gcomhthéacs an athbhreithnithe sin. Maidir le húsáid na Gaeilge ar phas, tuigtear dom go ndaingnítear in alt 10 d'Acht na bPasanna 2008 na socruithe reachtúla a bhaineann le cúrsaí dá leithéid. Ar ndóigh, is ar an Aire Gnóthaí Eachtracha agus Trádála atá an cúram reachtúil sa réimse sin.

Cé mhéad ama atá agam?

Given that three questions are being taken together, do we have six minutes for each question?

The Deputy has one minute and the supplementary questions will follow.

Labhraíomar nóiméad ó shin faoin ról a bhí ag baill Chonradh na Gaeilge in Éirí Amach na Cásca. Tá sé dochreidte sa bhliain 2011, beagnach 100 bliain níos déanaí, nach bhfuil daoine in ann a n-ainmneacha, a seoltaí agus a sloinnte a úsáid as Gaeilge más mian leo. Is rud an-tábhachtach é do dhaoine. Tá níos mó daoine ag iarraidh é a dhéanamh na laethanta seo. Is minic a fheicim ainmneacha Gaeilge á úsáid ag daoine sna nuachtáin agus ar an teilifís.

Cúpla seachtain ó shin, tháinig lead óg suas chugam agus bhí sé ag iarraidh pas a fháil. Chuaigh sé go hOifig na bPasanna agus dúirt an t-oifigeach leis go gcaithfeadh sé fianaise a thabhairt dó go raibh sé ag úsáid an fhoirm sin dá ainm ar feadh dhá bhliain. Tá a fhios agam go bhfuil cúrsaí slandála ag baint leis an rud seo ach, i ndáirire, tá bac curtha ar an lead sin chun a ainm a bheith i nGaeilge ar a phas. Tá sé ró-óg chun bille leictreachais nó bille gáis a bheith aige. Tá sé fós ina chónaí i dteach a thuistí.

Ba cheart dúinn an ceart a thabhairt do gach uile dhuine sa tír a phas a fháil, b'fhéidir cosúil leis an slí ina n-oibríonn logainmneacha timpeall na tíre sa chaoi go bhfuil ceart ag daoine a seoladh Gaelach a úsáid. Ba cheart dúinn an ceart a thabhairt do gach uile dhuine sa tír a pas a fháil, is cuma cén aois é nó í.

Is cinnte go bhfuil deacrachtaí ansin. Ón eolas atá agam féin mar Theachta Dála, agus ag deighleáil le hiarratais ar phasanna do dhaoine ins an dáilcheantar, tá a fhios agam go gcothaíonn sé deacrachtaí agus go nglacann Oifig na bPasanna i láthair na huaire leis an ainm atá ar an teastais breithe. Sílim gur sin an gnáth rud. Má tá tú ag iarraidh, mar a dúirt an Teachta Tóibín, do ainm a athrúó Bhearla go Gaeilge, nóó Ghaeilge go Bearla, caithfidh tú cruthúnas a chur ar fáil go bhfuil tú ag baint úsáid go rialta as an leagan gur mhaith leat do phas a bheith ann. Caithfear bille de chineál éigin a chur a fáil, b'fhéidir cuntas banc, cuntas aibhléise nó a leithéid sin. Is cinnte go gcothaíonn sé deacrachtaí. Silím féin go bhfuil sé réasúnta go leor má tá tú ag iarraidh do ainm a bheith ar do phas i nGaeilge nó i mBearla, go mbéifeá ábalta é sin a fháil.

Ach é sin ráite, ar ndóigh, caithfidh Oifig na bPasana a bheith an-chúramach mar is rud an-luachmhar pas. Má fhágann tú an tír agus gan an pas agat, is duine tú gan tír. Ní saoránach de aon tír thú. Mar sin, tá sé an-tábhachtach. Tá a fhios againn go raibh deacracht le pasanna san am a chuaigh thart agus go raibh daoine ag taisteal thart i dtír sa Mheán Oirthear agus in áiteanna eile agus pasanna de chuid na hÉireann acu. Tá sé an-dian ach, mar a dúirt mé, ní hionann sin agus a rá nach cóir go mbeadh an ceart sin ag daoine.

Níor cuireadh aon fhoráil san Acht sa bhlian 2003 maidir le húsáid ainmneacha, sloinnte agus seolta i nGaeilge agus i mBéarla. B'fhéidir gur síleadh ag an am gur ceart bunúsach a bhí anseo agus nach raibh gá le foráil reachtúil a dheanamh ina leith, ach bíonn deacrachtaí ann. Tuigim ó Oifig an Choimisinéara Teanga go bhfuil ós cionn 400 cás ann go ndearna daoine teagmháil leis an oifig ó bunaíodh í i 2004 maidir le fadhbanna a bhain le húsáid leaganacha Gaeilge de ainmneacha, sloinnte agus seolta.

Mar sin, is cinnte go bhfuil deacracht ann. Sílim go gcaithfidh muid gach iarracht a dhéanamh é a réiteach. Dá mbeadh gach rud foirfe, dá mbeadh an saol foirfe, ba chóir go mbéifeá ábalta do phas a fháil san teaga ar rogha leat féin é ach, mar a dúirt mé, tá na deacrachtaí beaga sin ann chomh fada agus a bhaineann sé le pas mar gur doiciméad chomh luachmhar agus chomh tábhachtach sin é.

An fhadhb atá ann, céad bliain ón am a bhain an taobh seo den tír neamhspleac as amach, ná go bhfuil bac fós ar dhaoine óga a n-ainmneacha Gaeilge a úsáid sa tír seo agus ba cheart go mbeadh slí ann don Ríaltas, agus don Aire Stáit, an fhadhb seo a réiteach. Is rud an-tábhachtach é.

Freisin, tá daoine ina gcónaí sa Ghaeltacht atá ag iarraidh seirbhísí a fháil ó chomhlachtaí poiblí trí Ghaeilge agus fós tá ag teip ar na comhlachtaí sin na seirbhísí sin a fheidhmiú trí Ghaeilge sa Ghaeltacht. Ba cheart go mbeadh seirbhísí ar chomh-caighdeán le seirbhísí as Béarla sa Ghaeltacht. Má táimid ag iarraidh an Ghaeltacht a chaomhnú, caithfidh go mbeidh na seirbhísí á fheabhsú ag an Ríaltas seo.

Tá fadhb eile ann freisin. Bhíos ag caint le duine cúpla lá ó shin mar gheall ar Chomhairle na nEalaíon. An bhfuil a fhios ag an Aire Stáit go bhfuil an chomhairle ag obair le hÚdarás na Gaeltachta agus tá chomh-mhaoiniú le déanamh ag an údaras? Chuala mé go ndúirt an t-Aire Stáit go mbeadh sé in ann an scéal sin a shocrú. Ba mhaith liom a fháil amach cathain a mbeidh sé in ann an scéal sin a shocrú?

Ar dtús, aontaíom go bhfuil sé de cheart ag an saoránach, nuair atá sé i mbun gnó leis an Stát seirbhís a fháil i nGaeilge nó i mBéarla, agus tá sé sin mar pháirt de Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge a bhfuil cinneadh déanta ag an Ríaltas é a chur i bhfeidhm. Má tá tú ag plé le Roinn nó le comhlacht Stáit, tá sé de cheart agat seirbhís a fháil i nGaeilge. Ar ndóigh, ba chóir go mbeadh sé le fáil ins na ceantair Gaeltachta, níl dabht faoi sin. Sin mar is ceart é a bheith.

Maidir le mo chontae fhéin, más féidir liom a bheith réigiúnach ar feadh tamaill, tá dílárnú déanta ar na hoifigí ag an chomhairle chontae i mo chontae fhéin. Ins an chomhairle chontae, agus go speisialta sna ceantair Gaeltachta, is féidir leat do ghnó a dhéanamh i nGaeilge nó i mBéarla. Sílim gur dul chun cinn é sin. Sílim gur sampla é sin den rud gur féidir a dhéanamh ar fud na tíre.

Ar an bpointe eile a bhí ag an Teachta maidir le hEalaín na Gaeltachta, sílim go bhfuil an-obair á dhéanamh ag Ealaín na Gaeltachta. Sílim go bhfaigheann siad €425,000 sa bhliain ó Údaras na Gaeltachta. Tá siad ag gníomhú ar fud na Gaeltachta. Mar a dúirt mé, bhí mé ag roinnt imeachtaí a rinne Ealaín na Gaeltachta airgeadú orthu le cúpla seachtain anuas. Tá comhráití ag dul ar aghaidh i láthair na huaire agus tá mise ag tnúth go mór go mbeadh socrú gan mhoill sa dóigh gur féidir le hEalaín na Gaeltachta leanúint ar aghaidh ag tabhairt tacaíochta, chomhairle agus cuidiú do na ealaíontóirí agus na grúpaí atá ag cur ealaíne agus obair chruthaitheach ar fáil ar fud na gceantar Gaeltachta ar fad.

Tuigim go bhfuil na comhráití ar siúl. Níl a fhíos agam an bhfuil cinneadh nó an bhfuil réiteach air go fóill, ach tá súil agam. Déarfaidh mé seo mar Aire Stáit, nach fada gombeidh.

Cathain go mbeidh an chomhréiteach sin?

Táimid anois thar lár na bliana. Níl a fhíos agam. Níl mé ábalta freagra cruinn a thabhairt. Geobhaidh mé amach agus cuirfidh mé in iúil don Teachta é chomh luath agus is féidir. Tá a fhios agam go bhfuil siad ag plé agus go bhfuil na comhráití ag dul ar aghaidh. Tá súil agam go mbeidh socrú agus réiteach déanta gan mhoill, muna bhfuil sé déanta cheana féin.

Ceist bheag mar gheall ar earcú sna chomhlachtaí phoiblí. An slí is fearr leis an rud seo a réiteach maidir le seirbhísí a chur ar fáil ag na comhlachtaí poiblí do mhuintir na Gaeltachta ná an córas earcaíochta a fheabhsú chun go mbeadh daoine le Gaeilge ag obair iontu. Sa slí sin ní bheadh aon chostas níos mó ag an Rialtas chun na seirbhísí a chur ar fáil.

An bhfuil plean ag an Ríaltas chun níos mó daoine a earcú sna comhlachtaí poiblí le Gaeilge líofa?

Táimid chun na spriocanna atá ins an stráitéis a bhaint amach. Is cinnte go gcaithfear tabhairt faoin fhadhb sin agus go gcaithfidh na daoine a bheidh ansin a bheith ábalta an seirbhís a chur ar fáil.

Tá an Stát ag tabhairt tacaíochta don iarracht seo mar bíonn liúntas speisíalta le fáil ar sheirbhísí poiblí a dheanann freastal ar cheantair Ghaeltachta. Má tá liúntas speisíalta á dhíol ba cheart go mbeadh sé ar chumas na ndaoine atá fostaithe ag an Stát nó ag chomhlachtaí Stáit ins na Gaeltachtaí an tseirbhís a chur ar fáil trí Ghaeilge. Mar a dúirt mé, is páirt den straitéis é agus má tá deacrachtaí agus laigí ann, chaithfimid aghaidh a thabhairt orthu agus iad a chur i gceart. Déanfaimid é sna fiche bliain amach romhainn. Tá stráitéis 20 bliain ann. Ach táimid ag ullmhú plean bliana i láthair na huaire agus táimid ag ullmhú plean trí bliana, agus caithfear aghaidh a thabhairt ar an fhadhb sin aon áit a bhfuil deacrachtaí. Cuirtear in iúil don gCoimisinéir Teanga go bhfuil deacrachtaí. Cuireann an Coimisinéir Teanga amach a chuid tuairiscí. Sílim go gcaithfimid aird a thabhairt air. Ach táimid dáirire faoin stráitéis.

Ar rud an-bheag, bhí saghas stáidéar déanta, ceithre bliain ó shin ceapaim, a dúirt go mbeadh an Ghaeltacht críochnaithe mar fhíor-Ghaeltacht i gceann 20 bliain.

Is rud an-tábhachtach agus práinneach é an rud atá ag tarlú agus impím ar an Aire Stáit tosaíocht a thabhairt don fhadhb seo chun í a réiteach chomh luath agus is féidir. Is féidir linn go léir nod a thabhairt do na pleananna atá déanta ag an Rialtas atá thart, ach ní leor dúinn na pleananna agus caithfimid rudaí a dhéanamh anois. Caithfimid daoine a earcú chun go mbeidh seirbhísí trí Ghaeilge ag feidhmniú sa Ghaeltacht as seo amach.

Ba mhaith liom a chur in iúl don Teachta, muna bhfuil a fhios aige cheana féin, go bhfuil an Rialtas i ndáiríre agus go bhfuil coiste Rialtais bunaithe faoi chaothaoirleacht an Taoisigh. Bhí dhá chruinniú ag an gcoiste Rialtais go dtí seo agus tá cinntí déanta dul ar aghaidh leis an straitéis. Tá cinneadh déanta go mbeidh Údarás na Gaeltachta ann agus go mbeidh feidhmeanna fiontraíochta ag an údarás. Táthar ag tabhairt freagrachta don Roinn féin do chur cinn na Gaeilge agus an straitéis ar fud na tíre. Tá ról ag Údarás na Gaeltachta i gcur chun cinn na straitéise sa Ghaeltacht, chomh maith le fiontraíocht agus fostaíocht. Beidh Foras na Gaeilge ag teacht isteach agus feicfimid go mbeidh comhoibriú eatarthu go léir. Tá coistí agus oifig i mo Roinn agus sa Roinn Oideachais agus sna Ranna eile a bhfuil suim acu sa cheist seo agus tá an obair ag dul ar aghaidh lá i ndiaidh lae. Tá cinn an Bhille á ullmhú i láthair na huaire agus beidh sé foilsithe gan mhoill. Is cinnte go mbeidh sé foilsithe i bhfad roimh dheireadh na bliana seo. Táim fein ag tnúth go mór go mbeidh Bille úr Gaeilge reachtaithe sa Teach seo roimh bhliain ó inniu. Muna dtarlaíonn sin, beidh díoma orm.

Limistéir Ghaeltachta

Mary Lou McDonald

Ceist:

8 D’fhiafraigh Mary Lou McDonald den Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta cad é mar atá ag éirí le plean an Teachta Dála Frank Feighan Gaeltacht nua a chruthú ar Chliara; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [21786/11]

Mar is eol don Teach, rinne mo chomhghleacaí, an Teachta Frank Feighan, moladh anuraidh, agus é mar urlabhraí Gaeltachta ag an am ag Fine Gael, go ndéanfaí iarracht an Ghaeilge a láidriú ar Oileán Chliara i gContae Mhaigh Eo.

Mar thoradh ar na cinntí polasaí a tógadh ag an gcruinniú Rialtais ar 31 Bealtaine 2011, déanfar foráil do shainmhíniú úr ar an nGaeltacht faoin mBille Gaeltachta. Faoin sainmhíniú úr don Ghaeltacht, beidh deis ag pobail éagsúla ar fud na tíre, Oileán Chliara san áireamh, a bheith áirithe sa Ghaeltacht, más féidir leo pleananna teanga a ullmhú agus a chur i bhfeidhm.

Beidh an sainmhíniú úr don Ghaeltacht bunaithe ar chritéir theangeolaíocha le hais an tsainmhínithe atá bunaithe ar cheantair thíreolaíocha faoi láthair. Chomh maith leis sin, déanfar foráil faoin mBille Gaeltachta do bhailte seirbhíse Gaeltachta a dhéanann freastal ar cheantair Ghaeltachta agus do cheantair "Gaeltacht gréasáin" atá taobh amuigh den Ghaeltacht mar atá sí faoi láthair. Is ceantair iad seo ina bhfuil an mhais chriticiúil riachtanach de thacaíocht Stáit agus pobail acu don Ghaeilge.

Tá na cinn don Bhille Gaeltachta á ndréachtú ag mo Roinn faoi láthair agus táim ag súil go mbeidh an Bille foilsithe roimh dheireadh na bliana, ag brath ar chlár reachtaíochta an Rialtais.

Mar a dúirt an tAire Stáit, dúirt an Teachta Frank Feighan ar son Fhine Gael, go raibh sé chun Gaeltacht nua a bhunú ar Oileán Chliara. Ag an am, cheap a lán daoine gur seift sealadach a bhí ann agus nach raibh an Teachta i ndáiríre mar bhí sé ainmnithe mar urlabhraí Gaeltachta agus ní raibh Gaeilge aige. Cad atá déanta ag an Teachta Feighan chun an Ghaeltacht a bhunú ar oileán Chliara, mar a dúirt sé, agus cad atá déanta ag Fine Gael chun Gaeltacht a bhunú ar an oileán chomh maith? Dúirt an Teachta Feighan freisin, go raibh sé chun scrúdú Gaeilge a dhéanamh san ardteist i mbliana. Conas ar éirigh leis san ardteist agus an bhfuil sé ag tnúth le torthaí maithe ag deireadh mhí Lúnasa?

Maidir leis an ionsaí gnéis a tharla i na Doirí Beaga — táim cinnte go n-aontaíonn an tAire Stáit gur eachtra uafásach a bhí ann — cén córas atá ag an Rialtas chun daoine óga a fhreastalaíonn ar choláistí samhraidh a chosaint? An bhfuil córas láidir ann agus an mbeadh muid sásta go bhfuil an córas sin ag obair?

Maidir le hOileán Chliara, bhí sé sna meáin go ndúirt an Teachta Feighan gur mhaith leis go mbeadh Oileán Chliara aitheanta mar cheantar Gaeltachta. Bhí mé féin in Oileán Chliara cúpla seachtain ó shin nuair a thug mé cuairt ar an oileán don chéad uair agus caithfidh mé a rá go ndeachaigh i bhfeidhm go mór orm. Casadh an pobal ann orm agus bhí an-mholadh acu don mhéid a bhí le rá ag an Teachta Feighan nuair a bhí sé ina urlabhraí ar chúrsaí Gaeltachta.

An bhfuil aon rud déanta aige?

Is Teachta anois é. Is cinnte go bhfuil rud déanta. Mar adúirt mé, leis an straitéis 20 bliain beidh deis ag ceantair taobh amuigh den Ghaeltacht, ar fud na tíre, pleananna teanga a chur chun tosaigh leis an teanga a fhorbairt. Beidh an deis chéanna ag Oileán Chliara. Dúirt mé leo, má éiríonn leo plean teanga a chur ar aghaidh — beidh tacaíocht, cuidiú agus comhairle ar fáil dóibh le sin a dhéanamh — níl aon fáth nach nglacfar isteach mar Ghaeltacht iad. Ní féidir liomsa ná le haon Aire eile suí síos agus m'ainm a chur le pár agus a rá go bhfuil siad seo sa Ghaeltacht. Caithfidh pobal a chruthú go bhfuil an teanga á labhairt agus á úsáid lá i ndiaidh lae.

Tá sé cruthaithe.

Mar a dúirt mé, is cuid de chroí na straitéise go mbeidh deis ag ceantair taobh amuigh den Ghaeltacht, cosúil le hOileán Chliara agus ceantair eile ar fud na tíre, b'fhéidir i ndáilcheantar an Teachta Tóibín i gContae na Mí, má tá suim, acu a theacht isteach agus na "Gaeltachtaí gréasáin" seo atá luaithe go sonrach sa straitéis a chur i bhfeidhm.

An chéad cheist eile. Gabh mo leithscéal.

Maidir leis an ardteist, níl tuairim agam faoi sin. Caithfidh an Teachta féin an cheist sin a chur ar an Teachta Feighan.

Níl faic déanta aige.

Ach dá mbeinn féin chun an ardteist a dhéanamh i mbliana, bheinn chomh gnóthach sin le toghchánaíocht agus le fáil isteach anseo go gcuirfeadh sin isteach ar mo chuid staidéir agus ní bheinn in ann dul faoi scrúdú.

We will take the next question.

Tá suil agam nach bhfuil an plean a bhí ag an Teachta Feighan cosúil leis an bplean a bhí ann don ospidéal i Ros Comáin. Cén chaoi a chuirfear tús le Gaeltacht nua in aon áit, cosúil leis an Ghaeltacht ar Oilean Chliara?

Is feidir é a dhéanamh agus tá sin luaite sa straitéis 20 bliain. Caithfidh gach ceantar agus pobal Gaeltachta plean forbartha teanga a chur ar fáil. Má dhéanann siad é sin, is féidir iad a aithint. Beidh dhá bhliain acu chun an plean forbartha a dhéanamh agus ansin déanfar measúnú air, b'fhéidir thar cúig bliana nó seacht mbliana. Mar adúirt mé sa fhreagra, i láthair na huaire tá na ceantair Ghaeltachta bunaithe ar cheantair tíreolaíochta. Ó seo amach — nuair a rachaidh an Bille Gaeltachta tríd an Oireachtas — beidh na ceantair Ghaeltachta bunaithe ar an teanga agus ar chumas na ndaoine sna ceantair an teanga a labhairt. Beidh sí teanga-bhunaithe, ní ar bhonn tíreolaíochta. Má bhíonn ceantar ar bith, nach bhfuil sa Ghaeltacht i láthair na huaire, sásta a rá go mba mhaith leis go mbeadh na seirbhísí sa cheantar sin trí Ghaeilge mar go bhfuil pobal Gaeltachta ann, d'fhéadfadh an pobal sin plean a chur ar aghaidh. Measófar an plean sin agus ansin, is féidir an ceantar a ghlacadh isteach sna gréasáin Ghaeltachta atá luaite go sonrach sa straitéis 20 bliain. Is cinnte gur dúshlán mór é, ach beidh deis ag ceantair é sin a dhéanamh.

Mar shampla, tá ceantar i nDoire a bhuaigh comórtas Glór na nGael ag a bhfuil dul chun cinn iontach déanta aige. D'fhéadfaí a rá gur Gaeltacht atá ann, i gContae Doire. Sampla é sin den rud gur féidir a dhéanamh. Bheinn ag súil, nuair a bheidh an Bille tríd, i gceann cúpla bliain go mbeidh an Ghaeltacht níos leithne ná mar atá sí anois, agus go mbeidh ceantair bheaga Gaeltachta anseo agus ansiúd, áiteanna ina mbeidh corpus sonrach de chainteoirí a úsáideann an Ghaeilge ó lá go lá, b'fhéidir gaelscoil, gaelcholáistí, seirbhísí eaglaise agus seirbhísí eile. Cén fáth go gcuirfeadh muid teorainneacha le leathnú na Gaeltachta?

Is trua a rá nach bhfuil faic déanta ag an Teachta Feighan mar gheall ar an ngeallúint a thug sé Gaeltacht a chruthú ar Oileán Chliara. Tá a fhios agam nach mbaineann an fhadhb seo leis an Aire Stáit. Níl faic déanta ag an Teachta Feighan. Tar éis na hionsaithe gnéis a tharla sna Doirí Beaga, an bhfuil an tAire Stáit sásta go bhfuil córas ann anois chun páistí a chosaint sna coláistí samhraidh?

Tá a lán ceisteanna againn.

Is ceist tábhachtach í.

Níl an cheist a chur an Teachta ar an gclár. Is mian liom a rá, mar Theachta Dála, gur uafásach an rud a tharla. Tá sé cáinte agam ar TG4 agus ar meáin eile. Tá an Rialtas an-imníoch faoi mar a cuireadh cúram do pháistí roimhe seo. Is é sin an fáth go bhfuil Aire speisialta ceaptha ag an Rialtas chun cúramaí linbh agus páistí a chomhlíonadh. Tá Bille á n-ullmhú a thabharfaidh stádas reachtúil do chosaint páistí.

Údarás na Gaeltachta

Ceist:

9 D’fhiafraigh Michael P. Kitt den Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta cén plean atá aige níos mó fostaíochta a chur ar fáil sa Ghaeltacht; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [21803/11]

Gerry Adams

Ceist:

12 D’fhiafraigh Gerry Adams den Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta cé mhéad post nua atá cruthaithe ag Údarás na Gaeltachta sa chéad sé mhí den bhliain seo; cé mhéad atá caillte; cad é an buiséad a bhí ag Údarás na Gaeltachta in aghaidh gach ceann de na 4 bliana atá thart agus cén buiséad a bheidh ag Údarás na Gaeltachta in aghaidh na bliana sna 4 bliana atá le teacht; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [21787/11]

Tógfaidh mé Ceisteanna Uimh. 9 agus 12 le chéile.

Tuigim ó Údarás na Gaeltachta go ndéantar suirbhé fostaíochta ag deireadh gach bliain ar a chuid cliant-chuideachtaí. Mar gheall ar seo, ní bheidh na figiúirí maidir leis an líon post atá cruthaithe nó caillte i 2011 ar fáil go dtí go bhfoilseofar torthaí an chéad suirbhé eile go luath i 2012. Tá briseadh síos ar bhuiséad an údaráis do na blianta 2008 go 2011 léirithe sa tábla atá ceangailte leis an bhfreagra seo. Chomh maith leis an maoiniú a fhaigheann an t-údarás ón Státchiste, ní miste a lua go mbíonn teacht isteach ag an údarás ó fhoinsí eile, mar shampla ioncam ó dhíol sócmhainní agus scaireanna agus ioncam ó léasanna agus ó chíosanna.

2008 € ’000

2009 € ’000

*2010 € ’000

*2011 € ’000

Ioncam ón Stát

44,054

37,635

32,915

19,650

Ioncam ó dhíol sócmhainní

6,164

2,272

2,970

7,500

Ioncam eile

8,218

11,380

7,783

6,730

Iomlán

58,436

51,287

43,668

33,880

* Figiúirí measta

Níl de rogha ag an Rialtas, mar gheall ar chúinsí eacnamaíocha reatha, ach féachaint go géar ar gach uile líne caiteachais Stáit faoin athbhreithniú cuimsitheach caiteachais atá ar siúl i láthair na huaire. Is sa chomhthéacs sin, agus i gcomhthéacs an phróisis mheastachán, a dhéanfar cinntí sonracha maidir leis an soláthar a bheidh ar fáil don údarás ón Státchiste i 2012 agus na blianta ina dhiaidh sin. É sin ráite, aithním go maith na deacrachtaí atá cruthaithe d'Údarás na Gaeltachta mar gheall ar chinneadh an Rialtais dheireanaigh an soláthar airgid caipitil ón Státchiste a laghdú ó €18 milliún i 2010 go €6 mhilliún i 2011. Mar is eol don Teach, thóg an Rialtas cinntí sonracha polasaí i mí na Bealtaine maidir le struchtúr agus feidhmeanna Údarás na Gaeltachta. Mar thoradh ar na cinntí sin, tá sé i gceist go mbeidh cumhacht reachtúil ag an Aire Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta treoir a thabhairt don údarás a chuid acmhainní teoranta a dhíriú i dtreo earnálacha fiontraíochta ar leith. Chomh maith leis sin, déanfar meicníocht a fhorbairt chun go mbeidh an t-údarás in ann comhoibriú le háisíneachtaí forbartha Stáit eile i gcás tionscadail shuntasacha Ghaeltachta a bhfuil poitéinseal ard ag baint leo. Mar thoradh ar an gcur chuige seo, táthar ag súil go mbeidh an luach is fearr ar airgead, agus an toradh is fearr fostaíochta ann don Ghaeltacht, ó na hacmhainní teoranta atá ar fáil don Stát san aeráid eacnamaíochta reatha.

Tuigim go bhfuil gearradh siar déanta ar an mbuiséad. Mar a dúirt mé ag an gcoiste, tá airgead faighte ón levy pinsin. Tá a fhios ag an Aire go bhfuil níos mó ná míle post á chruthú ag an údarás gach bliain. An mbeidh an tAire Stáit in ann airgid a fháil ón levy sin, nó b'fhéidir ón jobs initiative, chun postanna nua a chruthú?

Tá cainteanna agus comhráite maidir leis na Meastúcháin ag dul ar aghaidh. Mar a dúirt mé sa fhreagra, tháinig titim tubaisteach ar chaiteachas chaipitil an údaráis le roinnt blianta anuas. Cuireadh allúntas de €26 milliún ar fáil d'Údarás na Gaeltachta i 2008. D'úsáideadh an t-airgead caipitil sin chun fostaíocht, monarchana agus tionsclaíocht a bhunú sna ceantair Ghaeltachta. Thit an figiúr sin go dtí €16 milliún, go dtí €10 milliún agus ar deireadh go dtí €6 mhilliún i mbliana. Is féidir a rá, dá bhrí sin, go bhfuil géarchéim airgeadais ag an údarás i láthair na huaire, chomh fada agus a bhaineann sé leis an deontas caipitil. Tá obair iontach déanta ag Údarás na Gaeltachta. Tá breis agus 7,000 duine ag obair i gceantair Ghaeltachta ó Dhún na nGall go Ciarraí agus Corcaigh, agus ó Chontae Phort Láirge go Contae na Mí——

Cad faoin nGaillimh?

——i gcomhlachtaí a fuair tacaíocht ó Údarás na Gaeltachta. Tá sé aitheanta sa straitéis 20 bliain agus ag an Rialtas nua go mbeidh ról fiontraíochta ag an údarás. Tá sé tábhachtach go bhfuil sé sa reachtaíocht go gcoinneoidh an t-údarás an ról sin. Beimid ag lorg an oiread airgid agus acmhainní agus is féidir a fháil. Ní féidir linn an chluas bhodhar, nó an súil dall, a thabhairt don aeráid eacnamaíochta atá againn faoi láthair. Déanfaimid ár ndícheall oiread agus is féidir a dhéanamh ionas gur féidir leis an údarás leanúint ar aghaidh leis an obair iontach atá ar siúl acu. Tá na Meastúcháin á phlé againn faoi láthair. Nuair a thiocfaidh an cáinfhaisnéis amach roimh deireadh na bliana, beidh a fhios againn go díreach cad a bheidh ar fáil. Mar duine ón nGaeltacht, tá a fhios agam go gcaithfimid gach rud is féidir a dhéanamh chun cúnamh a thabhairt don údarás. Tuigeann an Teachta Ó Ceit agus na Teachtaí eile atá i láthair an tábhacht leis an méid sin. Bhí an t-údarás in ann acmhainní a dhíol agus breis airgid a fháil i mbliana. Gan é sin, bheadh an cás go dona ar fad. Beidh deis acu é sin a dhéanamh sna blianta atá amach romhainn chomh maith.

D'iarr Conradh na Gaeilge cén fáth gur fógraíodh go mbeadh comhoibriú foirmeálta idir Údarás na Gaeltachta, IDA Ireland agus Fiontraíocht Éireann amach anseo. Tá caidreamh oibre eatarthu — ní rud nua é. Cén uair a bheidh príomhfheidhmeannach nua á cheapadh ar an údarás?

Tá príomhfheidhmeannach sealadach ag gníomhú. Tá an-eolas agus an-taithí aige ar obair an údaráis. Tá sé ansin leis na blianta. Rinne sé gaisce mór fostaíocht a thabhairt isteach go dtí an Ghaeltacht. Mar a dúirt mé, tá iarratas curtha isteach ag an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta ar an Roinn Airgeadais i láthair na huaire, ag iarraidh cead príomhfheidhmeannach úr ar Údarás na Gaeltachta a cheapadh. Tá mé dóchasach go mbeidh toradh dearfach ar an iarratas sin sa ghearrthéarma. Os rud é go bhfuil ról fiontraíochta ag an údarás, agus ról lárnach sa straitéis 20 bliain, tá sé tábhachtach go mbeadh príomhfheidhmeannach buan, le téarma buan, in áit. Aontaím leis an Teachta go bhfuil sé tábhachtach go dtarlódh a leithéid. Tá an t-iarratas á mheas. Tá mé dóchasach go mbeidh toradh maith air gan mhoill.

Chuir mé ceist freisin maidir leis an gcomhoibriú idir Údarás na Gaeltachta, IDA Ireland agus Fiontraíocht Éireann. Tá an caidreamh sin ann. Ní rud nua é. Níl a fhios agam cén fáth go bhfuil plé mór á dhéanamh air.

Ní fheicim cén fáth go bhfuil plé mór á dhéanamh. Is cinnte go bhfuil comhthuiscint i gcónaí idir Údarás na Gaeltachta, Fiontraíocht Éireann agus an t-údarás tionsclaíochta. Tá sé sin ag dul ar aghaidh. Dúirt feidhmeannaigh Údarás na Gaeltachta liom go bhfuil an caidreamh idir iad fhéin agus na heagraíochtaí náisiúnta thar barr. Tá an comhoibriú go hiontach. Cuireann siad fáilte roimhe go mbeidh an caidreamh sin foirmeálta. Tá sé neamhfhoirmeálta faoi láthair. Tá memorandum of understanding eatarthu. Ar ndóigh, tá an cuspóir céanna — fostaíocht a thabhairt isteach — acu go léir. Más féidir le Fiontraíocht Éireann comhairle a chur ar an údarás, nó más féidir leis an údarás moladh a thabhairt d'Fhiontraíocht Éireann, agus iad ag obair as láimh a chéile, is cinnte go rachfaidh sé chun sochair don Ghaeltacht. Níl siad ag iomaíocht le chéile. Tá siad ag cuidiú agus ag comhoibriú le chéile ar mhaithe le fostaíocht a chur ar fáil ar fud na tíre, an Ghaeltacht san áireamh. Tá mé thar a bheith sásta go mbeidh toradh fónta ar an gcomhoibriú sin nuair a bheidh an Bille tríd agus na socruithe foirmeáilte. Ní dóigh liom go bhfuil aon dochar nó aon chontúirt don údarás ansin. Tuigim as na comhráite a bhí agam leo go gcuireann siad fáilte roimhe.

Tá titim uafásach ar an méid airgid atá ag an údarás anois. Ní de thimpist é go bhfuil an titim seo ag tarlú ag an am a bhfuil ceangal idir an túdarás agus an pobal á bhriseadh ag an Rialtas. Tá ar an Oireachtas níos mó aird a thabhairt ar arigeadú agus ar threoir an údaráis.

Anois, nuair atá cúlú eacnamaíochta ag tarlú, ba cheart don Rialtas níos mó airgid a thabhairt do Údarás na Gaeltachta. Tá daoine ins na gaeltachtaí ag cailliúint a bpost agus ag dul ar imirce. Tá daoine sa Ghaeltachta a bhfuil smaointí íontacha gnó acu ach nach bhfuil airgead acu, mar gheall ar an stad ar fhéidireachtaí. Níl aon airgead acu chun gnó a bhunú. Seo an t-am gur ceart don Rialtas airgead a thabhairt do dhaoine a bhfuil smaointí acu agus taithí acu ar chúrsaí gnó.

Is rud uafásach é go bhfuil airgead ann ach go bhfuil sé ag dul go dtí an Eorap. Tá bainc phríobháideacha ag tógaint airgid as pócaí mhuintir na hÉireann agus tá muintir na Gaeltachta ag dul ar imirce toisc nach bhfuil an Rialtas sásta an t-airgead a thabhairt dóibh chun gnó a bhunú.

Chun muinín a thabhairt do mhuintir na Gaeltachta maidir le cúrsaí eacnamaíochta na Gaeltachta, an bhfuil an t-Aire sásta a rá leis an Teach go mbeidh sé in ann an méid airgid atá ag dul isteach go dtí an t-údarás a ardú sna todhchaí?

Níl an Ghaeilge agam ar an nath cainte "poacher turned gamekeeper", ach sin atá á dhéanamh agamsa anois.

Chonaic mé é sin.

Níl ach noiméid fágtha.

Tuigim an méid atá á rá ag an Teachta. Tá sé ráite agam féin go bhfuil deacrachtaí ag an údarás i láthair na huaire de bharr an ghearradh siar tubaisteach a cuireadh ar achmhainní an údaráis le roinnt blianta anuas. Mar shampla, sa bhliain 2008 cuireadh iomlán de €58.5 milliúin ar fáil. I mbliana, cuireadh €33.8 milliúin ar fáil. Is mór an titim é sin. Sin an t-iomlán den deontas caipitil agus den deontas reatha. Is é an ceann is tromchúisí ar fad ná an deontas caipitil de €6 mhilliúin. Is cinnte go gcuireann sin laincis ar an údarás.

Ta polasaithe fostaíochta ag an Rialtas. Tá beagnach 500,000 duine dí-fhostaithe agus táimid ag iarraidh an figiúr sin a ísliú. Tá mise dóchasach, ó na cainteanna a bhí agam le hAirí, má thagann éinne chun tosaigh agus scéim aige le fostaíocht a chur ar fáil ins an Ghaeltacht go mbeidh tacaíocht, comhairle agus gach cuidiú le fáil ó Údarás na Gaeltachta. Tá dí-fhostaíocht ar fud na tíre agus sa Ghaeltacht féin. Tá sé iontach tábhachtach go mbeadh daoine fostaithe sa Ghaeltacht. Muna bhfuil fostaíocht ní bheidh daoine agus muna bhfuil daoine ní bheidh teanga. Tá siad uilig ag brath ar a chéile.

Déanfaimid ár ndícheall chun fostaíocht a chothú, ach ní féidir linn dearmad a dhéanamh ar an ghanntanas airgid agus ar an ghéarchéim eacnamaíochta. Tá foinsí féin ag an Teachta maidir le díol ar ais iasachtaí agus mar sin. Sílim go bhfuil sé socraithe ag muintir na tíre an treo a bhfuilimid ag dul. Tá an Taoiseach ins an Eorap agus ceannairí eile ar fud na hEorpa i gcomhráití leis. Tá súil agam go dtiocfaidh siad ar réiteach a thabharfaidh faoiseamh dúinne chun dul ar aghaidh, tabhairt faoi na deacrachtaí eacnamaíochta agus iad a réiteach ins an am atá amach romhainn.

Tá an Rialtas in Oifig le ceithre mhí. An oidhreacht a fágadh againn, ní raibh sí ró-fhlaithiúil nó ró-iontach. Nuair a bheimid ag fágáil oidhreachta inár ndiaidh, cibé uair a tharlóidh sé sin, tá súil agam go mbeidh sé níos fiúntaí agus níos flaithiúla ná an oidhreacht a fuair muid féin tá ceithre mhí ó shin.

Written Answers follow Adjournment Debate.

Barr
Roinn