A Chathaoirligh, is onóir mhór dom labhairt anseo sa Seanad don chéad uair, go mórmhór mar dhuine a rugadh agus a tógadh sa Ghaeltacht. Freisin cuireann sé áthas orm go bhfuil an Taoiseach é féin mar Aire Ghaeltachta agus go bhfuil fear a rugadh agus a tógadh sa nGaeltacht, An Teachta Denis Gallagher, mar Aire Stáit. Tá mé ag ceapadh go bhfuil an triúr againn mar an gcéanna ar bhealaí — is oileánach é, is oileánach mé féin agus déarfainn gur oileánach é an Taoiseach é féin cuid mhaith den am. Cuirim fáilte roimh an Bhille seo chun airgead breise a thabhairt do Údarás na Gaeltachta, sé sin ardú ó £50,000,000 go dtí £60,000,000 in am go bhfuil airgead thar a bheith gann, agus cinnte beidh fáilte mór ag muintir na Gaeltachta roimhe seo. Ó 1982 d'éirigh le Údarás na Gaeltachta méadú mór a chur le cúrsaí fostaíochta sa Ghaeltacht agus i rith na tréimhse sin tháinig méadú 16 faoin gcéad i bhfostaíocht san tionscal déantúsaíochta. Is suntasach an rud é seo, mar tháinig laghdú mór san tionscal déantúsaíochta ar fúd na tíre i gcoitinne. I rith na tréimhse céanna ardaíodh cuid den mhéanchostas san chuid eile den tír post a chruthú agus sin ag tógáil san áireamh na deacrachtaí móra atá ag an Gaeltacht féin maidir le infrastructúr agus go hiondúil go bhfuil cuid do na Gaeltachtaí i bhfad ó chalafoirt agus ó aerfoirt. Tá go leor ráite maidir le deacrachtaí atá luaite agus maidir le infrastructúir.
Ba mhaith liom rud amháin a rá, ná gur tháinig Údarás na Gaeltachta tríd an tréimhse is crua agus is deacra a tháinig aon eagras stáit trid le linn Paddy O'Toole mar Aire Ghaeltachta. Is cinnte go ndearna sé rudaí thar a bheith deacair ag an am sin do Bhord an Údaráis agus do na daoine a bhí ag obair istigh san Údarás féin, go mór mhór do dhaoine a rugadh agus a tógadh sa Ghaeltacht. Ní raibh aon tuiscint acu cén fáth go raibh dochar á dhéanamh don Údarás nó, bhféidir, ag an am, ag iarraidh deireadh a chur leo. Níl ciall nó réasún bheith ag iarraidh ag an am seo, uaireanta, leanúint ar aghaidh chun tionscail a mhealladh isteach go dtí na háiteacha iargúlta mar tá sé thar a bheith deacair forbairt a dhéanamh sna háiteacha seo, mar adúirt mé, mar gheall ar an infrastructúr. Tóg mar shampla, an infheistíocht mhór atá déanta ag an Údarás sa feilméireacht éisc le ceithre bliain anuas.
Tá infheistíocht mhór déanta acu. D'fhéadfaí a rá go bhfuil suas le 70 faoin gcéad de na feirmeacha bradán bunaithe sa Ghaeltacht féin a thug Údarás na Gaeltachta cabhair agus tacaíocht dóibh. Freisin tá forbairt taighde ar bun maidir le sliogéisc, agus ba cheart chuile chúnamh a thabhairt chuig Comharchumann Sliogéisc Chonamara agus do fhiontair na noileán atá i mbun forbartha faoi láthair, go mór mhór nuair is achmhainní nádúrtha atá i gceist agus leas mhuintir na Gaeltachta.
Bhí an tÚdarás in ann comhlacht mór fheilméireacht éisc a mhealladh isteach agus tá fostaíocht mhór á cur ar fáil ag Carrolls faoi láthair i gceantar Ghaeltacht Chonamara. Ní ceart dearmad a dhéanamh ach an oiread ar mhuintir na Gaeltachta iad féin. Mar atá a fhios ag gach éinne cosnaíonn sé an t-uafás airgid infheistíocht a dhéanamh sna feirmeacha seo. Tá an tÚdarás ag tabhairt cúnaimh don ghnáth dhuine leanúint ar aghaidh leis na feirmeacha seo, go mór mhór na feirmeacha bradán satailíte, is é sin go bhfaigheann siad cead oibriú lámh le láimh leis na comhlachtaí móra.
Tá mé ag iarraidh ar an Aire teacht i gcabhair ar an scéim seo mar tá cuid den scéim seo coinnithe siar faoi láthair idir Roinn na Gaeltachta agus an Roinn Iascaigh. Scéim thar a bheith tábhachtach í do mhuintir na Gaeltachta. Ba chóir go mbeadh chuile cheart acu i leith na n-achmhainní nádúrtha seo. D'fhág na céadta daoine ceantar Chonamara ó 1981 agus caithfimid a rá go bhfuil chuile iarracht déanta ag an Udarás chun forbairt na Gaeltachta a chinntu í go mór mhór i leith achmhainní nádúrtha.
Tá stáisin i gCarna faoí láthair a bhfuil baint ag Ollscoil na Gaillimhe leithe ach ní bhfuaireadar aon airgead ón Rialtas le roinnt blianta anuas. Tá sé thar a bheith tábhachtach go gcoinneofaí oscailte an stáisiún mar gan an stáisiún ann ní bheidh na trialacha ag dul ar aghaidh chun a chinntiú go mbeidh na sliogéisc agus a leithéid ag leanúint ar aghaidh. Níl mórán fostaoíchta nó forbairt déanta i bhfeilmóireacht éisc. Ba cheart iarracht a dhéanamh an próiseál éisc a thabhairt chun cinn. Tá na mílte jobanna anseo ach leagadh amach ceart dó. Ceapaim féin gur cheart na hachmhainní nádúrtha a úsáid ionnas go mbeimid in ann an próiseál éisc a dhéanamh taobh istigh de na Gaeltachtaí féin. Tá súil agam go mbeidh Roinn na Mara in ann teacht i gcabhair chun a lán de na deacrachtaí seo, go mórmhór maidir leis an sliogéisc, a réiteach. Ba cheart na deontais seirbhisí a chur ar fáil arís, sé sin deontais do ghnáthdhaoine chun seans a thabhairt dóibh laistigh de na Gaeltachtaí féin chun cupla jobanna breise a chur ar fáil. Chuir an Rialtas deireadh stop leis seo agus iarraim ar an Aire tabhairt chuige arís.
Tharla an rud céanna le forbairt na bportach, achmhainní nádúrtha eile istigh de Ghealtacht Chonamara go mórmhór. Cuireadh deireadh leis sin, agus anois níl aon dream sásta aon fhorbairt a dhéanamh ar phortaigh i gceanntar Chonamara. Maidir leis na comhairchumann, tá sé in am iad a bheith faoi aon stiúr amháin faoin Údarás nó faoi Roinn na Gaeltachta. Tá freastal á dhéanamh orthu trí go leor lán Ranna Stáit. Tá mé ag ceapadh go bhfuil 12 dóibh i gceist agus ní aon chomh-oibriú ceart ann; tá daoine ag dul treasna ar a chéile agus cothaíonn sé seo deacrachtaí áirithe i measc an phobail anois agus arís.
Tarlaíonn sé go minic go dtagann na comharchumainn treasna ar ghnótha príomháideacha, agus déanann sé sin dochar dóibh. Tá sé crúthaithe ag oibrithe na Gaeltachta go bhfúil siad chomh maith agus níos fearr uaireanta ná aon dream eile sa tír. Ba mhaith liom comhgháirdeas a dhéanamh le Telemara Teoranta ar an gCeathrú Rua agus leis an Údarás mar gheall ar an aitheantas a fuair siad ón IIRS, agus go mórmhór mar gheall ar an ghnó mór a dhéanann siad le IBM, cómhlacht idirnáisiúnta. Cruthúntas é seo go bhfuil caighdeán an-mhór ag muintir na Gaeltachta ag dul i mbun a gcuid oibre féin ag aon uair agus ag aon am.
Tuigtear dom go bhfuil scéim thurasóireacht leagtha amach ag an Údarás agus nach bhfuil aon chinneadh déanta faoi seo fós. Creidim nach bhfuil tuiscint na Gaeltachta ag Bord Fáilte nó ag Ireland West chun spreagadh a dhéanamh ar na hachmhainní nádúrtha seo. Ní bhéadh costas mór airgid i gceist chun cur leis an obair thógála i dtaobh tí ósta agus go mormhór chun cúnamh a thabhairt don ghnáth dhuine agus dá chlann.
Maidir leis na coláistí Gaeilge, níl an oiread céanna daltaí ag freastal anois ar an Ghaeltacht agus a bhíodh. De bharr céimeanna eacnamaíochta agus ganntanas airgid breathnaíonn sé nach bhfuil an tsuim chéanna san Ghaeilge agus a bhíodh. Ba chóir chuile chabhair a thabhairt do na mná tí agus na coláistí Gaeilge, agus is trua go bhfuil laige ag teacht ar theanga na Gaeilge. Ba cheart do Roinn na Gaeltachta agus an tÚdarás cinntiú nach dtarlóidh sé seo. Cé nach bhfuil cuid mhór de mhuintir Chathair na Gaillimhe an-báiúil le teanga na Gaeilge nó le Gaeltacht Chonamara, caitear níos mó na £20 milliún istigh sa chathair sin dé bharr seirbhísí a chuirtear ar fáil do mhuintir nGhaeltacht Chonamara agus mhuintir Oileán Arainn.
Is cinnte go bhfuil an-tionchar ag Raidió na Gaeltachta i saol muintir na Gaeltachta agus Gaelgeóirí ar fud na tíre freisin. Daoine ón Ghaeltacht atá anoís ag rith seirbhís an raidió seo chomh fada agus is féidir, agus ó táimid anois ag tarraingt chuig deireadh na n-ochtóidí tá sé thar a bheith molta go leathnófaí an tseirbhís seo ní hé amháin go Sasana ach go dtí Meiriceá. Ceapaim nach bhfuil sé seo do-dhéanta ag an am seo de bharr an córas saitilíte agus bealaí eile. Is fiú staidéar a dhéanamh ar seo mar d'imigh an oiread sin daoine ó na Gaeltachtaí le blianta anuas go mbeidís in ann téangmháil len a muintir sa mbaile agus len a gcáirde.
Tá súil agam nach fada uainn Teilifís na Gaeltachta sa lá atá againn inniu ann, tá sé thar a bheith tábhachtach é seo a chur ar fáil chomh luath agus is féidir. Is cinnte go bhfuil an Ghaeilge agus muintir na nGaeltachtaí dá bplúcadh ag an brú isteach ag an BBC agus teilifísí saitilíte ó chuile aird den domhan. Níl sé seo sách maith, agus táim cinnte go ndéanfaidh an Rialtas cinneadh faoi seo chomh luath agus is féidir ar mhaithe leis an teanga.
Molaim gur ceart ar a laghad deich faoin gcéad den chrannchur náisiúnta a chur ar fáil chun an Ghaeilge a spreagadh a thuilleadh. Maidir le tógraí an Údaráis, tá méad tagtha air i rith 1987-88. I rith 1986, leagadh amach níos mó oibrithe agus tá contúirt ann go leagfar amach níos mó dóibh. Iarraim ar an Aire dul chuige seo ionnas nach dtárlódh sé agus táim cinnte ón bhreis airgid atá faighte aige sa Bhille seo go mbeidh an tÚdarás in ann na hoibrithe atá ann a choinneáil ag obair ar mhaithe le forbairt. Freisin, ba cheart cabhair deontais a cheadú maidir leis an scéim fostaíochta. Tá sin faighte ag an IDA cheana féin le haghaidh scéimeanna éagsla agus ba cheart go mbeadh an rud céanna á chur ar fáil don Údarás.
Ní ceart dearmad a dhéanamh de na hOileáin Árainn agus an córas farantóracht atá á iarradh acu leis na blianta. Is iad muintir Inis Oirr na daoine is measa atá thios leis faoí láthair. Níl sé sách maith i 1987 go gcaithfidh daoine dul amach i gcurrachaí canbháis go dtí na báid mhóra ag iarraidh a gcuid earraí a fháil i gContae na Gaillimhe. Ba cheart an saol a dhéanamh níos compóirdí do na daoine seo más féidir, mar tá chuile iarracht déanta ag an gcomharchumann áitiúil an scéim seo a chur chun cinn. Tuigim go bhfuil plé á dhéanamh faoí sa Roinn faoí láthair. Cé go dtuigim go bhfuil deacrachtaí airgid sa tír, ag an am céanna ba cheart go mbeadh réiteach déanta ar an scéal i rith trí nó ceithre blian ionas nach mbeadh an costas ro-throm ar an Stát. Ba cheart dul ar aghaidh leis an forbairt a bhí ceapaithe do Ros a' Mhíl. Is cinnte go bhfuil deacrachtaí airgid i dtaobh scéim uisce i Gleanach an Mhuireann, scéim atá curtha siar san Roinn Comhshaoil le blianta fada. Ní féidir dul ar aghaidh leis an monarchan próiseal éisc de bharr ganntanas uisce sa cheantar. Scéim réigiúnach atá sa scéim seo agus iarraim ar an Aire féachaint chuige.
Tá brón orm gur labhraíos níos mó faoi Ghaeltacht Chonamara, ach mhínigh mé sin cheana. Ba mhaith liom chuile deághuí a rá faoín fhoireann in Údarás na Gaeltachta. Tá cuid mhaith acu sa Ghaeltacht féin agus tá a ndícheall déanta acu leis na blianta anuas, go mórmhór leis na ceithre bliain atá imithe, amanntaí crua, amanntaí gránna nach ndearna aon mhaitheas don Údarás ná do mhuintir na Gaeltachta.