Comhchoiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus Phobal Labhartha na Gaeilge debate -
Wednesday, 5 Jul 2023

Soláthar Seirbhís Dhátheangach ó Ranna Rialtais: Plé

An Cathaoirleach

Leanfaidh an seisiún ar aghaidh go dtí 4.30 p.m., más gá, ach tá súil agam go mbeimid críochnaithe roimhe sin. Tá leithscéal faighte againn ón Teachta McHugh. Fearaim fáilte roimh chomhaltaí an chomhchoiste, roimh aon Chomhalta eile a bheidh ag freastal ar an gcruinniú, roimh na finnéithe a bheidh ag labhairt os ár gcomhair agus roimh ár lucht féachana ar sheirbhís teilifíse an Oireachtais.

Fearaim fáilte roimh na finnéithe seo a leanas: thar ceann an Roinn Comhshaoil, Aeráide agus Cumarsáide, Barry Quinlan, rúnaí cúnta; ón Roinn Forbartha Tuaithe agus Phobal, Bairbre Nic Aongusa, rúnaí cúnta, agus Jake Ryan, príomhoifigeach san aonad um straitéis chorparáideach agus cumarsáide; thar ceann an Roinn Iompair, Claire Martinez, príomhoifigeach, Naoise Grisewood, príomhoifigeach cúnta, agus Rachel Kelly, príomhoifigeach; agus ón Roinn Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige, Andrew Patterson, príomhoifigeach san aonad rialachais chorparáidigh, agus Deirdre Ní Néill agus Moira Griffin, atá ina bpríomhoifigigh chúnta sa rannóg chomhionannais agus chomhionannais inscne. Cuirim ar an taifead go bhfuil na finnéithe ar fad ag freastal ar an gcruinniú ó sheomra coiste 4, taobh istigh de phurláin Thithe an Oireachtais.

Tá roinnt comhaltaí i láthair go fíorúil, is iad sin, an Seanadóir Ward, an Seanadóir Clifford-Lee agus an Teachta Aindrias Ó Muimhneacháin. Aithním iad siúd. Má thagann daoine eile ar líne, déanfaidh mé iad sin a aithint chomh maith.

Sula leanfaidh mé ar aghaidh lenár mbreathnú ar inniúlacht Ranna seirbhís iomlán dhátheangach a sholáthar go réamhghníomhach dá gcustaiméirí uile agus na céimeanna réamhghníomhacha atá á gcur i gcrích acu chun an tseirbhís sin a chur ar fáil, tá sé de dhualgas orm roinnt rialacha agus treoracha a leagan faoi bhráid na bhfinnéithe atá ag freastal ar ár gcruinniú inniu.

Meabhraím do chomhaltaí, d'fhinnéithe agus do bhaill na foirne a chinntiú go bhfuil a ngutháin shoghluaiste múchta le linn an chruinnithe mar is féidir leis na gléasanna seo cur isteach ar chórais chraolacháin, eagarthóireachta agus fuaime Thithe an Oireachtais. Tá sé de rogha ag comhaltaí freastal ar an gcruinniú go fisiciúil sa seomra coiste nó go fíorúil ar Microsoft Teams ar an gcoinníoll, i gcás cruinnithe phoiblí, gur óna n-oifigí i dTithe an Oireachtais a dhéantar sin. Is riachtanas bunreachtúil é sin. Nuair atá comhaltaí ag freastal óna n-oifigí, ba chóir dóibh a bhfíseáin a bheith ar siúl an t-am go léir agus iad le feiceáil ar an scáileán. Baineann an coinníoll seo le finnéithe freisin agus iad ag freastal ar an gcruinniú go fíorúil. Ba chóir dóibh atá ag freastal ar an gcruinniú go fíorúil a chinntiú go bhfuil a micreafóin múchta nuair nach bhfuil siad ag labhairt nó ag caint leis an gcoiste.

Cuirim ar aird na bhfinnéithe go bhfuil siad, de bhua Bhunreacht na hÉireann agus reachtaíochta araon, faoi chosaint ag lánphribhléid maidir leis an bhfianaise a thugann siad don chomhchoiste chomh fada agus atá siad lonnaithe laistigh de phurláin Thithe an Oireachtais agus an fhianaise sin á tabhairt acu. Ní féidir le finnéithe brath ar an gcosaint seo agus fianaise á tabhairt acu ó thaobh amuigh de phurláin Thithe an Oireachtais. Molaim d'fhinnéithe a bheith cúramach agus fianaise á tabhairt acu. Má ordaíonn an comhchoiste dóibh éirí as fianaise a thabhairt i leith ní áirithe, ba chóir go ndéantar sin láithreach. Ordaítear dóibh gan aon fhianaise a thabhairt nach fianaise í a bhaineann le hábhar na n-imeachtaí inniu. Ba chóir dóibh a bheith ar an eolas go ndéanfar na ráitis tosaigh a chuir siad faoi bhráid an chomhchoiste a fhoilsiú ar shuíomh gréasáin an chomhchoiste tar éis an chruinnithe.

Fiafraítear d’fhinnéithe agus de chomhaltaí araon an cleachtadh parlaiminte a urramú nár chóir, más féidir, daoine nó eintiteas a cháineadh ná líomhaintí a dhéanamh ina n-aghaidh ná tuairimí a thabhairt maidir leo ina ainm, ina hainm nó ina n-ainmneacha ar shlí a bhféadfaí iad a aithint. Chomh maith leis sin, fiafraítear díobh gan aon ní a rá a d’fhéadfaí breathnú air mar ábhar díobhálach do dhea-chlú aon duine nó eintiteas. Mar sin, dá bhféadfadh a ráitis a bheith clúmhillteach d’aon duine nó eintiteas aitheanta, ordófar dóibh éirí as an ráiteas sin láithreach. Tá sé ríthábhachtach go ngéillfí leis an ordú sin láithreach, má eisítear é.

Is iad sin na treoracha agus a leithéid. Is féidir linn anois tús a chur le hobair an lae inniu. Iarraim ar Barry Quinlan a ráiteas tosaigh a thabhairt thar ceann na Roinne Comhshaoil, Aeráide agus Cumarsáide.

Mr. Barry Quinlan

Gabhaim buíochas leis an gCathaoirleach agus le comhaltaí an choiste as cuireadh a thabhairt don Roinn chun freastal ar an gcruinniú den chomhchoiste inniu maidir le hacmhainn na Roinne chun seirbhís atá dátheangach go hiomlán a sholáthar dá custaiméirí uile.

Mar Roinn Rialtais, táimid ar an eolas faoi na dualgais atá orainn de réir reachtaíochta éagsúla, Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021, ina measc, agus faoin mbeartas Rialtais maidir le húsáid na Gaeilge. Déanann an Roinn a dícheall chun cabhrú go hiomlán le haon duine ar mian leis nó léi déileáil lenár seirbhísí i nGaeilge. Lena linn sin, cinntímid go gcomhlíontar ár n-oibleagáidí faoin Acht agus ár ngealltanais faoinár scéim teanga reatha féin, a mhéid is féidir linn. Chuathas i gcomhairle lena lán geallsealbhóirí, an Coimisinéir Teanga ina measc, ar an scéim reatha. Beidh an scéim i bhfeidhm go dtí go gcuirfear caighdeán Gaeilge nua i bhfeidhm. Idir an dá linn, táimid ag leanúint ár scéim teanga reatha agus ár n-oibleagáidí faoin Acht a chomhlíonadh trí ghníomhaíochtaí éagsúla. Tá athbhreithniú agus faireachán a dhéanamh ar na ceanglais fógraíochta faoi alt 10A den Acht agus iad a chur in iúl. I measc na gceanglas sin, tá gníomhaíocht cumarsáide Gaeilge á méadú sna meáin éagsúla agus ar na hardáin dhigiteacha éagsúla. Tá an Ghaeilge á chur chun cinn laistigh den Roinn trí imeachtaí, trí ábhar Gaeilge a chur isteach inár nuachtlitir sheachtainiúil, trí ghníomhaíochtaí agus trí acmhainní. Tá plean cur chun feidhme agus acmhainní á bhforbairt chun tacú le comhlíonadh na bpríomhghnéithe den Acht a bhaineann le foilseacháin, le comhairliúcháin agus le doiciméid thábhachtacha. Tá oiliúint agus tacaíocht á dtabhairt do bhaill foirne chun a scileanna Gaeilge a mhéadú. Bíonn teagmháil leanúnach ann leis an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí maidir le comórtais earcaíochta Gaeilge. Tá oifigeach Gaeilge nua á cheapadh chun comhlíonadh an Achta a chomhordú agus chun tacú le cur chun cinn na Gaeilge sa Roinn. Tá soláthraí seirbhísí aistriúcháin aonair á cheapadh faoi chreat na hOifige um Sholáthar Rialtais freisin.

Mar Roinn, tá fonn orainn níos mó fós a dhéanamh - tá a fhios againn é sin - go háirithe maidir lenár ngníomhaíochtaí poiblí agus lenár ngníomhaíochtaí i measc an phobail. Mar shampla, sheolamar comhairliúchán poiblí ocht seachtaine le déanaí ar an dréachtphlean maidir le forbairt fuinnimh inathnuaite amach ón gcósta. Reáchtáladh sraith ceardlann comhairliúcháin i bpearsa agus sraith deiseanna for-rochtana freisin. Ina measc sin, cuireadh imeacht comhairliúcháin Gaeilge ar siúl i Ros an Mhíl, Contae na Gaillimhe, ar an 23 Márta. Chláraigh 38 duine le haghaidh an imeachta. Ina measc sin, bhí ionadaithe den phobal áitiúil iascaireachta, d’Údarás na Gaeltachta, den earnáil mhuirí agus de sholáthraithe áitiúla turasóireachta. Táimid ag cinntiú gur i nGaeilge agus i mBéarla araon a fhoilsítear comhairliúcháin a bhfuil spéis ag an bpobal iontu chun a chinntiú gur féidir le Gaeilgeoirí páirt lárnach a ghlacadh iontu.

Ar an meán, bíonn ocht gcinn de na deich leathanach is mó cuairt de chuid na Roinne ar gov.ie gach mí ar fáil sa dá theanga. Áirítear leo sin an tseirbhís chun éirchód a aimsiú, léarscáil an phlean náisiúnta leathanbhanda agus an feachtas "Úsáid Níos Lú".

Mar is eol don choiste, socraíodh cuspóir san Acht 2021 go mbeadh inniúlacht i nGaeilge ag 20% de na daoine nua a earcófar chuig an earnáil phoiblí agus chuig an Státseirbhís faoin mbliain 2030. De réir mar a fhéachann an Státseirbhís leis an gcuspóir sin a chomhlíonadh, ba cheart a chur san áireamh go bhfuil bearna ann idir inniúlacht i dteanga ar leith agus an cumas chun obair chasta, dhúshlánach agus theicniúil a dhéanamh tríd an teanga sin. Rud eile ba cheart a chur san áireamh is é cumas na mball foirne a bhfuil inniúlacht i nGaeilge acu chun scóip, luach, castacht agus cuspóir a gcuid oibre a léiriú go hiomlán trí Ghaeilge i dtimpeallacht na gcomhchoistí, áit a mbíonn díospóireacht thapa, dhúshlánach agus láidir ar bun in amanna. Ó am go chéile, déantar na cúrsaí sin níos casta fós i gcásanna nach iad na Gaeilgeoirí líofa nó na Gaeilgeoirí rí-inniúla sa Roinn na saineolaithe ábhair atá in ann na freagraí is fearr a thabhairt ar na ceisteanna sonracha a chuireann na comhaltaí de na coistí. Go deimhin, is ag gráid éagsúla a oibríonn Gaeilgeoirí ar fud na Státseirbhíse. Ina measc sin, tá Gaeilgeoirí a oibríonn ag grád an oifigigh cléireachais agus ag grád an oifigigh feidhmiúcháin, gráid nach mbíonn aon fhreagracht orthu as ionadaíocht a dhéanamh dá Roinn ag comhchoistí de ghnáth.

Táthar ag súil go bhfoilseofar an straitéis daoine don tréimhse ó 2023 go 2025 ón Roinn ar ball. San áireamh sa straitéis daoine, tá gealltanas go méadófar acmhainní Gaeilge faoin mbliain 2025 agus go bhforbrófar deiseanna le haghaidh an Ghaeilge a úsáid trí na róil Ghaeilge a mhéadú agus tríd an líon ball foirne a fhoinsítear ón sruth Gaeilge a mhéadú. Idir an dá linn, táimid ag leanúint d’oiliúint i nGaeilge a thairiscint dár bhfoireann. Mar a tharlaíonn, is ón Roinn Comhshaoil, Aeráide agus Cumarsáide a líonadh 33 áit ar chúrsaí Gaeilge ó bhí 2020 ann. Táim sásta freagra a thabhairt ar aon cheisteanna atá ag an gcoiste. Gabhaim buíochas as ucht an deis a bheith anseo inniu.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Tá áthas orm a bheith anseo inniu thar ceann na Roinne Forbartha Tuaithe agus Pobail chun forbhreathnú a thabhairt don choiste ar phleananna ár Roinne le seirbhís dhátheangach a chur ar fáil agus a fheabhsú dóibh siúd a mbímid ag plé leo. Liom anseo, tá Jake Ryan, atá ina príomhoifigeach san aonad um straitéis chorparáideach agus cumarsáide.

Mar is léir ó ainm na Roinne, is é an misean atá againn ná, “Forbairt tuaithe agus pobail a chur chun cinn agus tacú le pobail bhríomhara, chuimsitheacha agus inbhuanaithe ar fud na hÉireann”. Chuige sin, bímid ag plé go rialta le réimse leathan dár bpáirtithe leasmhara.

Tá scéim teanga againn sa Roinn ó 2019 i leith, agus fanfaidh sé sin i bhfeidhm go dtí go mbeidh na caighdeáin nua ar fáil. Cé nach bhfuil oifigí poiblí againn, is minic a bhíonn muid ag idirghníomhú leis an bpobal, le hionadaithe tofa, le heagraíochtaí neamhrialtasacha agus le comhghleacaithe ar fud na státseirbhíse agus na seirbhíse poiblí. Uaireanta déantar na hidirghníomhaíochtaí seo trí mheán na Gaeilge. Trínár gcairt chustaiméirí agus ár bplean gníomhaíochta, tá gealltanas tugtha againn freagra a thabhairt i nGaeilge ar gach ceist a fhaightear i nGaeilge, bíodh sé sin trí ríomhphost, ar an teileafón nó trí litir. Níl aon difríocht idir na hamlínte do na freagraí seo agus na cinn a fhaightear i mBéarla.

Glacann muid go dáiríre lenár bhfreagracht go bhfoilsítear ár bpolasaithe i nGaeilge. Cé go n-aithnímid go bhféadfaimis níos mó a dhéanamh, agus tá sé beartaithe againn níos mó a dhéanamh, tá áthas orm a dheimhniú go bhfuil formhór dár ndoiciméad suntasacha foilsithe go dátheangach, lena n-áirítear Ár dTodhchaí Tuaithe; Pobail Inbhuanaithe, Chuimsitheacha agus Cumhachtaithe; An Beartas Náisiúnta um Fhiontraíocht Shóisialta d’Éirinn; agus Ár nOileáin Bheo: Polasaí Náisiúnta na nOileán.

Maidir le cúrsaí cumarsáide, go dtí seo in 2023 bhí 11% dár n-aschur sna meáin shóisialta agus 16% dár bpreasráitis dátheangach. Ina theannta sin, sáróidh ár n-aschur fógraíochta i nGaeilge an tairseach 20% i mbliana. Is féidir liom a dheimhniú freisin go bhfuil formhór na bhfoirmeacha agus na leabhráin eolais dár scéimeanna ar fáil i nGaeilge agus i mBéarla, ina measc, scéim athnuachana bailte agus sráidbhailte; bailte slachtmhara; ciste infheistíochta na lárionad pobail; agus an scéim LEADER. Tá líon beag dár scéimeanna nach bhfuil foirmeacha Gaeilge ar fáil dóibh go fóill ach táimid ag obair chun a chinntiú go n-aistrítear na foirmeacha sin chomh luath agus is féidir.

Mar is eol don choiste, is í an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí, PAS, atá freagrach as earcú sa státseirbhís agus is fúthu sin a bheidh sé a chinntiú go mbeidh 20% d’earcaigh nua sa tseirbhís inniúil sa Ghaeilge. Tá an Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail sásta earcú ó shruthanna Gaeilge PAS thar gach grád, nuair is cuí, agus faoi réir aon sainriachtanas eolais breise. Maidir le harduithe céime inmheánacha agus ceapacháin soghluaisteachta, sonróidh an Roinn inniúlacht sa Ghaeilge mar chritéir cháilitheacha nuair is cuí.

Mar aon leis sin, tá an Roinn s’againne tiomanta don ról gur féidir linn féin a ghlacadh chun a chinntiú go mbeidh úsáid na Gaeilge níos forleithne agus go bhfeabhsófar caighdeán na n-idirghníomhaíochtaí Gaeilge idir an pobal, ár n-oifigigh agus ár ngníomhaireachtaí. Tá athbhreithniú á dhéanamh againn faoi láthair ar na róil éagsúla laistigh den Roinn chun na cinn a d’fhéadfaí a líonadh ó na sruthanna Gaeilge a aithint dá dtiocfadh an deis chun cinn. Faoi láthair, tá 12 oifigeach sa Roinn atá sásta iad féin a chur ar fáil chun freagra a thabhairt ar fhiosrúcháin a fhaightear i nGaeilge. Áiríonn an uimhir seo rannóg na n-oileán, atá lonnaithe sna Forbacha i nGaeltacht Chonamara agus a dhéanann a gnó ar fad trí mheán na Gaeilge. Freisin, tá oifigeach Gaeilge fostaithe ag an Roinn a bhfuil sé de chúram air monatóireacht a dhéanamh ar chomhlíonadh an Achta, úsáid na Gaeilge a chur chun cinn sa Roinn agus cur lenár gcumas seirbhís a sholáthar trí Ghaeilge.

Ó bunaíodh an Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail, tá tacaíocht tugtha againn do dheichniúr ball foirne staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge trí chúrsaí creidiúnaithe agus tá tacaíocht faighte ag an líon is airde go dtí seo i mbliana. Mar Roinn, táimid meáite ar líon na ndaoine a roghnaíonn na cúrsaí seo a mhéadú agus ár gcomhghleacaithe a spreagadh chun a n-inniúlacht sa Ghaeilge a choinneáil, agus a fheabhsú, nuair atá na cúrsaí críochnaithe acu. Tar éis suirbhé a rinneadh le déanaí, is féidir linn a thuairisciú go bhfuil cumas comhrá Gaeilge ag 29% dár n-oifigigh, cumas Gaeilge teoranta ag 68% and níl aon Ghaeilge ag 3%. Is figiúirí suntasacha iad seo, dar linn. Cuireann siad bonnlíne ar fáil dúinn chun tacaí agus polasaithe a fhorbairt le caighdeán na Gaeilge san fhoireann reatha a fheabhsú. Chuige sin, tá roinnt bearta féideartha aitheanta againn, ina measc deontais a chur ar fáil do chúrsaí Gaeilge sa Ghaeltacht do bhaill foirne, de réir oiriúnachta; líonra Gaeilge a bhunú laistigh den Roinn, a mbeidh gné sóisialta ag baint leis chomh maith le hacmhainní foghlama, arna n-urrú ag an Roinn; agus tacaíocht a thabhairt do gach ball foirne, de réir oiriúnachta, clárú ar chúrsaí Gaeilge creidiúnaithe.

Bíonn an Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail ag obair leis an bpobal agus ar son an phobail ar fud na tíre ó cheann ceann na bliana. Táimid bródúil as cáilíocht ár gcumarsáide lenár bpáirtithe leasmhara go léir. Creidimid go bhfuil dul chun cinn maith á dhéanamh againn i dtreo ár ndualgais faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla a chomhlíonadh. Mar sin féin, admhaímid gur féidir linn - go gcaithfimid - níos mó a dhéanamh chun ár gcomhinniúlacht sa Ghaeilge a mhéadú. Chuige sin, cinnteoimid go bhfuil cloí leis na caighdeáin agus an dul chun cinn i dtreo ár n-oibleagáidí faoin Acht leagtha amach inár dtuarascálacha bliantúla agus i ráitis straitéise na Roinne as seo amach. Cuirimid fáilte roimh dhíospóireacht an lae inniu. Tá mé féin agus mo chomhghleacaí ar fáil le haon cheisteanna a fhreagairt.

Mr. Naoise Grisewood

Gabhaim buíochas leis an gCathaoirleach agus leis na comhaltaí as cuireadh a thabhairt don Roinn Iompair a bheith anseo leo tráthnóna. Is príomhoifigeach cúnta mé sa rannán um rannpháirtíocht agus rialachas aeráide. Anseo liom inniu tá mo chomhghleacaithe, Claire Martinez agus Rachel Kelly. Oibríonn Claire agus Rachel sa rannán um beartas lárnach, comhordú agus athchóiriú.

Ar dtús báire, ba mhaith liom a rá go gcaitheann an Roinn an-dúthracht lenár n-oibleagáidí faoi reachtaíocht na dteangacha oifigiúla a chomhlíonadh. Maidir lenár ról agus na freagrachtaí agus seirbhísí na Roinne a chuirtear ar fáil don phobal, tá sainchúram an-leathan ag an Roinn Iompair, lena n-áirítear beartais agus reachtaíocht fhianaise-bhunaithe a fhorbairt maidir le hiompar ar tír, san aer agus ar muir; a chinntiú gur féidir le daoine agus earraí bogadh thart ar ár n-oileán; agus maoiniú a leithdháileadh ar ghlasbhealaí agus ar thaisteal gníomhach, chomh maith lenár nascacht idirnáisiúnta a chinntiú. Ina theannta sin, cuireann an Roinn roinnt seirbhísí ar fáil go díreach don phobal freisin. Táimid freagrach as mótarcháin a bhailiú agus as motarchain.ie a bhainistiú. Tá mo chomhghleacaithe i mBaile Locha Riach freagrach as ceadúnú oibritheoirí um iompar bóthair agus próiseálann siadsan iarratais ar cheadúnais do tharlóirí agus d’oibritheoirí iompair paisinéirí.

Is féidir le duine ar bith atá ag iarraidh úsáid a bhaint as ár seirbhísí trí mheán na príomhtheanga náisiúnta déanamh amhlaidh. Gach uair a dhéanann duine teagmháil leis an Roinn trí Ghaeilge, bíodh sé ar an nguthán nó tríd an ríomhphost nó i litir, tugaimid freagra don duine sin i nGaeilge. Maidir lenár bplé díreach leis an bpobal, is le réimse na mótarchánach a bhaineann an líon is mó den chumarsáid agus ba chóir a thabhairt faoi deara go bhfuil baint ag oifigí mótarchánacha na n-údarás áitiúla leis an bhfeidhm thábhachtach sin freisin. Bailíodh €902 milliún d’fháltais mhótarchánach anuraidh agus bailíodh thart ar €750 milliún den fhigiúr sin trí chóras ar líne na Roinne féin. Próiseáladh os cionn 1 milliún athrú úinéireachta feithicle anuraidh. Próiseálann ár n-aonad ceadúnaithe oibritheoirí um iompar bóthair na mílte iarratas ar cheadúnais tarlaithe bóthair agus ar cheadúnais oibritheora iompair paisinéirí gach bliain, agus dá bhrí sin bíonn siad ag plé go díreach leis an bpobal freisin.

Cuirtear tacaíocht dhátheangach i nGaeilge agus i mBéarla ar fáil dár gcustaiméirí trínár láithreáin ghréasáin do na seirbhísí seo agus chomh maith leis sin, cuirimid cóipeanna crua d’fhoirmeacha ar fáil i nGaeilge agus soláthraímid seirbhís leanúnach i nGaeilge do chustaiméirí ar an bhfón agus i scríbhinn.

Tá córas nua ar líne á thógáil ag an bhfoireann ceadúnaithe oibreora um iompar bóthair i mBaile Locha Riach faoi láthair agus tá sé i gceist go mbeifear in ann iarratais ar cheadúnais a dhéanamh i nGaeilge agus i mBéarla ar an gcóras sin.

Ó thaobh faisnéis faoinár gcuid oibre a chuirtear ar fáil don phobal trí mheán na Gaeilge, áirítear leis sin, mar shampla, ár dtuarascálacha bliantúla a fhoilsiú go comhuaineach i nGaeilge agus i mBéarla, chomh maith lenár ráiteas straitéise agus roinnt foilseachán eile, i gcomhréir lenár scéim Gaeilge agus lenár gcairt um sheirbhís do chustaiméirí.

Cinnteoimid go mbeidh ábhar i nGaeilge ar ár meáin shóisialta agus ar an láithreán gréasáin agus táimid i mbun oibre chun níos mó cumarsáide a dhéanamh leis an bpobal i nGaeilge agus i mBéarla araon. Ag teacht leis na hoibleagáidí fógraíochta a tháinig i bhfeidhm ag tús na bliana seo, táimid ag obair go gníomhach lenár gcomhghleacaithe ag céim phleanála na bhfeachtas chun a chinntiú go gcuirfear an Ghaeilge san áireamh, lena n-áirítear fógraíocht agus ábhar ar na meáin shóisialta, agus chun a fhiosrú an bhfuil deiseanna ann chun breis soláthair a dhéanamh maidir le cumarsáid dhátheangach.

Tá gealltanas tugtha ag an Roinn feachtas fógraíochta cruthaitheach a sholáthar i mbliana chun na buntáistí a bhaineann le hiompar poiblí agus gníomhach a chur chun cinn d’fhonn cabhrú linn in Éirinn ár n-astaíochtaí iompair a laghdú. I gcomhréir le hAcht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021, cuirfear 5% de bhuiséad an fheachtais seo ar leataobh chun spás a cheannach sna meáin Ghaeilge. Soláthrófar 20% den ábhar uile san fheachtas ilardáin seo i nGaeilge.

Agus maidir le foireann na Roinne féin, tacaímid lenár gcomhghleacaithe feabhas a chur ar a gcuid Gaeilge, chomh maith le tuiscint a fháil ar na freagrachtaí atá orainn ar fad faoin reachtaíocht. Laistigh den Roinn, cuirimid úsáid na Gaeilge chun cinn go gníomhach, lena n-áirítear ailt a fhoilsiú i nGaeilge agus i mBéarla inár nuachtlitir inmheánach choicísiúil, chomh maith le meabhrúcháin rialta a thabhairt don fhoireann go léir ar ár n-oibleagáidí faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla agus faoinár scéim Gaeilge féin. Cuirtear cúrsaí Gaeilge ar fáil do na baill foirne siúd ar mian leo cur lena gcuid Gaeilge.

Mar is amhlaidh le Ranna Rialtais eile, is í an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí a dhéanann plé le cúrsaí earcaíochta thar ceann na Roinne Iompair. Is féidir leis an Roinn leas a bhaint as painéil dhátheangacha atá ar fáil chun líon na gcainteoirí Gaeilge sa Roinn a mhéadú. Ach mar sin féin, is minic a bhíonn ró-éileamh ar na painéil sin, go háirithe i réigiún Bhaile Átha Cliath. Leanfaidh an Roinn ar aghaidh ag plé leis an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí maidir le foireann a earcú agus a roghnú i dtaca le sainphoist Ghaeilge.

Glacaimid páirt freisin i seimineáir eolais a eagraíonn an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, i gcomhar le hOifig an Choimisinéara Teanga, ionas go mbeimid ar an láneolas faoi na hoibleagáidí a leagtar orainn le hAcht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021, lena n-áirítear na forálacha sin nach bhfuil tús curtha leo go fóill, d’fhonn cur ar ár gcumas a bheith ullamh d’fhorbairtí nua.

Cuireann ár n-oifigeach Gaeilge tacaíocht agus comhairle ar fáil do chomhghleacaithe sa Roinn, lena n-áirítear forálacha de reachtaíocht na dTeangacha Oifigiúla a chur in iúl, cuidiú le téacs i nGaeilge a chur san áireamh in óráidí Airí, caidreamh a dhéanamh le comhghleacaithe agus muid ag obair chun níos mó dár gcuid preaseisiúintí a fhoilsiú go comhuaineach i nGaeilge agus i mBéarla, plé le gearáin nó fiosruithe a fhaighimid ón gCoimisinéir Teanga agus monatóireacht a dhéanamh ar chomhlíonadh ár scéime Gaeilge.

É sin ráite, agus cosúil le gach Roinn Rialtais, tuigimid go bhfuil tuilleadh oibre le déanamh againn lenár gcumas le hoibriú trí Ghaeilge a mhéadú de réir a chéile i gcomhréir leis na spriocanna uaillmhianacha a leagtar síos sa reachtaíocht leasaithe, ach táimid tiomanta go gníomhach, ní hamháin chun ár n-oibleagáidí a chomhlíonadh, ach chun tacú go forásach lenár bpríomhtheanga náisiúnta a mhéid is féidir.

Tá súil agam gur thug an méid sin léargas don chomhchoiste ar na seirbhísí a sholáthraímid go díreach don phobal agus ar an obair a dhéanaimid chun ár seirbhísí a sholáthar go dátheangach. Go raibh maith ag an gcomhchoiste.

Ms Deirdre Ní Néill

Ba mhaith liom buíochas a ghabháil leis an gcoiste as an gcuireadh seo freastal ar an gcruinniú inniu chun cur síos a dhéanamh ar chumas na Roinne Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige seirbhís iomlán dhátheangach a chur ar fáil go réamhghníomhach dá custaiméirí agus chun breac-chuntas a thabhairt ar na céimeanna a ghlacann an Roinn chun an tseirbhís sin a sholáthar.

Is mé an príomhoifigeach cúnta sa rannóg comhionannais agus comhionannais inscne agus liom inniu tá Andrew Patterson, príomhoifigeach san aonad rialachais chorparáidigh, agus Moira Griffin, príomhoifigeach cúnta sa rannóg chéanna.

De bharr nádúr obair na Roinne, is le Ranna Rialtais eile, leis an Oireachtas, le comhlachtaí Stáit, le heagraíochtaí neamhrialtasacha, le comhlachtaí ionadaíocha agus le gnólachtaí is mó a bhíonn sí ag plé. Is trí ghníomhaireachtaí agus soláthraithe comhpháirtíochta a chuirtear ar fáil formhór mór de na seirbhísí as a bhfuil an Roinn freagrach. Is beag seirbhís dhíreach duine le duine a sholáthraíonn an Roinn í féin do bhaill den phobal. Tá éileamh íseal ar theagmháil trí mheán na Gaeilge idir an Roinn agus daoine aonair agus le heagraíochtaí.

É sin ráite, tá na céimeanna is gá á nglacadh ag an Roinn chun a dualgais faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla a chomhlíonadh. Déanann sí é seo trína chinntiú go ndéantar a croífhoilseacháin - tuarascálacha bliantúla, ráitis straitéise, srl. - a aistriú go Gaeilge agus iad a chur ar fáil ag an am céanna leis na leaganacha Béarla; go mbíonn ainm Gaeilge na Roinne ar a stáiseanóireacht agus ar a comharthaíocht, agus go ndéantar amhlaidh in oifigí ar leith na Roinne, nuair is cuí; go gcuirtear bileoga eolais agus bróisiúir agus foirmeacha ar fáil i nGaeilge; go bhfreagraítear ceisteanna scríofa a fhaightear i nGaeilge trí mheán na Gaeilge; go bhfuil teachtaireachtaí réamhthaifeadta i nGaeilge ar an bpríomh lasc-chlár gutháin; agus go bhfuil cúram leagtha ar chainteoir líofa Gaeilge chun an phríomhuimhir theileafóin a fhreagairt.

Ar liosta seoltaí inmheánach na foirne, aithnítear roinnt ball foirne sa Roinn atá inniúil ar an nGaeilge agus atá ar fáil chun cumarsáid a dhéanamh le custaiméirí trí Ghaeilge. Sa chás go bhfuil freagra scríofa ag teastáil i nGaeilge, gheobhaidh ár mbaill foirne le Gaeilge freagraí le haistriú ónár saineolaithe ábhair i réimsí polasaí na Roinne. Chomh maith leis sin, baineann an Roinn leas as seirbhís sheachfhoinsithe le haghaidh aistriúcháin Ghaeilge mar is gá.

Déanann an Roinn infheistiú in oiliúint a foirne ionas go mbeidh siad in ann a róil a chomhlíonadh. Tá teacht ag an bhfoireann ar réimse leathan cúrsaí oiliúna Gaeilge curtha ar fáil ag eagraíochtaí ar nós One Learning - is é sin ionad foghlama agus forbartha na Státseirbhíse - Gaelchultúr, nó ceann de na hinstitiúidí ardoideachais. D'fhéadfaí freastal ar ranganna rialta Gaeilge agus ar chúrsaí cónaithe. Sa chás go dtéann ball foirne i dteagmháil lenár n-aonad foghlama agus forbartha ag léiriú spéise i bhforbairt a gcumas sa Ghaeilge, tacaítear lena n-iarratas i gcónaí.

Chomh maith leis sin, tá aird chúramach á thabhairt ag bord bainistíochta na Roinne ar a cuid dualgas faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021. Leagfaidh mé amach príomhfhorálacha an Achta seo agus gníomhaíocht na Roinne sna hocht réimsí siúd.

Is é an chéad pointe ná an sprioc go mbeidh 20% d'earcaigh nua san earnáil phoiblí agus sa Státseirbhís inniúil sa Ghaeilge faoi 2030. Tá an Roinn tiomanta do chabhrú leis an sprioc earnála poiblí seo a bhaint amach. Is ó phainéil a bhunaigh an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí is mó a earcaítear earcaigh nua chuig an Roinn.

Is é an dara pointe ná deimhniú go leagfar síos spriocdháta faoina mbeidh gach seirbhís Stáit i gceantair Ghaeltachta ar fáil trí Ghaeilge. Níl baint dhíreach ag an Roinn seo le soláthar seirbhísí i gceantair Ghaeltachta agus, dá réir sin, ní bheidh baint dhíreach aici le dul i ngleic leis an riachtanas seo.

Is í an tríú foráil ná chun deireadh a chur le córas na scéimeanna teanga agus córas caighdeán teanga a chur ina áit.

Tuigtear don Roinn go bhfuil súil ag an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán caighdeáin a fhoilsiú níos déanaí i mbliana agus déanfaidh an Roinn gach a meastar a bheith riachtanach chun cloí leis na caighdeáin sin.

An ceathrú foráil ná chun a chinntiú go bhfreagrófar cumarsáid le comhlacht poiblí ar na meáin shóisialta sa teanga chéanna. Déanann an Roinn cúram de go bhfuil a cuid freagraí ar chumarsáid Ghaeilge a fhaightear trí na meáin shóisialta i nGaeilge freisin.

Ceanglaíonn an cúigiú foráil ar chomhlachtaí poiblí a chinntiú gur i nGaeilge a bheadh ábhar margaíochta a dháiltear ar aicme den phobal. Tá an Roinn tiomanta dá dualgais faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021 maidir le hábhar margaíochta nó faisnéise a eisiúint i mBéarla agus i nGaeilge, agus déanann sí na socruithe riachtanacha nuair a bhíonn seirbhísí deartha agus foilsithe á soláthar chun comhlíonadh a chinntiú.

Éilíonn an séú foráil ar chomhlachtaí poiblí a chinntiú go bhfuil ar a laghad 20% dá bhfógraíocht bhliantúil i nGaeilge. Tá treoir tugtha ag an Roinn dá ceannaitheoirí sna meáin a chinntiú go mbainfear amach an sprioc go mbeadh 20% do gach socrúchán feachtais fógraíochta agus 5% den chaiteachas buiséid i bhfógraíocht Ghaeilge i ngach feachtas feasachta poiblí.

Cinntíonn an seachtú foráil go bhfuil foirmeacha iarratais ar fáil i nGaeilge. Cuirfear foirmeacha iarratais a úsáideann an Roinn don phobal ar fáil i nGaeilge.

An foráil dheiridh ná chun a chinntiú go mbeidh lógónna comhlachtaí poiblí i nGaeilge nó i nGaeilge agus i mBéarla. Tá lógónna uile na Roinne dátheangach.

Mar fhocal scoir, tá an Roinn ag tnúth le foilsiú na gcaighdeán ag an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, nach mór don Roinn seo agus do Ranna eile a chomhlíonadh. Déanfar cibé leasuithe ar ár gcur chuige is gá leo, ionas go gcloífimid leis na caighdeáin nua seo.

Táimid ar fáil chun freagra a thabhairt ar aon cheisteanna atá ag an gcomhchoiste. Go raibh maith agaibh.

An Cathaoirleach

Sin deireadh leis na cuir i láthair. Tabharfaimid deis do na Seanadóirí agus na Teachtaí ceisteanna a chur. An chéad duine ná an Seanadóir Seán Kyne.

Senator Seán Kyne

Cuirim fáilte roimh na feidhmeannaigh go léir anseo chuig an gcruinniú. Tá cúpla ceist shimplí agam ar dtús. Tosnóidh mé le Barry Quinlan agus rachaidh mé sa treo sin.

Cé mhéid ama a bhíonn custaiméir ag fanacht ar fhreagra trí Ghaeilge ar an teileafón i gcomparáid le duine atá ag lorg seirbhísí trí Bhéarla? An dara cheist atá agam ná an bhfuil an Roinn in ann litir nó ríomhphost trí Ghaeilge a sheoladh san achar ama céanna le litir nó ríomhphost i mBéarla? Cuirim na ceisteanna sin ar chuile dhuine.

Mr. Barry Quinlan

Go raibh míle maith agat, a Sheanadóir. Níor tháinig mórán iarratas chuig an Roinn trí Ghaeilge. Ní raibh ach cúig fiosrúchán i nGaeilge chuig na seirbhísí custaiméirí sa Roinn agus fuair na fiosrúcháin go léir freagra trí Ghaeilge. Ní tharlaíonn sé go ró-mhinic ach faigheann siad freagra go tapaigh. Cosúil leis na Ranna eile, tá daoine sa Roinn ag leibhéil éagsúla le caighdeáin Ghaeilge éagsúla ach déanaimid an-iarracht freagraí a thabhairt i nGaeilge. Maidir leis an rud sin a rinneamar i Ros an Mhíl, is é sin an stíl nua atá againn chun iarracht mhór a dhéanamh agus rudaí mór mar sin a dhéanamh trí Ghaeilge sna comhphobail a dhéanann a gcuid oibre trí Ghaeilge de ghnáth.

Senator Seán Kyne

Tháinig cúig fiosrúchán mar sin. Cén achar ama a bhí i gceist ansin?

Mr. Barry Quinlan

Cúpla bliain. Ní bhfuaireamar ach cúig fiosrúchán trí Ghaeilge le trí bliana anuas. Is é sin an t-eolas atá agam. Baineann siad sin leis na seirbhísí do chustaiméirí, mar sin b’fhéidir go bhfuil sé sin saghas-----

Senator Seán Kyne

An glaochanna gutháin iad sin?

Mr. Barry Quinlan

Ba iad.

Senator Seán Kyne

Céard faoi litreacha agus ríomhphoist?

Mr. Barry Quinlan

Níl a fhios agam cén channel ar a bhfuaireamar na cinn sin. Is é sin an t-eolas atá agam. Is féidir liom é sin a fhiosrú don Seanadóir agus, más rud é go bhfuil níos mó fiosrúcháin ann, an freagra sin a thabhairt dó. Tuigim an cheist atá aige faoi chúrsaí ama, is é sin, an bhfuil na daoine ag fáil an tseirbhís céanna.

Senator Seán Kyne

Go raibh maith agat. Cuirim na ceisteanna céanna ar Bhairbre Nic Aongusa, mo sheanchara sa Roinn nuair a bhí mé ann.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Mar a dúirt mé i mo ráiteas tosaigh, níl aon dhifríocht sna spriocdhátaí le haghaidh freagraí i nGaeilge agus i mBéarla. Chomh maith le sin, tá liosta de dáréag sa Roinn atá sásta freagra a thabhairt ar aon fhiosrúchán nó aon cheisteanna a fhaighimid i nGaeilge. Ní choinnímid aon staitisticí ar líon na bhfiosrúchán a fhaighimid trí Ghaeilge. Comhairimid gearáin agus ní bhfuaireamar aon ghearán faoi sheirbhís i nGaeilge go dtí seo.

Mr. Naoise Grisewood

Tá oifigeach Gaeilge ar fáil sa Roinn ach caithfimid a admháil nach bhfuil mórán éilimh ar na seirbhísí. Léiríonn na figiúirí atá againn go raibh an t-éileamh ar na seirbhísí seo an-íseal. Fuair rannán na seirbhísí ríomhaireachta tiománaithe agus feithiclí glaoch amháin agus dhá fhiosrú i ríomhphost i nGaeilge le dhá mhí anuas, ní bhfuair an t-aonad ceadúnaithe oibreora um iompar bóthair aon fhiosruithe i nGaeilge, agus ní bhfuarthas aon iarratas riamh d’iarratas ar cheadúnais i nGaeilge. Tá an t-éileamh an-íseal ar fad. Tá oifigeach Gaeilge ann áfach agus tá naonúr againn sa Roinn atá available chun freagraí a thabhairt.

Ms Deirdre Ní Néill

Mar aon leis na Ranna eile, ní choimeádaimid staitisticí ar litreacha nó glaoanna gutháin a bhfaighimid as Gaeilge. Is fíor-bheagán dóibh a bhfaighimid. Níl aon difríocht idir na spriocanna atá againn chun freagra a thabhairt. Tá oifigigh a bhíonn ar an nguthán agus is féidir freagra a thabhairt lom díreach nuair a ghlaonn duine éigin. Tá a fhios againn gur beag ceisteanna a bhfaighimid as Gaeilge. Ní bhíonn ach cúpla ceann in aghaidh na bliana.

Senator Seán Kyne

Go raibh maith ag na finnéithe as na freagraí sin. Maidir leis na hoibleagáidí 20% d’earcaithe nua a bheith líofa, an bhfuil siad sásta go bhfuil tús maith curtha chun an céatadán sin a bhaint amach? An bhfuil plean acu do na blianta amach romhainn níos mó a dhéanamh chuile bhliain chun a chinntiú go mbeidh siad in ann an céatadán sin a bhaint amach?

Mr. Barry Quinlan

Mise arís. Is é sin daoine a fhostú sa Roinn, an ea?

Senator Seán Kyne

Sea.

Mr. Barry Quinlan

Tá sé deacair daoine a fháil agus daoine a fháil le Gaeilge freisin. Ag an am seo, agus an méid fostaíochta atá sa tír, tá sé deacair ach táimid ag déanamh ár ndícheall. Mar a luaigh mé, tá straitéis chun daoine nua a earcú ag teacht amach, agus mar an gcéanna le Ranna eile, tá oifigeach Gaeilge againn. Athraíonn sé sin rudaí mar tá duine éigin a chaitheann 20% dá chuid ama ag féachaint ar chúrsaí Gaeilge sa Roinn agus rudaí mar sin. Mar a dúramar, b’fhéidir nach bhfuil an t-éileamh ann anois maidir le cúrsaí Gaeilge ach táimid ag iarraidh níos mó rudaí a chur ar fáil agus ansin beidh níos mó daoine ag teastáil.

Freisin, ghlac 28 ball foirne páirt i 33 cúrsa Gaeilge san iomlán ó 2021. Tá daoine ag déanamh cúrsaí freisin mar sin agus táimid ag iarraidh an leibhéal a ardú sa Roinn agus ag an am céanna níos mó daoine a fháil. Chun an fhírinne a rá, mar is eol don choiste, tá sé deacair daoine a fháil go ginearálta faoi láthair.

Senator Seán Kyne

Go raibh maith agat as sin.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Tá súil againne an sprioc de 20% a bhaint amach laistigh den Roinn. Mar a léirigh mé sa ráiteas tosaigh, tá súil againn spreagadh a thabhairt don fhoireann le níos mó cúrsaí Gaeilge a dhéanamh agus breis traenála a chur ar fáil.

Tá oifigeach Gaeilge nua ceaptha againn le déanaí agus tá sé mar mhisean aige daoine a spreagadh chun an Ghaeilge a úsáid san oifig ar bhonn laethúil. Is ceann de na rudaí atá i gceist againn a chur ar fáil ná líonra Gaeilge. Eagrófar imeachtaí ar nós maidineacha caife, turais chuig an nGaeltacht agus turais staidéir chuig rudaí atá ar siúl ag an Roinn ar fud na tíre le daoine a spreagadh le spórt a bhaint as an teanga agus leis an teanga a cheangal leis an saghas oibre a dhéanann muid i measc an phobail ar fud na tíre.

Caithfidh mé a rá go n-aontaím le Barry Quinlan. Tá deacracht againn earcú a dhéanamh ar dhaoine a bhfuil caighdeán Gaeilge maith acu. Mar shampla, bíonn rannóg na n-oileán ag obair ar son ár Roinne agus bíonn folúntais aici. Tá sé deacair teacht ar dhaoine a bhfuil líofacht Ghaeilge acu mar aon leis an gcumas eile atá ag teastáil leis an obair a dhéanamh. Déanann rannóg na n-oileán a cuid oibre ar fad trí mheán na Gaeilge. Beidh dúshláin ag an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí an sprioc sin a bhaint amach ach is cinnte go mbeimid ag déanamh aon rud is féidir linn leis an líon daoine a úsáideann an Ghaeilge ar bhonn rialta inár Roinn a mhéadú.

Mr. Naoise Grisewood

Tá thart ar 600 duine ag obair sa Roinn. Tá timpeall 130 dóibh siúd ag obair i róil phroifisiúnta nó theicniúla. Mar a dúirt Barry Quinlan agus Bairbre Nic Aongusa, beidh sé deacair daoine a earcú do na poist sin a bhfuil Gaeilge sa bhreis acu toisc gur obair an-speisialta atá i gceist. Tá deacracht ann leis sin ach aithníonn an Roinn an tábhacht a bhaineann le baill foirne a bheith sa Roinn atá líofa sa Ghaeilge. Mar atá ráite cheana féin, tá naonúr againn atá tiomanta agus cuirimid freagra ar fáil do dhaoine atá ag lorg freagra trí mheán na Gaeilge. Tugann an Roinn tairiscintí agus spreagann sí an fhoireann chun leas a bhaint as cúrsaí oiliúna Gaeilge trí na cúrsaí atá ar fáil a chur chun cinn. Tá méadú mór tagtha i mbliana ar líon na mball foirne a bhaineann leas as cúrsaí. Tá 17 duine ag déanamh cúrsa sa Ghaeilge ó Mhí Eanáir go dtí seo.

Ms Deirdre Ní Néill

Tá an Roinn tiomanta do chabhrú leis an sprioc earnála poiblí a bhaint amach. Mar a dúramar, is ó phainéil a bhunaigh an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí is mó a earcaítear earcaigh nua chun na Roinne. Lorgóidh an t-aonad acmhainní daonna daoine le Gaeilge sa chás go bhfuil béim á cur air sin ag na rannóga ar leith. Níl figiúirí againn faoi láthair ar an líon oifigeach a lorgaíodh sa bhealach seo ach is féidir iad siúd a chur ar fáil tar éis an chruinnithe seo.

Ní sin an t-aon bhealach amháin ina bhfaighimid daoine le scileanna Gaeilge. Tá béim mhór á cur ar thraenáil sa Roinn. Tá a fhios againn go dtógann sé tamall daoine a thraenáil chun go mbeidís compordach fiú amháin comhrá a dhéanamh as Gaeilge. Is rud an-tábhachtach don Roinn é sin. Tá súil á coimeád againn air sin. Is é sin an méid atá agam faoi láthair.

Senator Seán Kyne

Gabhaim buíochas as na freagraí sin. Tá ceist amháin eile agam do Naoise Grisewood. Baineann sé le moltaí atá ag Conradh na Gaeilge agus ag polaiteoirí maidir le comharthaí bóthair. Moltar go mbeadh ainmneacha bailte sa font céanna agus ar an méid céanna i nGaeilge agus i mBéarla. An mbíonn aon phlé sa Roinn maidir leis sin? An bhfuil aon mholtaí nó smaointe sa Roinn maidir leis an ábhar sin? Ó thaobh cearta teanga, ceapann daoine go mba cheart go mbeadh na hainmneacha ar an méid céanna agus sa font céanna, go mór mór ar na príomhbhóithre agus na mótarbhealaí, ach i ngach uile áit really.

Mr. Naoise Grisewood

Bhíomar ag tnúth leis an gceist sin. Léifidh mé an ráiteas a bhfuarthas ón rannán ábhartha. Mar a dúirt an Seanadóir, rinneadh aighneachtaí éagsúla maidir leis an tuairim go léirítear an Béarla i gceannlitreacha agus, dá réir, gurb é an teanga is feiceálaí ar chomharthaí bóthair agus iarradh go mbeadh an téacs athraithe le go mbeadh an méid agus an cruth cothrom. Ar chomharthaí logainm dátheangacha, bíonn an logainm Gaeilge in uachtar agus an choibhéis Bhéarla in íochtar. Le cur in iúl chomh soiléir agus is féidir do thiománaithe go bhfuil dhá theanga ar leith ar na comharthaí, ní mór idirdhealú follasach a bheith ann sa téacs ionas nach gcuireann sé isteach ar shábháilteacht ar bhóithre. Tá sé seo ríthábhachtach ní hamháin do thiománaithe in Éirinn, ach don líon mór turasóirí ar bhóithre na hÉireann. Chuige seo, baintear úsáid as litreoireacht i gcás abairte, is é sin go mbíonn an chéad litir ina cheannlitir, claonta 15° don téacs Gaeilge agus litreoireacht i gcás uachtar don téacs Béarla. I gcás úsáid an chló claonta, nó cló Iodálach, agus an cló i gcás íochtar den chuid is mó, creidtear go gcuireann sé sin béim ar an téacs agus gurb é is fearr a léiríonn an seanchló Gaelach. Ní mór a thabhairt faoi deara go mbaintear úsáid as an gcéim airde bhunúsach chéanna don téacs Gaeilge agus don téacs Béarla maraon ar aon chomhartha ar leith agus go leagtar an Ghaeilge in uachtar ach bíonn logainmneacha Gaeilge 40% níos faide ar an meán ná an choibhéis Bhéarla agus, dá mbeadh an Ghaeilge i gcás uachtar agus ar an gcéim airde riachtanach le go bhfeicfidh í, bheadh comharthaí i bhfad níos mó dá réir agus bheadh giorrúcháin iomadúla ann. Bheadh sé de thoradh air sin go mbeadh easpa soiléireachta i gceist leis na comharthaí don tiománaí.

Ar an iomlán, meastar go gcuireann an córas reatha cur chuige soiléir, comhsheasmhach, inléite agus sábháilte ar fáil agus go ndéantar foráil don dá theanga ar chomharthaí bóthair. Tá eisiamh sonrach ó rialacháin na dteangacha oifigiúla ag comharthaí tráchta agus tá cúis mhaith leis sin. Tá tuiscint mhaith ar an gcóras i measc an phobail tiomána, bíodh siad ina gcónaitheoirí ná ina gcuairteoirí. Ní fhaightear aon ghearán maidir le soiléireacht nó deacracht ó thaobh an téacs a léamh i gceachtar teanga. Tá díolúine sna rialacháin faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla do chomharthaí bóthair a chlúdaítear faoin Acht um Thrácht ar Bhóithre, 1961. Go sonrach, tagann na comharthaí tráchta seo faoin lámhleabhar um chomharthaí tráchta faoin Acht um Thrácht ar Bhóithre. Is é sin an freagra a fuarthas.

Senator Seán Kyne

Gabhaim buíochas as sin. Tá moltaí ón gConradh go mbeadh an t-ainm i mBéarla agus an t-ainm i nGaeilge ar an méid agus saghas céanna ach go mbeadh dathanna difriúla orthu. Sílim go n-oibríonn sé seo sa Bhreatain Bheag ach nílim cinnte. Chonaic mé é sin áit éigin anyway. An raibh aon smaointe air sin?

Mr. Naoise Grisewood

Nílim in ann a rá láithreach. Ní bheadh sé oiriúnach mar níl mé ag obair ar an ábhar seo. D'fhéadfaimis é a phlé lenár gcomhghleacaithe sa Roinn agus, más féidir, cuirfimid freagra chuig an Seanadóir tar éis an chruinnithe.

Senator Seán Kyne

Gabhaim buíochas as sin. Tá a fhios agam go raibh moltaí ag an gConradh. B'fhéidir go mbeimid in ann cóip de na moltaí sin a sheoladh ar aghaidh arís.

Deputy Catherine Connolly

Cuirim fáilte roimh na finnéithe go léir. Mar a deirim i gcónaí, bíonn na cruinnithe seo an-chabhrach dúinn. Gabhaim buíochas as na ráitis tosaigh. Chun a bheith dearfach, tá an-dul chun cinn ó thaobh na himpleachtaí a eascraíonn ó Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú). De réir mar a fheicim ó na dreamanna a thagann os ár gcomhair, tá na Ranna níos tiomanta anois. Ar a laghad, tá dul chun cinn déanta ó thaobh an Achta de. Tugann sé sin ardú meanma dom.

Tá rudaí suimiúla ráite ag Barry Quinlan ó thaobh bearna mhór a bheith ann idir inniúlacht sa Ghaeilge agus an saghas oibre atá ag teastáil. B'fhéidir go dtiocfaidh mé chuige sin. I dtosach, an bhfuil an t-oifigeach Gaeilge nua á cheapadh nó ceaptha ag an Roinn?

Mr. Barry Quinlan

Tá an t-oifigeach ceaptha.

Deputy Catherine Connolly

Tá an duine sin ann.

Mr. Barry Quinlan

Tháinig mise isteach sa Roinn bliain go leith ó shin. Bhí mé sa Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta le Bairbre Nic Aongusa agus daoine eile ar feadh na mblianta.

Tá an Roinn seo thar a bheith teicniúil, fiú leis an bhfoclóireacht agus gach rud. Nuair atá tú ag dul amach ag caint leis an bpobal faoi rud tábhachtach atá ag teacht isteach sa phobal, tá sé sin chomh tábhachtach. Uaireanta, mar a thuigfeadh an Teachta, bíonn an-díospóireacht ann. Caithfidh muidne a bheith cúramach go bhfuil sé féaráilte ar na daoine a chuirimid amach, go mbeadh an fhoclóireacht agus an t-eolas acu. Tá sé deacair ach sin an tslí a dteastaíonn uainn dul. Chun an fhírinne a rá, beidh orainn an leibhéal Gaeilge atá ag na daoine leis an eolas sin a ardú mar beidh sé an-deacair é a dhéanamh go tapa an tslí eile.

Deputy Catherine Connolly

Tuigim, agus tuigim an dúshlán freisin. Tá sé deacair domsa ó thaobh na teanga teicneolaíche. Níl sí agam. Tá an-suim agam i bhforbairt fuinnimh in-athnuaite amach ón gcósta agus an próiseas comhairliúcháin a bhí i gceist. Bhí sé sin i nGaeilge uilig i Ros an Mhíl, an raibh?

Mr. Barry Quinlan

Bhí.

Deputy Catherine Connolly

Bhí na saineolaithe ag an Roinn agus bhí cumas Gaeilge acu.

Mr. Barry Quinlan

Rinne siad an-iarracht é sin a dhéanamh. Níl sé ar mo thaobh; tá mise ag obair ar fhuinneamh freisin ach ar thimpeallacht tógtha agus iarfheistiú. Is ceann eile de na daoine atá ag obair liomsa atá i gceannas air seo. Bhí mé ag caint leis agus níl caighdeán ard Gaeilge ag an fear eile atá ar an mbord bainistíochta. Fuaireamar na seirbhísí isteach. Bhí an-obair ann chun gach rud a aistriú agus a bheith cinnte go raibh an t-eolas ann. Bhí sé tábhachtach mar, mar a fheicimid, bhí na daoine ann chun é a phlé trí Ghaeilge. Bhí sé sin an-tábhachtach.

Deputy Catherine Connolly

Tá an-suim sna tograí seo. Tá a fhios agam.

Mr. Barry Quinlan

Bhí sé an-dearfach. Bhí gach duine a bhí páirteach ann thar a bheith dearfach.

Deputy Catherine Connolly

An raibh an próiseas trí Ghaeilge?

Mr. Barry Quinlan

Sin mar is eol dom.

Deputy Catherine Connolly

An mbeidh tuarascáil i gceist, i nGaeilge agus i mBéarla, tar éis an chomhairliúcháin seo?

Mr. Barry Quinlan

Níl an t-eolas sin agam ach déarfainn é. Nuair a bhí mé ag caint leis na daoine a bhí páirteach dúirt siad go bhfuil an próiseas sin trí Ghaeilge. Beidh orm dul ar ais maidir leis sin.

Deputy Catherine Connolly

Tá mé ag caint faoi thoradh an phróisis sin agus cá mbeidh sé sin le feiceáil.

Mr. Barry Quinlan

Beidh orm é sin a fháil don Teachta.

Deputy Catherine Connolly

Gabhaim buíochas as sin. Tá suim agam sa mbearna a luadh freisin. Níos déanaí, beidh dréacht-thuarascáil á plé againn maidir le hÚdarás na Gaeltachta. Is ceist chigilteach í daoine le Gaeilge agus cén chaoi ar féidir a chinntiú go mbeidh Gaeilge ag na hiarrthóirí. Cheap dream amháin go mbeadh sé maslach scrúdú a bheith i gceist ach dar le daoine eile, tá sé sin thar a bheith tábhachtach. Mar a luadh anseo, tá cáipéisí le léamh agus tá teanga theicneolaíoch ann.

Mr. Barry Quinlan

Tá.

Deputy Catherine Connolly

Cén chaoi an bhfuil na finnéithe ag déileáil leis an dúshlán sin?

Mr. Barry Quinlan

Mar a dúirt mé, tá orainn na seirbhísí sin a cheannach isteach, cabhrú leis na daoine a mbeadh an t-eolas teicneolaíoch acu agus obair le daoine ó thaobh rudaí mar sin a aistriú. Sin mar is eol dom. Ní raibh mise páirteach ann. Toisc gur rud mór é don Roinn, b’fhéidir gur fiú nóta sa bhreis a fháil ar an bpróiseas sin agus an toradh atá chun teacht amach. Is féidir liomsa é sin a dhéanamh.

Deputy Catherine Connolly

Bheadh sé sin suimiúil agus cabhrach. Cuirim fáilte roimh Bhairbre. Rud suimiúil a dúirt sí ná go bhfuil sé d’aidhm ag a Roinn an 20% a chomhlíonadh ó laistigh den Roinn. An bhfuil míthuiscint ar mo pháirt ansin?

Ms Bairbre Nic Aongusa

Ní míthuiscint é sin. Sin an aidhm atá againn. Mar a luaigh mé, rinneamar suirbhé inmheánach. Suirbhé neamhfhoirmeálta a bhí ann, ní suirbhé proifisiúnta. Chuireamar amach ríomhphost agus d’iarramar ar dhaoine insint dúinn a gcumas Gaeilge a mheas ar scála 1-10. Mar a dúirt mé, dúirt 29% dóibh siúd a chur freagra chugainn go raibh cumas bunúsach cainte Gaeilge acu agus 68% go raibh cumas teoranta acu. Sílimid gur féidir linn tógáil orthu siúd agus cur leis sin. Chomh maith leis sin, bheadh muid ag súil go mbeidh an tSeirbhís um Cheapacháin Phoiblí ag cur painéal ar fáil d’iarrthóirí a bhfuil líofacht Ghaeilge acu chomh maith agus beimid sásta poist a líonadh as an bpainéal sin nuair a thagann sé.

Deputy Catherine Connolly

Is rud an-dearfach é an méid atá ráite. Tá an bunús atá anseo dearfach freisin agus 68% le Gaeilge acu, cé go bhfuil sí teoranta. Is dócha go bhfuil gá le plean chun tógáil, mar a dúirt Bairbre, ar an mbunús atá ann. Cén sórt plean atá ag an Roinn? Cén sórt cúrsaí atá i gceist? Cén sórt tacaíocht atá ann don fhoireann?

Ms Bairbre Nic Aongusa

Tá an ceart ag an Teachta. Is bunús an-mhaith é agus ní chuireann sé iontas orm go bhfuil 68% le leibhéal teoranta acu mar formhór na ndaoine a chuaigh ar scoil in Éirinn d’fhoghlaim siad Gaeilge ar scoil. Tá an bunús sin ann agus is ceist é sin a spreagadh iontu.

Ó thaobh na rudaí atá i gceist againn a dhéanamh, fadó bhíodh cúrsaí Gaeilge sa Ghaeltacht ar fáil do dhaoine óga a thosaigh sa státseirbhís. Bhain daoine an-spórt as na seachtainí sin sa Ghaeltacht. Labhraíonn daoine atá ar comhaois liomsa go fóill faoin gcraic a bhí acu nuair a bhí siad óg sa Ghaeltacht. Ní Gaeilge amháin a bhí á foghlaim acu is dócha. Ba mhaith linn an nós sin a thosú arís agus deontais a thabhairt do bhaill foirne a theastaíonn uathu dul ar staidéar Gaeilge sa Ghaeltacht.

Deputy Catherine Connolly

Cén fáth nach bhfuil sé sin ag tarlú, i bhfianaise na géarchéime agus na ndúshlán atá ann? Tá neart eolais againn faoi na dúshláin agus an ghéarchéim atá ann. Is deis iontach í so cén fáth nach bhfuil sé sin ag tarlú? Níl mé ar iarraidh locht a chur; tá mé ag iarraidh soiléiriú a fháil.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Níl a fhios agam féin cén fáth go ndeachaigh sé i léig. Tá sé tamall maith ó bhí a leithéid ar fáil sa státseirbhís go ginearálta, go bhfios dom – b’fhéidir deich mbliana nó níos mó. Cinnte táimid tiomanta laistigh dár Roinn féin a leithéid a thosú arís. Ó thaobh na gcúrsaí Gaeilge, tá cúrsaí cáilíochta ar fáil agus mar aon le gach Roinn eile, táimid an-sásta tacaíocht a thabhairt do bhaill foirne dul ar na cúrsaí sin.

Deputy Catherine Connolly

An raibh na finnéithe i dteagmháil le haon ollscoil i nGaillimh nó in aon áit eile? An bhfuil suim ag na hollscoileanna ann nó an dtuigeann siad cad atá ag teastáil ó na Ranna éagsúla? An bhfuil teagmháil leanúnach ag na Ranna leo? Cén fhóram atá ann chun na rudaí seo a chur in iúl? Tá na Ranna, de réir mar a thuigim, ar a laghad ag déanamh a ndícheall ag an bpointe seo faoin reachtaíocht. Tá deiseanna agus riachtanais ann. Cén fhóram atá ann nó cén teagmháil atá ann leis na hollscoileanna nó cibé body atá i gceist?

Ms Bairbre Nic Aongusa

Go bhfios dom, tá cúrsaí Gaeilge ar fáil go lárnach. Mar an Roinn Stáit is lú, ní bheadh i gceist againn ár gcúrsaí Gaeilge féin a eagrú le hollscoil nó mar sin. Baineann muid úsáid na cúrsaí atá ar fáil ó leithéidí Ghaelchultúr agus cuireann muid tacaíocht ar fáil do na baill foirne dul chuig na cúrsaí sin.

Deputy Catherine Connolly

Níl mé ag díriú isteach ar Bhairbre ach níl sé ag tarlú i ndáiríre. Níl a ndóthain daoine ag dul tríd an bpróiseas chun a chinntiú go bhfuil caighdeán na Gaeilge á mhéadú nó á ardú an t-am uilig chun seirbhísí a chur ar fáil. Cloisim go minic nach bhfuil aon éileamh ann agus chuala mé é sin ó na finnéithe freisin. Tuigim é sin mar uaireanta níl teagmháil mhór againn leis na daoine taobh amuigh. Ag an am céanna, tá sé deacair éileamh a chothú. Rachaidh mé féin trí Ghaeilge mar tá sé níos éasca ach tá orm stuaim a chur orm féin. B’fhéidir go mbeidh duine ann le Gaeilge, b’fhéidir nach mbeidh agus b’fhéidir go dtiocfaidh siad ar ais le hoifigeach Gaeilge. Tá mé anseo ó 2016 ag éisteacht leis an rud ceannann céanna. Sin an fáth go bhfuil mé ag díriú isteach ar chúrsaí nó lucht ollscoile.

Mr. Barry Quinlan

Tá an Roinn ina bhall de Chumann na nOifigeach Forbartha Gaeilge. Tagann na hoifigigh seo le chéile freisin. Tá áit anois inar féidir linn na rudaí a tharlaíonn i ngach Roinn a phlé agus an dá shlí a bheith ann.

Níl sé amháin faoi dhaoine a fháil le Gaeilge. Tá níos ná sin i gceist. Mar a deir an Teachta-----

Deputy Catherine Connolly

Tuigim é sin. Is rud córasach é.

Mr. Barry Quinlan

Más rud é go bhfuil níos mó seirbhísí ann trí Ghaeilge, beidh níos mó éilimh ann.

Deputy Catherine Connolly

Is é sin an rud.

Mr. Barry Quinlan

Tá an rud sin curtha le chéile againn agus tá a fhios agam go bhfuil ár n-oifigeach páirteach i sin agus pléann siad rudaí mar seo. Beidh mise ag dul ar ais go dtí ár n-oifigeach lena thaispeáint, mar ní raibh sí in ann a bheith ann inniu, agus beidh mé in ann a rá léi gurb iad seo na rudaí a phléamar, go bhfuil rudaí suimiúla anseo agus céard atá á déanamh againn chun na rudaí sin a chur ar aghaidh.

Deputy Catherine Connolly

Gabhaim buíochas. Táim ag druidim i dtreo deireadh mo chuid ama. An bhfuil tuilleadh le rá ag Naoise Grisewood nó Deirdre Ní Néill maidir lena-----

Mr. Naoise Grisewood

Níl mórán sa bhreis le rá agam ón méid a dúirt Barry Quinlan agus Bairbre Nic Aongusa ach, mar a dúirt mé, tá méadú mór tagtha an bhliain seo le líon na gcomhghleacaithe atá ag freastal ar chúrsaí Gaeilge agus ag Gaelchultúr, agus sa chúrsa a úsáidtear-----

Deputy Catherine Connolly

An féidir an méadú sin a chur i gcomhthéacs?

Mr. Naoise Grisewood

B'fhéidir go bhfuil tionchar na paindéime air seo ach ó na figiúirí atá agamsa, in 2020 bhí triúr ag déanamh cúrsa Ghaeilge sa rang; in 2021 bhí cúigear ann; in 2022 bhí triúr arís; agus go dtí seo sa bhliain seo tá 17 duine páitreach ann.

Deputy Catherine Connolly

Cé chomh mó is atá foireann na Roinne?

Mr. Naoise Grisewood

Tá 600 duine san fhoireann uile.

Deputy Catherine Connolly

Caithfear na figiúirí sin a chur i gcomhthéacs.

Mr. Naoise Grisewood

Ach, mar a dúirt mé, tá thart ar 130 díobh siúd i róil phroifisiúnta mar theicneolaithe, agus an Garda Cósta na hÉireann ina theannta sin.

Deputy Catherine Connolly

Tá siadsan i bpobal atá ag fás-----

Mr. Naoise Grisewood

Tá siadsan san áireamh sa 600.

Deputy Catherine Connolly

-----agus caithfear a bheith cinnte go bhfuil Gaeilge acu.

Mr. Naoise Grisewood

Tá cuid de na róil sin an-speisialta agus ní bheidh siad ag úsáid na Gaeilge go laethúil.

Deputy Catherine Connolly

Ó thaobh polasaí dátheangach de, an bhfuil polasaí ag an Roinn ó thaobh poist?

Mr. Naoise Grisewood

Ba chóir go mbeadh gach duine dár ngníomhaireachtaí faoin Roinn ag déanamh na gcomharthaí agus na bhfógraí sin atá ar na busanna i bhfoirm dhátheangach. Tá na hoibleagáidí atá orthu aitheanta acu.

Deputy Catherine Connolly

Tá an chosúlacht ar an scéal go bhfuil sé hit and miss. Bhí mé ag breathnú go raibh Gaeilge ar an mbus ach ní raibh aon Ghaeilge ar bhus eile.

Mr. Naoise Grisewood

Níl an Roinn féin freagrach go díreach-----

Deputy Catherine Connolly

Tuigim nach bhfuil an Roinn bainteach leis sin go díreach ach tá ról lárnach agus tábhachtach aici ó thaobh polasaí de.

Mr. Naoise Grisewood

Tuigim é sin. Caithfidh mé a rá má tá sampla de sin ag an Teachta, bheimis an-sásta teagmháil a dhéanamh leo maidir le haon ghearán a dhéanfaí faoi, ach níl an t-eolas sin agam anois chun freagra sásúil a thabhairt anois don Teachta.

Deputy Catherine Connolly

An mian le Deirdre Ní Néill aon rud a rá ar an ábhar seo?

Ms Deirdre Ní Néill

Cuirfidh mé eolas ar aghaidh maidir le líon na foirne a tugadh tacaíocht dóibh chun traenáil sa Ghaeilge le cúpla bliain anuas. Caithfear a admháil go bhfuil méadú mór tagtha ar an líon foirne sa Roinn le cúpla bliain anuas. Tá 750 foirne againn faoi láthair agus tá 150 folúntas inti freisin. Ba chóir go mbeadh 800 foirne againn sa Roinn. Táimid beagáinín faoi bhrú ó thaobh oibre de.

Deputy Catherine Connolly

Tá an méid sin folúntas ann.

Ms Deirdre Ní Néill

Tá. Ó thaobh na ndaoine a ndeachaigh ag traenáil sa Ghaeilge le cúpla bliain anuas de, bhí seachtar ann in 2020; naonúr in 2021; chuaigh sé suas go dtí 25 anuraidh in 2022; agus tá naonúr ann go dtí seo in 2023.

Ina measc siúd, thug an Roinn tacaíocht do thriúr dul go dtí an Ghaeltacht chun traenáil a dhéanamh ansin sa bhliain 2020 agus 2021. Is cúrsaí iad siúd in oidhreacht Chorca Dhuibhne agus na Ceathrún Rua i nGaillimh. Tá na cúrsaí sin á n-úsáid ach is faoin oifigeach féin teacht chun cinn agus an traenáil a lorg.

Aon uair a bhíonn cúrsaí nua ar fáil le linn an fhómhair agus tús an earraigh, is cúrsaí Gaelchultúr go háirithe bhíonn i gceist agus d'fhéadfaí iad siúd a fhógairt i measc na foirne. Aon duine a theastaíonn uaidh nó uaithi iad siúd a dhéanamh, de ghnáth, ligtear dóibh iad a dhéanamh.

Deputy Catherine Connolly

Ach, braitheann sé ar an duine nó ar an oifigeach, é nó í féin.

Ms Deirdre Ní Néill

Braitheann sé ar an duine é féin. Mar a luaigh mé ansin, níl an oiread sin glaonna á fháil againn ar an nguthán, nó litreacha nó ríomhphoist ag teacht isteach i nGaeilge. Is dócha gurb é an t-aonad cumarsáide, atá an bhaint aige an fhreagairt a thabhairt ar na meáin shóisialta, an áit is gnóthaí ó thaobh na Gaeilge de.

Deputy Catherine Connolly

Mar cheist dheireanach, nach bhfuil líon na bhfolúntas sin thar a bheith ard?

Ms Deirdre Ní Néill

Níl mórán eolais agam faoi sin ach is féidir linn teacht ar ais chuig an Teachta le tuilleadh eolais, más mian léi.

Deputy Catherine Connolly

Tá 150 folúntas ann faoi láthair.

Ms Deirdre Ní Néill

Tá fás tagtha ar an Roinn.

Mr. Andrew Patterson

Excuse me, I do not have Irish, so I would have to-----

Deputy Catherine Connolly

Fós.

Mr. Andrew Patterson

-----speak to that in English. Yes, The Deputy is right, I do not have Irish yet.

We have a huge number of vacancies which have put huge pressure on the Ukrainian international protection side and huge additional demands on the Department. There are a great number of vacancies in that area and we are going to be taking on additional functions with the redress scheme. We will, therefore, be recruiting large numbers of staff.

The skill needs for those staff members and the pressure on the units, if they are faced with seeking a member of staff without or with Irish, is great also. There is a shorter timeframe, as one can imagine with that pressure on the Department and on units, so quite often the expedient choice is just to get the next person available rather than waiting for somebody with the Irish language. This would, perhaps, account for the low level of staff we have who can provide an Irish language service in the Department.

Deputy Catherine Connolly

Tá sé dochreidte go bhfuil an méid folúntas sin ann.

Deputy Aindrias Moynihan

Is léir ó na figiúirí a luadh níos luaithe go bhfuil éileamh íseal go maith ar an nGaeilge sna rannóga éagsúla. Tá siad ag déanamh tomhas nó meas ar na slite difriúla, nó b'fhéidir nach bhfuil siad ag déanamh aon tomhas orthu, i rannóga eile.

Conas a dhéanann siad tomhas ar éileamh na Gaeilge sna rannóga éagsúla? Mar shampla, an bhfuil a fhios ag daoine go bhfuil an deis sin ar fáil acu, go bhfuil fáilte roimh an nGaeilge, agus nuair a phiocann siad suas an fón go bhfuil an rogha sin acu. Nó an bhfuil a fhios acu go bhfuil an rogha sin acu, nó má théann siad ar aghaidh go dtí an córas uathoibríoch, an bhfuil an rogha acu plé as Gaeilge?

Go minic, má théitear ar aghaidh go dtí an córas Gaeilge, beidh ar an duine teachtaireacht a fhágaint agus b'fhéidir go mbeidh oifigeach éigin ag glaoch ar ais ar an duine i gceann cúpla lá, nó tréimhse eile ama ina dhiaidh sin. Má tá duine ag lorg freagra láithreach, ní úsáidfear é sin, nó b'fhéidir nach mbeadh fonn ar an duine feitheamh air sin.

Ní fheadar an dtomhaistear é sin mar ba cheart go mbeadh sé éasca go leor é sin a dhéanamh leis an gcóras teileafóin má tá daoine ag dul sa treo sin mar go mbeadh sé le feiceáil. An ndéantar tomhas air sin?

Luaigh Deirdre Ní Néill rud a bhí an-suimiúil ansin maidir leis na meáin shóisialta agus ní fheadar faoin teagmháil a bhíonn ar na meáin shóisialta. An gcuirtear an t-eolas sin os comhair na ndaoine as Gaeilge nó an bhfuil aon tomhas á dhéanamh air sin?

Mr. Barry Quinlan

Tugann an Roinn Comhshaoil, Aeráide agus Cumarsáide freagra i nGaeilge ar aon fhiosrú i nGaeilge a fhaightear ó chustaiméirí. Níl eolas agam maidir leis an méid ama a thógann sé. Ó thaobh an éilimh de, sna trí bliana atá imithe thart, fuair an Roinn cúig fhiosrú i nGaeilge san iomlán ó chustaiméirí agus tugadh freagra i nGaeilge ar gach ceann dóibh sin. Is é sin an méid eolais atá agam. Bheadh orm díriú isteach ar an méid ama a thógann sé, mar a dúirt an Teachta ansin, agus nuair a dhéantar iarracht glaoch a chur, an mbíonn an freagra i gceist láithreach. Beidh orm filleadh ar an Teachta faoi sin ach tuigim an cheist ó thaobh leibhéil na seirbhíse atá ann.

Deputy Aindrias Moynihan

An bhfuil a fhios acu go bhfuil an rogha ann agus go bhfuil fáilte roimh fiosrú i nGaeilge?

Mr. Barry Quinlan

Yes. Tá sé soiléir céard iad na seirbhísí atá á gcur ar fáil againn. Tá an t-eolas ann go bhfuil duine in ann an teagmháil sin a dhéanamh. Beidh orm an t-achar ama atá i gceist agus rudaí mar sin a fhiosrú.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Níl an t-eolas againne maidir le líon na gceisteanna a fhaigheann an Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail i nGaeilge agus cé chomh fada is a thógann sé freagra a fháil ar ghlaoch teileafóin. Tá a fhios agam go gcuirtear ainm na Roinne ar fáil i nGaeilge nuair a fhreagraítear an fón ach ina dhiaidh sin seans maith gur duine le Béarla a fhreagródh an fón.

Ó thaobh na meán chumarsáide agus ó thaobh na meán shóisialta de, tá méadú tagtha cheana féin ar an aschur a dhéanaimid ar na meáin shóisialta. In 2022, cuireadh 6% dár n-aschur sna meáin shóisialta agus 9% dár bpreasráitis amach sa dá theanga. I mbliana go dtí seo, tá 11% d’aschur na meán shóisialta dhá-theangach agus tá 16% de na preasráitis curtha amach againn i nGaeilge agus i mBéarla. Chuireamar ceann i nGaeilge agus i mBéarla amach ar maidin, mar shampla, mar gheall ar chéibh Inis Oírr.

Deputy Aindrias Moynihan

Nuair a sheoltar amach tvuít as Gaeilge, nó dhá-theangach nó pé rud, agus nuair a thagann freagra as Gaelainn, an gcomhairtear sin mar theagmháil as Gaelainn, ní hamháin an freagra ar ais arís?

Ms Bairbre Nic Aongusa

Tá sé mar pholasaí ginearálta againn gan freagra a thabhairt ar comments a chuirtear ar na meáin shóisialta ach má tá gá le freagra, cuirfear an freagra i nGaeilge. Tá polasaí againn maidir le gan teagmháil leis an Roinn. Más i nGaeilge atá an teagmháil, is i nGaeilge a bhéas an freagra.

Deputy Aindrias Moynihan

Agus comhraítear sin mar teagmháil as Gaelainn.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Mar a dúirt mé áfach, níl siad á gcomhaireamh againn faoi láthair. Níl staitisticí againn ar an méid teagmhálacha trí Ghaeilge. Mar aon leis na Ranna eile, tá an méid teagmhálacha a bhíonn againn i nGaeilge thar a bheith íseal.

Deputy Aindrias Moynihan

Mura bhfuil an Roinn ag tomhais, ní-----

Ms Bairbre Nic Aongusa

Tuigim sin ó bheith ag caint le daoine agus mé féin ag plé leis. Is mise duine den 12 atá ar fáil le freagraí a chur ar fáil i nGaeilge agus le labhairt le daoine i nGaeilge. Le cúig bliana anuas, b’fhéidir gur iarradh orm uair nó dhó ceist a fhreagairt i nGaeilge, lasmuigh de mo chuid oibre laethúil.

Mr. Naoise Grisewood

Bhí orm an teachtaireacht taifeadta a chloiseann daoine nuair a ghlaonn siad ar an Roinn Iompair a athnuachan le déanaí. Mar sin, má ghlaonn duine éigin ar an Roinn ba chóir go mbeadh a fhios acu go bhfuil seirbhís Ghaeilge ar fáil dóibh. Tá seoltaí ríomhphoist tiomanta Gaeilge ar fáil ag transport.gov.ie. Ó thaobh úsáid na meán shóisialta, mar a dúirt Bairbre Nic Aonghusa, an polasaí atá ag an Roinn ná gan freagra a thabhairt ar dhaoine ar na meáin shóisialta ach má fhaighimid ríomhphost nó glaoch i nGaeilge, freagróimid i nGaeilge. Thug mé na staitisticí cheana féin agus mar a dúirt mé tá siad an-íseal.

Deputy Aindrias Moynihan

An bhfuil figiúirí ar fáil don Ghaelainn a sheoltar amach ar na meáin shóisialta?

Mr. Naoise Grisewood

Tá na figiúirí anseo agam. Céatadán na bpostálacha i nGaeilge ar na meáin shóisialta ná 3.3% go dtí seo. Tuigimid go bhfuil tuilleadh oibre le déanamh againn agus táimid tiomanta an figiúir sin a fheabhsú.

Deputy Aindrias Moynihan

Ouch. Tá sé sin dhá-theangach.

Mr. Naoise Grisewood

Tá brón orm, níor thuig mé an Teachta ansin.

Deputy Aindrias Moynihan

Mar fhreagra dhá-theangach ar an 3%, deirim "ouch".

Mr. Naoise Grisewood

Tá níos mó le déanamh againn; tuigimid sin. Ó thaobh comhairliúchán poiblí de, tá ceann curtha amach i nGaeilge agus i mBéarla ón oifig nua Feithiclí Astaíochta Nialasacha Éireann, nó oifig ZEVI. Tá comhairliúchán poiblí ar siúl anois atá ar fáil trí mheán na Gaeilge freisin ach tuigimid go gcaithfimid a bheith níos fearr agus an méid sin a fheabhsú.

Ms Deirdre Ní Néill

Ar dtús báire, sa Roinn Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige ní choimeádtar cuntais ar líon na nglaochanna gutháin nó litreacha agus ríomhphoist a thagann isteach trí mheán na Gaeilge toisc go bhfuil an líon chomh híseal. Go bhfios dom, an uair dheireanach a fuaireamar glaoch gutháin as Gaeilge ná um Nollaig. Tá oifigeach - duine den bhall foirne sa rannóg cumarsáide - a bhfuil Gaeilge ar a toil aici agus má thagann teachtaireacht isteach ar na meáin shóisialta, agus go bhfuil gá freagra a thabhairt i nGaeilge air, tugann sí siúd an freagra. Níl mórán é sin.

Deputy Aindrias Moynihan

An bhfuil a fhios ag daoine go bhfuil fáilte roimh an Ghaelainn sa Roinn? An bhfuil sé mar rogha acu nuair a ghlaonn siad? An bhfuil fáiltiú ar an bhfón?

Ms Deirdre Ní Néill

Tá an teachtaireacht réamhthaifeadta a bhfaighfeá dá nglaofá i nGaeilge agus i mBéarla agus tá cainteoir líofa Gaeilge againn a fhreagraíonn an guthán. Tá beagnach leath de na preasráitis a eisíodh i mbliana go dtí seo, sé sin 47%, ar fáil i nGaeilge agus i mBéarla. Déanfaimid é chomh soiléir agus is féidir linn. Cosúil leis an gcuid is mó d’oifigigh na Roinne, is seoladh dhá-theangach a bhíonn ag bun na ríomhphoist.

Deputy Aindrias Moynihan

Go raibh maith agaibh. Níl ach ábhar amháin eile gur mhaith liom a fhiosrú agus is í sin an chomharthaíocht. Luadh é níos luaithe. Is ábhar conspóideach é seo go minic. Nuair atá tú ag gabháil siar an bhóthair agus nuair a shroicheann tú an Ghaeltacht, tá comhartha ann ar thaobh an bhóthair mar chuid den chóras náisiúnta a léiríonn go bhfuil tú ag teacht isteach sa Ghaeltacht. Léiríonn sé sin go bhfuil stádas faoi leith ag an gceantar agus go n-aithníonn Bonneagar Iompair Éireann, TII, go bhfuil comharthaíocht faoi leith ann den Ghaeltacht. Ní dóigh liom go leantar an cur chuige sin do na comharthaí ag na junctions. N’fheadar cén fáth é sin. Cén fáth nach mbeadh comhartha nuair a thagann tú chuig an junction ag rá gurb é sin an bealach isteach sa Ghaeltacht? An bhfuil míniú éigin ar fáil chuige sin? Is réigiúin faoi leith iad. Glactar leis nuair a thagann tú chuig an teorainn go bhfuil stádas faoi leith i gceist agus cuirtear comhartha ann. Nuair a thagann tú chuig junction áfach, cén fáth nach mbeadh comhartha ag rá gurb í seo an tslí isteach sa Ghaeltacht agus comhartha mór donn ann leis na litreacha simplí “An Ghaeltacht” air? B’fhéidir gur sráidbhailte atá iontu ach cén fáth nach mbeadh comhartha ann don Ghaeltacht?

Mr. Naoise Grisewood

Gabhaim buíochas leis an Teachta as an gceist. Níl a fhios agam láithreach ach pléifimid lenár gcomhghleacaithe sa Roinn é le fiosrú ar déanadh aon teagmháil leis an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán ar an ábhar seo.

Léigh mé amach an freagra a fuaireamar ó thaobh comharthaí bóithre-----

Deputy Aindrias Moynihan

Is é an freagra a theastaíonn uainn ná go bhfuil teachtaireacht á sheoladh ón Roinn go dtí na húdaráis go bhfuil an stádas ann agus go bhfuil sí ag glacadh leis an stádas sin. Nuair a thagann duine chuig an teorainn, is gá an teachtaireacht a sheoladh chucu agus cuireann na comharthaí sin in iúl é nuair a théann tú isteach sa Ghaeltacht. Luaigh Naoise Grisewood an cló agus an tslí ina mbíonn an t-ainm as Gaelainn níos mó nó níos sia. Nuair a bhíos ag teacht aníos inné stop an traein ag an Ráth, sé sin, Charleville. Tá fuílleach samplaí den tslí go n-oibríonn sé sa dá shlí. Ba chuma cé acu ainm fada nó ainm gairid, baineann sé le haitheantas don áit agus aitheantas mhuintir an dúiche. Cén fáth an gcuirfeadh sé sin isteach ar rudaí? Surely is féidir comhartha a dhéanamh níos mó. Ní big deal é comhartha níos mó a dhéanamh chun an t-ainm a chur as Gaelainn agus an t-aitheantas a thabhairt don phobal.

Mr. Naoise Grisewood

Cé nach bhfuilim ag obair go díreach ar an ábhar seo, tá sé deacair freagra sásúil a thabhairt. Táimid sásta é sin a phlé lenár gcomhghleacaithe. Mar is eol domsa-----

Deputy Aindrias Moynihan

Is féidir, mar shampla, ainmneacha móra fada mar New Twopothouse agus a leithéid a chur ar chomharthaí. Cén fáth nach mbeadh slí ann i gcomhair ainm as Gaelainn?

Mr. Naoise Grisewood

Tuigim an frustrachas leis sin ach ní bheadh sé oiriúnach dom freagra a thabhairt don Teachta anois. Tá brón orm.

Deputy Aindrias Moynihan

An féidir aiseolas a fháil?

Mr. Naoise Grisewood

Beimid an-sásta freagra i scríbhinn a chur chuig an Teachta.

Deputy Ruairí Ó Murchú

Tá ceist agam fá choinne na Roinne Iompair agus comharthaí bóithre dátheangacha agus cén fáth nach bhfuil an téacs an tomhas céanna. Dúirt cuid mhór daoine liom just inniu faoin gceist seo. Bheinn an-bhuíoch a fháil amach caidé an fhadhb.

Mr. Naoise Grisewood

Thug mé freagra ar an ábhar seo níos luaithe-----

Deputy Ruairí Ó Murchú

Tá brón orm faoi sin.

Mr. Naoise Grisewood

An léifidh mé amach an ráiteas arís?

Deputy Ruairí Ó Murchú

Léigh, le do thoil.

Mr. Naoise Grisewood

Ar chomharthaí logainm dátheangacha, bíonn an logainm Gaeilge in uachtar agus an choibhéis Bhéarla in íochtar. Le cur in iúl chomh soiléir agus is féidir do thiománaithe go bhfuil dhá theanga ar leith ar na comharthaí, ní mór idirdhealú follasach a bheith ann sa téacs ionas nach gcuireann sé isteach ar shábháilteacht ar bhóithre.

Deputy Ruairí Ó Murchú

Tá an cheist seo don chuid is mó de na finnéithe. Maidir le daoine atá ag iarraidh ranganna Gaeilge a dhéanamh, an bhfuil orthu iad a dhéanamh ina n-am féin? Tá muid ag iarraidh muinín a chothú i measc an phobail chun gearán nó teagmháil a dhéanamh le Ranna trí Ghaeilge. Ní dhéanann cuid mhór daoine an teagmháil seo nó ní chuireann siad gearán isteach mar ceapann siad go mbeadh sé mall freagra a fháil agus go mbeidh siad ag fanacht cuid mhór ama.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Tá muidne tiomanta tacaíocht a thabhairt dár mbaill foirne ar fad dul chuig cúrsaí creidiúnaithe Gaeilge. San áireamh leis seo, tugaimid am do bhaill foirne dul chuig na ranganna i rith uaireanta oibre agus tugaimid am staidéir dóibh chomh maith, mar aon leis an gcaoi a fhaigheann siad am staidéir le cúrsa ar bith eile a dhéanann siad. Sin atá againn mar aidhm sa Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail.

Mr. Barry Quinlan

Is an rud céanna atá ann dúinne. Tugaimid tacaíocht dóibh. Níl a fhios agam an raibh an Teachta anseo ach mar a dúirt mé níos luaithe, ghlac 28 ball foirne a oibríonn sa Roinn faoi láthair páirt i 33 cúrsa Gaeilge san iomlán ó 2021. Thug seisear ball foirne faoi roinnt leibhéil de na cúrsaí. Tugaimid tacaíocht dóibh dul agus na cúrsaí a dhéanamh.

Mr. Naoise Grisewood

Tá an polasaí céanna sa Roinn Iompair freisin. Luaigh mé níos luaithe go bhfuil 17 duine ag déanamh cúrsa trí Ghaelchultúr i mbliana.

Ms Deirdre Ní Néill

Tugann an Roinn tacaíocht d’aon duine sa bhfoireann gur mba mhaith leo feabhas a chur ar a gcumas Gaeilge. Tugaimid tacaíocht ó thaobh costais, agus má tá an rang Gaeilge i rith an lae, faigheann daoine an t-am saor ón obair. Mar aon leis na Ranna eile, faigheann daoine am saor chun dul ag staidéar. Má bhíonn daoine ag déanamh cúrsaí sa tráthnóna, déanann siad iad siúd ina n-am féin mar aon le daoine a bheadh ag dul ag cúrsaí thíos sa Ghaeltacht.

Deputy Ruairí Ó Murchú

Caithfimid an tacaíocht seo a thabhairt do dhaoine agus caithfimid amharc air agus an córas is fearr a chur i bhfeidhm mar tá sé an-tábhachtach ar fad. Is dócha go bhfuil cuid mhór tacaíochta de dhíth fosta.

Cad faoi dhaoine atá ag iarraidh déileáil leis na Ranna ar an Idirlíon? Bhí cúpla duine i m’oifig ag amharc ar na websites agus a leithéid. Bhí siad breá sásta leis an Roinn Comhshaoil, Aeráide agus Cumarsáide. Ní raibh siad róshásta leis an Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail ná an Roinn Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige mar go raibh na preasráitis agus a leithéid i mBéarla ar an website. Caidé tuairim na bhfinnéithe faoi sin? Iarraim orthu rud beag a rá maidir le Facebook, Instagram agus Twitter freisin.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Thar ceann na Roinne Forbartha Tuaithe agus Pobail, tá a fhios againn nach bhfuil an t-eolas ar fad atá againn ar an website go hiomlán i nGaeilge agus i mBéarla. Tá muid chun athbhreithniú a dhéanamh air sin. Tá roinnt de na leathanaigh suas chun dáta ach tá roinnt eile nach ndearnamar athbhreithniú orthu le cúpla bliain anuas. Tá a fhios againn faoi sin agus tá i gceist againn dul i ngleic leis. Tá sé mar pholasaí againn go mbeadh aon rud nua a théann suas ar an website ar fáil i nGaeilge. Tá muid tiomanta dó sin ach tá a fhios againn nach bhfuil leagan Gaeilge ar fáil do chuid den eolas atá ann le cúpla bliain. Tá súil againn é sin a athrú.

Deputy Ruairí Ó Murchú

Cad faoi social media?

Ms Bairbre Nic Aongusa

Mar a luaigh mé níos luaithe-----

Deputy Ruairí Ó Murchú

Tá brón orm faoi sin.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Tá muid ag déanamh go maith, dar linn, ar na meáin shóisialta. I mbliana, bhí 11% den aschur ar na meáin shóisialta agus 16% de na preasráitis againne i nGaeilge agus i mBéarla. Sin méadú ó anuraidh, nuair a bhí 6% den social media agus 9% de na preasráitis i nGaeilge. Le cur leis sin, ó thaobh fógraíochta de tá muid chun an sprioc 20% fógraíocht i nGaeilge a bhaint amach i mbliana. Mar shampla, bhí advertising campaign againn maidir leis na public participation networks, nó líonraí rannpháirtíochta pobail, i mbliana agus bhí sé sin ar fáil i nGaeilge gus i mBéarla. Bhí a lán posts ar na meáin shóisialta mar gheall ar na líonraí rannpháirtíochta pobail.

Mr. Barry Quinlan

Gabhaim buíochas leis an Teachta as an feedback sin. Tabharfaidh mé é sin don fhoireann agus déanfaidh siad an-obair air sin. Ó thaobh na n-ardán meáin shóisialta, tá iarrachtaí ar bun ag an Roinn chun an méid ionchur Gaeilge a mhéadú ar fud na n-ardán meáin shóisialta. Tugtar tacaíocht shóisialta dhátheangach do gach preaseisiúint anois. Do ghach press release a théann amach, bíonn an tacaíocht dhátheangach.

Mar is ionann leis na Ranna eile ní fhreagraímid na tuíteanna, chomh fada agus is eol dom.

Ó thaobh na fógraíochta a dhéantar freisin, os rud é go gcaithfimid 20% a dhéanamh de réir an Achta, d'fhostaigh an Roinn MeasMedia, ar gníomhaireacht margaíochta Gaeilge é, chun cabhrú linn comhlíonadh a dhéanamh ar thuairisciú ar gach fógraíocht i nGaeilge agus fógraíocht a dhéanamh trí Ghaeilge. Nuair a dhéanfaimid é sin, b'fhéidir go mbeidh níos mó éilimh mar go mbeidh a fhios ag daoine go bhfuil siad in ann oibriú trí Ghaeilge linn.

Ms Deirdre Ní Néill

Admhaímid go bhfuil breis oibre le déanamh fós againn ó thaobh na Roinne de. Gabhaim buíochas as an aiseolas sin agus cuirfimid ar aghaidh é.

I mbliana go dtí seo, tá beagnach leath dár gcuid preasráiteas le fáil as Gaeilge. Tá formhór na dtuairiscí suntasacha agus a leithéid a fhoilsíonn an Roinn foilsithe i nGaeilge agus i mBéarla. Níl gach rud ach táimid ag obair air sin. D'fhéadfaí nach n-aistríonn an Roinn preasráiteas atá le foilsiú i nGaeilge sa chás gur ar phobail ar leith atá sé dírithe, daoine nach mbeadh aon úsáid phraiticiúil acu as aistriúchán, mar shampla, sa chás nach bhfuil Béarla nó Gaeilge acu mar a gcéad teanga, nó sa chás gur i réimse ilghnéitheach na bpáirtithe leasmhara a bhaineann sé. Tugtar tús áite do phreasráitis a chur amach go tapa sa chás sin.

Cé gur i mBéarla a fhoilsítear formhór de theachtaireachtaí na Roinne ar na meáin shóisialta, níl aon staitisticí againn do sin.

Dírímid ár lucht léitheoireachta chuig suíomhanna Idirlín, áit a bheadh, de ghnáth, faisnéis ghaolmhar le fáil i nGaeilge chomh maith, sa chás go bhfuil sé praiticiúil é sin a dhéanamh. Ní dóigh liom go bhfuil aon rud eile le rá agam.

Mr. Naoise Grisewood

Tuigimid go bhfuil tuilleadh oibre le déanamh ag an Roinn. Sonraítear inár scéim teanga go bhfoilseoimid 30% dár gcuid preaseisiúintí go comhuaineach i nGaeilge agus i mBéarla. Nílimid ann go fóill. Ó mhí Eanáir go deireadh mhí Bealtaine, foilsíodh 34 preaseisiúintí ar an iomlán agus bhí 8% comhuaineach i nGaeilge agus i mBéarla. Tá gealltanas tugtha freisin ag an Roinn feachtas fógraíochta cruthaitheach a sholáthar i mbliana chun na buntáistí a bhaineann le hiompar poiblí agus gníomhach a chur chun cinn. I gcomhréir le hAcht na dTeangacha Oifigiúla, cuirfear 5% den bhuiséad sin ar leataobh chun spás a cheannach sna meáin Ghaeilge. Soláthrófar 20% den ábhar uile sa bhfeachtas ilardáin seo i nGaeilge agus táimid tiomanta go ndéanfaimid é sin.

Tabharfaidh mé cúpla sampla dár fógraíocht i nGaeilge freisin. In 2023, d'fhógair muid sé phost a bhí an-tábhachtach ó thaobh cúrsaí muirí agus Garda Cósta na hÉireann. Bhí fógraí faoi athrú ó ghnáthpheitreal chuig E10 ann freisin. Ina theannta sin, bhí feachtas Garda Cósta na hÉireann, Bí ullamh don Samhradh, mar aon le feachtas do scéimeanna feithiclí leictreacha. Tuigimid go bhfuil níos mó le déanamh againn.

An Cathaoirleach

Go breá. Tá roinnt ceisteanna agam féin. Níl mé ag piocadh ar Naoise Grisewood ach tá mé ag taispeáint anseo grianghraf de chomhartha a bhí ar Leeson Street agus é as Béarla. Ní raibh ann ach fáiltiú sealadach agus tuigim go ndéanann daoine rudaí uaireanta, ach má táthar ag cur comhartha suas, is cuma cá háit nó cé chomh sealadach is atá sé, caithfidh sé a bheith dátheangach. Uaireanta, ní tharlaíonn na rudaí seo agus b'fhéidir gur tógálaí a bhí i gceist nó rud éigin mar sin. Mar sin féin, nuair a aithnítear gur go mbíonn comharthaíocht gach uile Roinn dátheangach, má tá na comharthaí sin dírithe ar an bpobal nó fiú mura bhfuil siad dírithe ar an bpobal ach dírithe ar an bhfoireann in ionad, caithfidh siad a bheith dátheangach mar is é sin an dlí anois ó mhí na Bealtaine.

Bhí an Teachta Ó Murchú ag cur ceiste, agus níor chuir sé an dara huair é, agus d'fhreagair Barry Quinlan é beagáinín, faoin fhadhb atá ann go bhfuil leisce ar an phobal déileáil leis na Ranna i nGaeilge nó gearán a dhéanamh. Is é mo thuairim agus b'fhéidir tuairim daoine eile go raibh moill ann toisc droch-chleachtas thar na blianta, áit nach raibh duine ar fáil chun daoine a fhreagairt i nGaeilge nó go raibh orthu fanacht ar an nguthán le freagra a fháil. Conas is féidir linn, leis an athrú atá tagtha nó atá ag teacht le hoifigigh Ghaeilge nua, cur ina luí ar an bpobal go bhfuil an tseirbhís seo ar fáil agus go bhfaighfí freagra? Go minic, fuair mé freagra níos tapúla as Gaeilge ná as Béarla, creid é nó ná creid, mar go raibh an t-oifigeach Gaeilge ar bís chun freagra a thabhairt. Conas ar féidir linn mar sin dul i gcion ar an bpobal agus a thaispeáint go bhfuil an tacaíocht sin ann dóibh agus gur féidir leis na Ranna, agus ar a laghad na ceithre Roinn anseo, tabhairt faoi seo agus a rá linn go bhfuil siad ag tabhairt faoin fhadhb a bhí ann roimhe seo? Is é sin mo chéad cheist.

Mr. Barry Quinlan

Mar a dúirt mé roimhe seo, nuair a bhíonn duine ag déileáil le pobal atá i nGaeltacht, nó rud éigin mar sin, tá sé an-tábhachtach go bhfuil an Roinn in ann a chuid gnó a dhéanamh i nGaeilge.

Ó thaobh na rudaí atá san Acht anois, thabharfaí faoi seo nuair atá an fhógraíocht agus an t-eolas faighte ag an bpobal go bhfuil an Roinn oscailte do sheirbhísí a sholáthar trí Ghaeilge, mar tá aithne agam ar a lán daoine atá in ann a chuid gnó a dhéanamh trí Ghaeilge chomh héasca is atá siad in ann a dhéanamh trí Bhéarla. Déanann siad é trí Bhéarla, áfach, de ghnáth mar go gceapann siad gurb é sin an tslí is éasca chun é a dhéanamh. Más rud é go raibh an t-eolas acu, ámh, go bhfuil muid in ann obair a dhéanamh go dátheangach, bheadh níos mó éilimh ann do na seirbhísí. Tá an dá rud sin i gceist. Tá na dualgais sin san Acht agus tá na Ranna go léir ag tógáil na daoine isteach chun a bheith in ann déileáil trí Ghaeilge agus á chur ar an eolas don phobal go bhfuil na seirbhísí sin ar fáil.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Cinnte, táimid tiomanta méadú a dhéanamh ar an líon foilseachán, meán shóisialta agus preasráiteas a bhíonn againn i nGaeilge. Dá mhéad foilseachán agus cumarsáide Gaeilge a bhíonn againn leis an bpobal, is ea is soiléire a bheidh sé dóibh gur féidir leo plé leis an Roinn s’againne i nGaeilge. Sílim go mbeimid ag breathnú arís anois ar staitisticí a choinneáil ar an líon ceisteanna agus freagraí a fhaighimid agus ar an líon daoine a théann i dteagmháil linn i nGaeilge mar níl an t-eolas sin againne inniu. B'fhéidir go bhféadfaimis breathnú freisin conas a bheith níos soiléire ar an bhfón agus ar na meáin shóisialta go bhféadfaí teagmháil a dhéanamh linn i nGaeilge agus go bhfaighidh daoine freagra i nGaeilge. Mar a dúirt an Cathaoirleach féin, is minic a bhímid in ann freagra a thabhairt i nGaeilge níos tapúla ná mar bheadh freagra á fháil i mBéarla mar go bhfuil na hoifigigh Ghaeilge ar fáil agus ar bís chun an obair a dhéanamh. Leanfaimid ar aghaidh ar an tslí sin.

Mr. Naoise Grisewood

Glacaimid leis an ngearán. Tá fógra nua faighte ag an Roinn agus ba chóir go mbeadh an fógra le crochadh chomh luath agus is féidir.

Cad atá á dhéanamh againn chun a bheith níos réamhghníomhaí ó thaobh seirbhísí a chur ar fáil i nGaeilge? Tá oifigeach Gaeilge againn sa Roinn agus bíonn an t-aonad Gaeilge istigh sa Roinn i dteagmháil le rannáin na Roinne le feachtas pleanáilte cumarsáide chun deiseanna a aithint, chun rochtain ar fhaisnéis i nGaeilge a fheabhsú, agus chun nuashonrú a dhéanamh ar shuíomh Idirlín na Roinne le go gcuirfí níos mó eolais ar fáil i nGaeilge. Luaigh mé an feachtas fógraíochta atáimid chun a fhoilsiú níos déanaí i mbliana.

Táimid tiomanta níos mó agus níos mó cumarsáide a dhéanamh leis an bpobal trí Ghaeilge ach tuigimid nach bhfuilimid ansin go fóill.

Ms Deirdre Ní Néill

Sa chéad dul síos, is ceart dom a lua ó thaobh fógraíochta de gur thosaigh an Roinn Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige i mbliana le treoir a thabhairt don cheannaitheoir sna meáin atá againn chun a chinntiú go mbainfear amach an sprioc go mbeadh 20% de gach socrúchán sa bhfeachtas fógraíochta agus 5% de chaiteachas buiséid fógraíochta i nGaeilge i ngach feachtas poiblí i mbliana. Is tús amháin é sin. Tá súil againn go ndéanfaidh sé sin difríocht éigin, sé sin go mbeidh a fhios ag daoine go bhfuil seirbhísí ar fáil nó gur féidir teagmháil a dhéanamh linn trí mheán na Gaeilge.

Ansin, táimid ag tnúth leis na caighdeáin a thiocfaidh amach ón Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, agus tá súil againn go gcabhróidh sé sin linn na scéimeanna is fearr a chur ar bun agus na leasuithe a dhéanamh ar an slí a dhéanfaimid cur chuige faoi láthair agus feabhas a chur air.

An Cathaoirleach

Measaim gur Barry Quinlan a dhein tagairt don téarmaíocht agus luaigh Naoise Grisewood, measaim, na scileanna ar leith. Níl a fhios agam cén teagmháil nó an mbíonn teagmháil ag na finnéithe leis an coiste téarmaíochta atá ag Fiontar in Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath agus go bhfuil an seirbhís sin ann ó thaobh foclóireachta agus a leithéid. Ní bhíonn a fhios ag daoine uaireanta go bhfuil coiste foclóireachta ann agus má tá gá le focal nua, gur chóir do dhaoine an cheist a dhíriú sa treo sin ionas go mbeadh an fhoclaíocht céanna á úsáid amach anseo.

D’ardaigh Naoise Grisewood ceist eile agus b’fhéidir go mbeadh sé in ann freagra a thabhairt. Luaigh sé sa chur i láthair go bhfuil ró-éileamh ar an bpainéal dhá-theangach earcaithe go háirithe i réigiún Bhaile Átha Chliath. Níl a fhios agam cad go díreach a bhí i gceist ansin. An é go bhfuil, nó nach bhfuil, na Gaeilgeoirí ar fad i mBaile Átha Cliath?

Mr. Naoise Grisewood

An t-eolas atá agamsa ná go raibh an Roinn Iompair i dteagmháil leis an Seirbhís Um Cheapacháin Phoiblí ó thaobh na bpainéil Ghaeilge atá ar fáil agus dúradh leis an Roinn nach raibh painéal le daoine le Gaeilge ar fáil. Níl a fhios agam an bhfuil sé sin i gceart faoi láthair ach is é sin an t-eolas atá againn ag an bomaite seo.

An Cathaoirleach

Tá aithne agamsa ar dhaoine atá ar an bpainéal agus nach bhfuil post acu go fóill mar sin tá rud éigin mícheart ansin. Tá Gaeilgeoirí ann a chur isteach ar phoist sa státseirbhís i gcoitinne. Uaireanta ní bhíonn siad ar an bpainéal Gaeilge ach tá a fhios agam go raibh roinnt acu air. B’fhéidir nach raibh siad ar fáil don leibhéil a bhí i gceist chomh maith, mar sin tá an cheist sin ann. Glacaim leis gur cheist bunúsach í seo nach bhfuil go leor Gaeilgeoirí ag teacht chun cinn do na folúntais atá sna Ranna. Nuair a bhí muidne ag plé le Acht na dTeangacha Oifigiúla, thuigeamar an dúshlán mór a bheadh ann. Thuig an tAire nuair a roghnaigh sé an figiúir 20% go mbeadh dúshlán ann. An bhfuil aon mholtaí ag na finnéithe faoi cad is féidir a dhéanamh chun cuidiú leis na Ranna seachas leibhéil Gaeilge na fostaithe atá iontu cheana féin a fheabhsú, mar a luaigh Bairbre Nic Aongusa agus cainteoirí eile. Conas is féidir linn díriú isteach ar na Gaeilgeoirí atá amuigh ansin agus iad a mhealladh chuig an státseirbhís?

Mr. Barry Quinlan

Tá gach rud ag teastáil uainn. An rud atá ag teastáil ná ár dteanga féin a choimeád beo agus í in úsáid gach lá. Fiú amháin i mo chás féin, cailleann daoine a gcuid Gaeilge muna bhfuil sí in úsáid acu. Tá mise lán sásta níos mó a dhéanamh trí Ghaeilge ag mo leibhéal. Mar a dúirt Bairbre Nic Aongusa, ceapaim féin go mbeadh daoine eile sa Roinn an-sásta freisin. Tuigeann daoine ó thaobh amuigh. Táimid go léir i gcomhphobail éagsúla ar fud na tíre agus tá a fhios againn go bhfuil a lán daltaí ag dul trí scolaíocht dara leibhéil agus fiú amháin an ollscoil agus caighdeán Gaeilge den scoth acu. Tá sé sin ann. Tá daoine leis an teanga acu. Is dúinne é na rudaí sin a chur le chéile agus a chinntiú go bhfuil a fhios acu go bhfuil an obair seo ann dóibh. Tá sé deacair duine a fháil a bhfuil caighdeán ard Gaeilge aige agus caighdeán ard teicneolaíochta freisin ach is féidir na daoine a fháil isteach agus cabhrú leis na daoine ann cheana a gcumas Gaeilge a fhás freisin.

Ms Bairbre Nic Aongusa

Tá sé seo bainteach leis an státseirbhís i gcoitinne agus daoine óga ar scoil agus ar an ollscoil a mhealladh chun poist a ghlacadh sa státseirbhís. Mar is eol dúinn, níl aon ghéarchéim fostaíochta sa tír seo. Tá leibhéal na dífhostaíochta an-íseal agus mar sin caithfidh an státseirbhís dul i gcomórtas le comhlachtaí eile agus leis an earnáil phríobháideach le daoine a mhealladh isteach sa státseirbhís. Ar an mbonn céanna, caithfimid daoine óga a bhfuil Gaeilge acu a mhealladh isteach agus a chur ina luí orthu gur féidir leo post agus slí bheatha thar a bheith spéisiúil a bheith acu ag baint úsáid as a gcuid Gaeilge agus a gcuid cáilíochtaí eile freisin.

Chuir Jake Ryan i gcuimhne dom gur léiríodh sa daonáireamh le déanaí go raibh Gaeilge réasúnta maith ag daoine ina 30adaí agus na 40adaí. Is féidir linn tógáil air sin agus daoine a mhealladh isteach sa státseirbhís, ní hamháin ag leibhéal scoile nó leibhéal ollscoile ach i lár a saoil oibre chomh maith. Is iad sin an saghas ruda a d’fhéadfaí a dhéanamh ach bheadh air sin tarlú go lárnach.

Mr. Naoise Grisewood

Creidim gur cheist fíor-dheacair í. Níl mórán sa bhreis le rá agam anuas ar an méid a dúirt Barry Quinlan agus Bairbre Nic Aongusa. Tá an Roinn Iompair tiomanta. Déantar teagmháil leis an Seirbhís Um Cheapacháin Phoiblí. Níl mórán eile le rá agam ar an ábhar.

Ms Deirdre Ní Néill

Bheadh an smaoineamh céanna againn sa rannóg comhionannais agus comhionannas inscne. Tá cúrsaí amhlaidh sa rannóg s’againne. Tugaimid faoi dearadh go bhfuil sé deacair daoine a mhealladh isteach sa státseirbhís in aon chur faoi láthair. Tá brú mór ar earcú. Mar a dúirt na cainteoirí eile, is cheist lárnach í agus is dócha gur fearr mar sin tabhairt faoi sa tslí sin.

An Cathaoirleach

Tá súil agam go bhfuil an teachtaireacht ag dul amach ón bplé seo go bhfuil jab le déanamh chun daoine a earcú don státseirbhís, ach go háirithe iad siúd le Gaeilge, le gur féidir linn cur leis na seirbhísí Gaeilge agus an córas i gcoitinne a Ghaelú. Tá súil againn díriú isteach ar Ranna eile, agus mar sin nílimid ag piocadh ar na hionadaithe ó na Ranna atá anseo inniu. Tá tamall againn le piocadh orthu siúd inniu agus beimid ag piocadh ar dhaoine eile amach anseo.

Sin deireadh lenár ndíospóireacht ar an ábhar seo inniu. Ba mhaith liom mo bhuíochas a ghabháil leis na finnéithe as an gcúnamh a thug siad dúinn inniu agus as ucht cuidiú linn ó thaobh na gceisteanna a chuireadh. Tá súil agam go gcuirfidh siad eolas bhreise ar aghaidh chugainn ar roinnt ceisteanna agus roinnt ábhar a ardaíodh inniu. Mo bhuíochas le Barry Quinlan, Bairbre Nic Aongusa, Jake Ryan, Claire Martinez, Naoise Grisewood, Rachel Kelly, Andrew Patterson, Deirdre Ní Néill, agus Moira Griffin. Go raibh míle maith agaibh.

Sin ráite, cuirim clabhsúr leis an díospóireacht seo don lá inniu. Tá an comhchoiste chun míreanna a phlé i seisiún príobháideach anois. Glacaimid sos gairid le gur féidir leis na finnéithe an seomra a fhágaint.

Cuireadh an comhchoiste ar fionraí ar 3.29 p.m., chuaigh sé isteach i seisiún príobháideach ar 3.35 p.m., agus cuireadh ar athló é ar 4.19 p.m. sine die.