Ba mhaith liom cur leis an fáilte a bhronn an Chathaoirleach ar na finnéithe. Mar a dúirt sé, i gConamara an tseachtain seo caite bhí deis againn éisteacht le tuairimí muintir na Gaeltachta maidir leis an straitéis. Sílm go bhaineamar go léir tairbhe as an méid a bhí le rá acu. Is dócha go bhfuilimid ag éisteacht le saineolaithe na straitéise inniu. Bhí baint beag nó mór acu uilig leis an straitéis. Labhair an Dr. Ó Flatharta mar gheall ar Fiontar. Rinne an tUasal Ó Giollagáin cur síos ar an staidéar teanga ar a bhfuil an straitéis bunaithe. Is cinnte go bhfuil saineolas acu ar na cúrsaí atá á phlé againn.
Ba mhaith liom cúpla ceist a chur faoi gné den staidéar teanga a tháinig aníos i nGaillimh. Sílim go bhfuil sé riachtanach idirdhealú a dhéanamh idir na ceantair Ghaeltachta. Tá sé sin déanta sa straitéis, a áiríonn na catagóirí A, B agus C. Ní jab ró-fhurasta a bhí ansin. Is cinnte gur obair mhór a bhí ann. Is minic gur féidir leis a bheith iontach achrannach. Is dócha go bhfuil cuid againn ar an taobh seo buíoch gurb iad na hoifigigh — agus nach muidne — a rinne é. B'fhéidir go bhfuil leisce ar dhaoine ar an taobh seo dul níos faide leis na moltaí.
Is mór an trua go bhfuil na catagóirí bunaithe ar cheantracha móra leathana. Ní bhaineann an fhadhb seo le cheantar Gaeltachta amháin, ach le cúpla ceantar Gaeltachta. Ba chóir go mbeadh na catagóirí bunaithe ar abhantracht scoile. Tá sé sin soiléir i gContae Mhaigh Eo, agus i Rann na Feirste i gContae Dhún na nGall. Ag an phointe seo, an féidir leis na toscairí insint dúinn cén fáth nach bhfuil na catagóir bunaithe ar abhantracht scoile? Is slat tomhais cruinn é an líon deontais faoi scéim labhartha na Gaeilge, chomh fada agus a bhaineann sé le scoileanna Gaeltachta. Níl a fhios agam cén meáchan a chuir na taighdeoirí ar an slat tomhais sin, nó cén aird a thugadar uirthi. Ar a laghad, tá sé againn.
Tá a fhios againn go léir go bhfuil scoileanna Gaeltachta atá ag déanamh a chuid oibre go léir trí Ghaeilge, ach tá cuid eile atá ag déanamh a chuid oibre go léir trí Bhéarla. Tá meascán modhanna i gceist. Sílim gur cheart do na saineolaithe aghaidh a thabhairt ar an meascán sin. Níl sé réitithe i gceart go fóill. Níl a fhios agam an bhfuil réiteach ceart air. Sula gcuirfimid ár gcuid tuairimí in iúl sa phríomhstraitéis, ba mhaith linn tuairimí na finnéithe a fháil ar an ábhar sin.
Tá Údarás na Gaeltachta ag obair le fada. Ar aon le gach éinne eile, molaim an údarás i gcónaí. Tá a fhios againn an méid a dhéanann an údarás don Ghaeltacht. Tá forbairt eacnamaíochta agus fostaíochta iontach tábhachtach sa Ghaeltacht. Tháinig sé sin aníos in Indreabhán Chonamara an lá deireanach. Caithfimid fostaíocht a chuir ar fáil sa Ghaeltacht sa dóigh is gur féidir leis an phobail fanacht ansin agus an teanga a labhairt.
Ba mhaith liom ceist a chur ar an údarás. Is cinnte gur chabhraigh forbairt fostaíochta na Gaeltachta go mór le cúrsaí eacnamaíochta na Gaeltachta — d'ardaigh sé caighdeán maireachtála na daoine. An aontaíonn na hoifigigh ón údarás gur tháinig íslú ar an chaighdeán teanga, ag an am céanna, go speisialta ó thaobh labhairt na Gaeilge de? An bhfuil ceangal ansin? Ar chuir an fhorbairt eacnamaíochta isteach ar an fhorbairt teanga? Cén ceangal atá eatarthu?
Nuair a tháinig na tionscadal isteach, is dócha nach raibh sé ar ár gcumas sa Ghaeltacht bainistíocht a dhéanamh, ach tá sé anois ó tháinig athrú mór ar chúrsaí. Cé gur cuireadh fáilte mór roimh na bainisteoirí a tháinig isteach ar dtús, bhí an deacracht sin ann. An bhfuil nasc idir forbairt eacnamaíochta agus fostaíochta, agus an teanga í fhéin?
Táimid ag plé leis an straitéis anois. Is dócha go léiríonn sé an ngéarchéim ina bhfuil an teanga sa Ghaeltacht. Táimid ag brath go huile is go hiomlán ar an straitéis. An éireoidh leis, nó nach éireoidh? Is í mo bharúil ná go bhfuil an straitéis iontach mall. B'fhéidir gur fearr go mall ná go brách.
Gabhaim buíochas lenár gcuairteoirí as an obair atá curtha isteach acu. Tá a gcuid oibre déanta acu. Is dócha go bhfuil an straitéis ag brath ar an chaoi ina gcuirtear i bhfeidhm é. Tá gá le céimeanna ó bhliain go bliain, nó ó cúig bliana go cúig bliana. Mar atá ráite, muna n-éiríonn leis an straitéis, b'fhéidir nach mbeidh an Ghaeilge againn faoi cheann 25 bliain.
Is í aidhm na straitéise ná 250,000 cainteoir Gaeilge a bheith sa tír taobh istigh de 20 bliain. An bhfuil sé sin indéanta? Cad ar a bhfuil an aidhm sin bunaithe? Cad iad na fírící eolaíochta nó teangeolaíochta ar a bhfuil sé bunaithe, gur féidir linn líon na gcainteoirí a ardú ón leibhéal ar a bhfuil sé anois go dtí 250,000 faoi cheann 20 bliain?
Tú lúcháir orm go bhfuil na hoifigigh anseo linn. Aontaím go bhfuil go leor déanta acu. Nílimid ach ag tús an phróiseas.