Tairgim:
Go ndeonfar suim fhorlíontach nach mó ná deich bpúnt chun íoctha an mhuirir i thiocfaidh chun bheith iníoctha i rith na bliana dar críoch an t-aonú lá tríochad de Mhárta, míle naoi gcéad seasca a trí le haghaidh Tuarastal agus costas Roinn na Gaeltachta maille le deontais le haghaidh Tithe agus Ildeontais-i-gCabhair.
Sé faoi ndear dom an Vóta Forlíontach seo a lorg ná chun seans a thabhairt don Teach an bun-Mheastachán don bhliain seo a phlé.
Taispeánann an caiteachas measta sa bhun-Mheastachán sin Méadú de £7,250 glan ar an soláthar a rinneadh don bhliain seo caite. Tá méadú sa soláthar le haghaidh tuarastal, tithe gaeltachta, seirbhísí cultúrtha, seirbhísí tarchuir, drámaíochta agus scoláireachtaí saoire agus scoile ach tá ísliú sa soláthar le haghaidh scéimeanna feabhsúcháin agus coláistí Gaeilge.
Tá an caiteachas faoi Achtanna na dTithe (Gaeltacht) ag dul i méid ó bhliain go bliain agus caitheadh £160,035 anuraidh i gcomparáid le caiteachas de £136,000 sa bhliain roimhe sin. Beidh an caiteachas níos mó fós i mbliana agus tá suim £185,000 á mholadh chuige. Maidir leis sin is féidir liom a rá anois go raibh méadú de 19 per cent. ins na deontais a híocadh sa chéad leath den bhliain seo thar mar a híocadh sa chéad leath den bhliain seo caite. Tá an méadú le feiscint i ngach gné d'obair na dtithe sa chéad leath den bhliain seo; bhí an méid tithe a tógadh nó a feabhsaíodh, an méid tithe ar cuireadh soláthar uisce nó saoráidí séarachais iontu, an méid tithe ar cuireadh seomraí folcaidh nó leathnú speisialta leo sa leath-bhliain níos mó i ngach cás ná an leath den iomlán den obair sin a rinneadh sa bhliain ar fad anuraidh.
As Fo-mhírcheann D a cuirtear airgead ar fáil le haghaidh scéimeanna feabhsúcháin sa Ghaeltacht. Bunaítear na meastacháin sna cúrsaí seo ar na meastacháin éagsúla a gheibhtear ó na heagrais éagsúla, go háirithe na húdarais áitiúla agus na Ranna eile Stáit, ar a mbíonn cúram feidhmithe na scéimeanna seo. D'ainneoin dícheall na n-eagras sin, is annamh a cuirtear na scéimeanna seo uilig i gcrích laistigh den am a bhíonn measta dóibh toisc go mbíonn rudaí i gceist i bhfeidhmiú na scéimeanna seo nach bhfuil smacht iomlán ag lucht a riartha orthu, mar shampla — an aimsir, ganntanas foirne teicniúla, deacrachtaí teidil, cearta slí, etc., a chuireann moill ar an obair. Beidh rudaí do-sheachanta den tsort seo ann i gcónaí agus dá bhrí sin d'fhonn an meastachán a bheith chomh gairid agus is féidir don chaiteachas is dócha a tharlós, socraíodh ar shuim £18,000 a bhaint den fho-mhírcheann. Fágann sé sin gur suim £118,000 glan a bheas ar fáil i gcóir na bliana d'ainneoin gur £136,000 an costas measta do na scéimeanna uilig. Ní fhágann sé sin, ámh, go bhfuil baol ar bith ann go gcaithfear aon cheann de na scéimeanna a fhágáil gan críochnú cheal airgid. Airgead ar bith a fágfar gan caitheamh i rith na bliana faoi ghné amháin den fho-mhírcheann féadfar é a aistriú chun a chaite faoi ghné eile, más gá sin.
Tá na scéimeanna feabhsúcháin sonraithe i gCuid III den Mheastachán. Ba maith liom cur síos gairid a dhéanamh orthu anois san ord ina bhfuil tagairt dóibh ansin.
Suim £40,000 atá á chaitheamh i mbliana ar scéim na mbóthar. Is é cuspóir na Roinne oiread agus is féidir den airgead sin a chaitheamh ar na bóithre áise, is é sin, ar na bóithre nach nglacann na húdaráis áitiúla chontae aon fhreagracht ina leith.
Suim £15,000 atá á chaitheamh i mbliana ar scéimeanna uisce-sholáthair agus séarachais, sé sin, laghdú £5,000 ar sholáthar na bliana seo caite. Deontais 25 per cent. den chostas atá á n-íoc ag an Roinn i leith furmhór na scéimeanna seo. Ar an ábhar sin, chaithfeadh na húdaráis áitiúla obair a b'fhiú £60,000 san iomlán a chur i gcrích i rith na bliana sna cúrsaí seo sara mbeidís i dteideal deontas £15,000 san iomlán ón Roinn.
Tá an soláthar céanna ann i mbliana le haghaidh na muiroibreachta agus a bhí ann anuraidh, sé sin £14,000. Sí Oifig na nOibreacha Poiblí a dhéanann na hoibreacha seo de ghnáth thar ceann mo Roinne.
Faoi scéim na dtithe gloine cuireadh chun 20 teach gloine nua, faoi theas, a thógáil i gConamara agus 12 i dTuar Mhic Éadaigh. Rinneadh damáiste mór stoirme do na tithe nua sin i mí Mheán Fómhair na bliana seo caite. Is mór an trua an mhoill mhór a chuir na timpist sin ar an obair agus is oth liom nach dtig liom a rá go fóill cén uair a críochnófar an scéim. Tá trealamh téacháin á chur isteach i dtimpeall 25 de na sean-tithe gloine i gContae Dhún na nGall. Tá trealamh den tsort sin cheana féin i 34 de na tithe. Tiocfaidh de sin go mbeidh teas i dtimpeall 60 per cent. de na tithe gloine uile sa chontae. Cuireadh teas i 19 de na sean-tithe i gConamara cúpla bliain ó shoin agus nuair a bheas na scéimeanna éagsúla a luaigh mé curtha i gcrích go hiomlán beidh teas ar fáil i dtimpeall 50 per cent. den 223 tithe gloine a thagann faoi réim na Scéime.
Suim £1,500 atá á chaitheamh i mbliana ar na deontais i leith cránacha agus síolta a dáiltear faoi Scéim na Muc. Meastar go mbeidh timpeall 70 cránacha ag teastáil i mbliana. Ó thús na scéime dáileadh 390 cránacha san iomlán agus, de réir gach tuairisce, d'éirigh go maith lena bhfurmhór mór. Eorna amháin, agus pé leasúcháin a bheidh ag teastáil di, an síol a dáilfear faoin scéim seo feasta.
Maidir le Fo-mhírcheann D, tá dhá scéim nua talamhaíochta á dtabhairt isteach i mbliana ar fiú tagairt speisialta a dhéanamh dóibh. Faoi scéim chun talamh féaraigh a fheabhsú—tá deontais 50 per cent. den chostas i leith leasú saorga á dtabhairt, i gcomhréir le toradh tástáil ithreach, le haghaidh timpeall 900 plásán (ó acra amhráin go dtí trí acra an ceann). Is é sin an méid is mó is féidir a láimhseáil leis an bhfoirinn is féidir don Roinn Talmhaíochta a chur i mbun na hoibre. Tá socair againn scéim a bheas bunaithe ar thionscadal na talún, fé mar atá sé á oibriú faoi Scéim Chonamara i láthair na huaire, a leathnú go dtí an Ghaeltacht uile. Iocfaidh Roinn na Gaeltachta an costas breise a thiocfaidh de dhroim an leathnuithe seo.
Chífear go bhfuil £20,000 curtha síos le haghaidh meánscolaíochta i mbliana, sé sin, méadú de £2,500 ar an soláthar a bhí ann anuraidh. Ó thús na Scéime seo sa bhliain 1958 bunaíodh ceithre meánscoileanna nua le cúnamh na Roinne sna limistéirí Gaeltachta agus méadaíodh ceithre cinn eile. Tugadh deontais ab fhiú £32,000 ina leith sin. Tá éileamh mór ag muintir na Gaeltachta ar mheánscolaíocht agus táthar tar éis na deontais faoin scéim a mhéadú i mbliana chun freastal ar an éileamh sin.
Mar chúnamh breise do dhaltaí meánscoile sna limistéirí Gaeltachta ceapadh scéim faoina dtugtar deontais suas go dtí £500 sa bhliain chun cabhrú le húdaráis meánscoileanna sna limistéirí chun seirbhís iompair a chur ar fáil do na daltaí lae. Fuair naoi gcinn de mheánscoileanna cúnamh faoin scéim anuraidh agus tá an t-éileamh ar an scéim ag dul i méid i gconaí.
Tá an soláthar de dheich míle punt le haghaidh hallaí siamsa i mbliana £2,500 níos mó ná an soláthar a bhí ann don bhliain seo caite. Is mór an tairbhe do cheantar Gaeltachta halla siamsa maith agus tá súil agam go mbainfear tuilleadh feidhme as scéim seo na Roinne sna blianta atá ag teacht.
Faoi Fho-mhírcheann E den Mheastachán, tá soláthar chun deontais bheaga a thabhairt le haghaidh imeachtaí cultúrtha agus sóisialacha, mar shampla, deontais le haghaidh feiseanna agus féilí drámaíochta agus cúnamh airgid chun oirnéisí ceoil agus a leithéidí a chur ar fáil do choistí áitiúla sa Ghaeltacht. Tá méadú de £500 á mholadh le haghaidh na seirbhísí sin i mbliana chun cabhrú le scéim nua chun scoláireachtaí Gaeltachta a bhronnadh mar dhuaiseanna ag feiseanna.
Tá £48,000 á sholáthar faoi Fho-mhírcheann G le haghaidh an deontais cúig phunt. Níl aon athrú anseo ón soláthar a bhí ann anuraidh. Tá ísliú de dhá mhíle punt, ámh, sa soláthar i mbliana le haghaidh coláistí Gaeilge. Meastar gur leor an méid sin chun an obair atá beartaithe a chur i gcrích, isé sin, coláiste Gaeilge amháin a thógáil agus leathnú a dhéanamh ar cheann eile.
Faoi Fho-mhírcheann I, tá soláthar de £100,000 curtha síos mar dheontasi-gcabhair do Ghaeltarra Éireann— suim is ionann agus an soláthar a bhí ann anuraidh. D'éiligh an Bord an méid sin in iomlán agus chomh maith leis sin cuireadh suim de £70,000 ar fáil dóibh i bhfoirm airleacain inaisíoctha le haghaidh caiteachais chaipitil.
I mí Lúnasa seo caite, cuireadh faoi bhráid gach Tí den Oireachtas tuarascáil agus cuntais an Bhoird le haghaidh na bliana go deireadh Márta seo caite agus feictear uathu siúd gur tháinig feabhas ar chúrsaí gnótha an Bhoird i rith na bliana i gcomórtas leis an mbliain roimhe sin. Bhí méadú ar na díolacháin i gcoitinne agus shrois luach iomlán na ndíolachán suim £544,762. Tháinig méadú sásúil ar na díolacháin thar lear — go háirithe ar dhíolacháin bhréidín sna Stáit Aontaithe agus sa Bhreatain Mhór. Do hísíodh an chailliúint trádála de réir £32,000
Faoi Fho-Mhírcheann M den Mheastachán, tugtar cúnamh do choistí áitiúla chun scoláireachtaí saoire sa Ghaeltacht a thabhairt do pháistí ó áiteanna lasmuigh den Ghaeltacht. Táthar sásta go bhfuil an Scéim seo ar cheann de na háiseanna is fearr chun labhairt na Gaeilge a leathnú. Tá méid an deontais a híoctar i leith gach páiste méadaithe de réir deich scilling an duine agus cuireadh os cionn 4,500 páistí chun na Gaeltachta i mbliana faoin scéim. Tá soláthar de £25,000 á dhéanamh don scéim sa Mheastachán seo i gcomórtas le £13,500 anuraidh. Áirítear sa bhFo-mhírcheann seo freisin soláthar le haghaidh scéime faoina gcuireann Gael-Linn páistí chuig scoileanna Gaeltachta — gach páiste ar feadh téarma scoile amháin. Íocann mo Roinn deontas nach mó ná £19 le haghaidh gach páiste—isé sin tuairim leath an chostais mheasta —agus meastar go mbeidh timpeall £17,000 ag teastáil le haghaidh na Scéime seo i mbliana. Admhaítear go fóirleathan gur scéim an-tairbheach í seo agus tá súil agam go n-éireoidh níos fearr fós léi sna blianta atá romhainn.
Le críoch a chur leis an ráiteas seo ba mhaith liom a rá go bhfuaireamar comhoibriú fial óna Ranna Stáit eile agus óna húdaráis áitiúla ariamh i bhfeidhmiú na scéimeanna éagsúla a bhfuilimíd ag brath an oiread sin orthu lena gcur i gcrích agus gabhaim buíochas leo go léir as ucht a gcabhrach. Is maith liom fós é bheith le rá agam go bhfuil comhoibriú le fáil ó eagrais agus ó chumainn deontacha i ngach slí ina bhféadfaidís é sin a dhéanamh agus tá mo bhuíochas féin agus buíochas mo Roinne tuillte acu uile.
