Vol. 399 No. 10
4 D'fhiafraigh Mr. M. Higgins den Taoiseach an nglacann sé leis na conclúidí atá sa bhfoilseachán ó ITÉ, Language Shift Among School Children in Gaeltacht Areas 1974-1984; an Analysis of the Distribution of £10 Grant Qualifiers; agus má ghlacann, an bhfuil sé i gceist aon athrú a dhéanamh i bpolasaí Roinn na Gaeltachta.
Agus mé ag seoladh an fhoilseacháin sin go hoifigiúil, dúirt mé gur obair chruthaitheach a bhí ann cé go bhfuil fírinní searbha, b'fhéidir, curtha faoinár mbráid ag an údar. Aithnítear go coitianta nach bhfuil labhairt na Gaeilge mar ghnáth-urlabhra chomh folláin nó chomh forleathan agus ba mhaith linn í a bheith sa Ghaeltacht ina hiomláine, agus tagann na conclúidí san fhoilseachán leis an méid sin. Mar sin féin, caithfear a rá go bhfuil an Ghaeilge beo bríomhar mar theanga pobail in a lán ceantair Ghaeltachta agus níor chóir bheith éadóchasach faoina todhchaí. Ní fhágtar gan dóchas muid tar éis an foilseachán seo a léamh.
Cé go mbíonn athbhreithniú leanúnach á dhéanamh ar scéimeanna mo Roinnse, níl leasuithe sonracha beartaithe de thoradh an fhoilseacháin seo ach scrúdófar na moltaí ann maidir le sonraí breise a sholáthar i ndáil le feidhmiú scéim labhairt na Gaeilge. Tá clár ríomhaireachta á réiteach ag mo Roinnse faoi láthair chun freastal ar an scéim áirithe seo.
Leanfar leis na scéimeanna atá á reachtáil ag mo Roinnse agus ag Údarás na Gaeltachta ar mhaithe leis an Ghaeilge a chaomhnú mar ghnáth-theanga an phobail sna ceantair ina bhfuil sí fós amhlaidh. Leanfar fosta leis na hiarrachtaí chun an Ghaeilge a láidriú sna ceantair a bhfuil sí níos laige iontu. Tá léirithe ag údar an fhoilseacháin seo gur fearr a sheas an teanga an fód in áit a raibh fostaíocht ar fáil, agus molann sé tuilleadh staidéir a dhéanamh ar an tionchar atá ag deiseanna fostaíochta agus deiseanna oideachais ar chaomhnú na teanga.
Tá sé suimiúil go bhfuil sé ar chumas Aire Stáit na Gaeltachta agus príomhionadaí Aire na Gaeltachta glacadh leis na conclúidí a bhaineann leis an tuarascáil atá luaite sa cheist. Ach, an nglacann sé leis go bhfuil sé ar cheann de phríomh-mholtaí an fhoilseacháin go bhfuil easpa polasaí ann; agus nach nglacann sé leis go bhfuil sé mar chonchlúid sa tuarascáil chéanna nach bhfuil a ndóthain cumhachta nó foinsí airgid, agus mar sin de, á dtabhairt do Roinn na Gaeltachta agus d'Údarás na Gaeltachta chun na cuspóirí a luaigh sé a bhaint amach.
Ní dóigh liom gur féidir le Teachta ar bith a rá nach bhfuil Roinn na Gaeltachta nó Údarás na Gaeltachta ag fáil ardú réasúnta sa lá atá inniu ann. Tá airgead breise á chur ar fáil. Tá go leor scéimeanna ann agus dúirt mé leis an Teachta, agus mé ag freagairt ceiste anseo, go bhfuil mé réidh le héisteacht le moltaí ar bith ó dhuine ar bith, agus go hárithe, ó Chomhaltaí an Tí seo. Tá mé breá sásta éisteacht le moltaí agus iad a phlé. Ní dóigh liom go bhfuil sé féaráilte sin a rá mar tá mise bródúil as rud amháin, is é sin, go raibh ar mo chumas, agus an gearradh siar atá ann, níos mó airgid, céadchodán níos mó, a fháil i mbliana ná mar a fuair rannóg Stáit ar bith eile.
Ba mhaith liom an cheist a dhíriú beagán ar an Aire Stáit ionas go dtuigfidh sé an rud atá i gceist agam. I leith teangeolaíochta tá sé ráite i dtuarascáil Udarás na Gaeltachta agus tá sé ráite sa tuarascáil seo, nach bhfuil a ndóthain airgid acu, go speisialta chun an teanga a chur ar fáil; agus, chomh maith leis sin, cáineann an tuarascáil chéanna an chaoi a bhfuil difríocht idir polasaí an Roinn Oideachais, Roinn na Gaeltachta agus Údarás na Gaeltachta. Is í mo cheist, an bhfuil an tAire chun aon ghrúpa a chur le chéile chun na moltaí sin a chíoradh, agus an bhfuil aon athrú polasaí i gceist aige nó ag an Roinn?
Tá mé sásta staidéar a dhéanamh ar an méid a dúirt an Teachta faoi na moltaí eile. Beidh mé ag glao air chun mioneolas a lorg uaidh.
Baineann an cheist seo go príomhdha le scéim deich bpunt na bpáistí scoile sa Ghaeltacht agus tá mé cinnte go dtuigeann an tAire Stáit é féin go bhfuil an scéim sin ag cothú trioblóide sna Gaeltachtaí le roinnt blianta anuas. An aontódh an tAire gurb é an fáth go bhfuil sé ag cothú trioblóide ná, nuair a leagadh síos an scéim na blianta ó shin gurbh é an coinníoll a bhí ann, gurb í an Ghaeilge teanga theaghlaidh an dalta. Bhí sé sin ceart go leor nuair a bhí muintir na Gaeltachta agus gan acu ach Gaeilge, ach tá rudaí ag athrú agus tá an Ghaeltacht dátheangach anois. Nach n-aontódh an tAire go bhfuil athrú á dhéanamh ar an scéim sin agus béim á cur ar theanga labhartha an dalta in ionad teanga theaghlaigh. Tá a fhios againn go léir go bhfuil daltaí ann a bhfuil ardchumas Gaeilge acu. B'fhéidir nach í an Ghaeilge teanga labhartha an teaghlaigh, ach nuair a bhíonn ardchumas Gaeilge ag an pháiste nárbh fhiú athmhachnamh a dhéanamh ar an scéim? Sin an rud atá i gceist agus sin an príomhphointe sa cheist seo.
Glacaim leis go bhfuil deacrachtaí mar sin sa Ghaeltacht agus go bhfuil brú ón taobh amuigh, go háirithe iad siúd atá ag teacht ar ais agus, ar ndóigh, cuireann an imirce agus an dífhostaíocht as dóibh. Glacaim leis an phointe atá á dhéanamh ag an Teachta McGinley, agus, mar a dúirt mé leis an Teachta Michael D. Higgins, bím breá sásta i gcónaí scrúdú a dhéanamh ar mholtaí, agus geallaim don Teach go ndéanfar é sin agus más féidir é a dhéanamh níos fearr chun seans a thabhairt don aos óg Gaeilge a labhairt, tá mé sásta é a dhéanamh.
Pointe amháin a ba mhaith liom a dhéanamh: mar a dúradh san fhoilseachán, tá an fhostaíocht iontach tábhachtach. Tá an-bhéim curtha againn sa Roinn agus san Údarás ar fhostaíocht agus ar fhorbairt ár n-acmhainní nádúrtha. Déanfar machnamh ar na pointí a thóg an Teachta McGinley agus an Teachta Higgins.
