Vol. 475 No. 3
9 D'fhiafraigh Mr. Molloy den Aire Ealaíon, Cultúir agus Gaeltachta an bhfuil sé sásta tacaíocht a thabhairt don Bhille Cearta don Ghaeilge agus an mbeidh sé i gceist aige reachtaíocht a thabhairt os comhair na Dála; agus an ndéanfaidh sé ráiteas ina thaobh. [4700/97]
Faoi mar a chuir mé in iúl don Teach mar fhreagra ar Cheist Uimh 60 ar 8 Deireadh Fómhair 1996 agus ar Cheist Uimh 38 ar 28 Samhain 1995 tá sé mar chuid thábhachtach de Chlár an Rialtais chun Athnuachana go leanfar le bearta a chur i gcrích, trí chláracha gníomhaíochta Ranna Rialtais agus Eagras Stáit, le feabhas a chur ar an bhfáil, i gcoitinne agus go háirithe do mhuintir na Gaeltachta, ar sheirbhísí Stáit trí Ghaeilge agus go dátheangach.
Tá sé de cheart ag saoránaigh gnó a dhéanamh le hEagrais Stáit trí Ghaeilge nó trí Bhéarla de réir mar a roghnaíonn siad. Ní mór go mbeadh seirbhísí á dtairiscint agus ar fáil gan cheist i nGa eilge chomh maith le Béarla agus go bhfeiefeadh an pobal go bhfuil fáilte roimh aon saoránach a roghnaíonn gnó a dhéanamh trí Ghaeilge.
Tá na prionsabail thuasluaite mar bhunchloch do na cláracha gníomhaíochta i dtaca le seirbhís trí Ghaeilge nó go dátheangach atá tarraingthe suas ag Ranna Rialtais agus ag Eagrais Stáit agus a bhfuil comhordú ar na feidhmeanna comhairle teagmhála, tuairiscithe agus measúnaithe ina leith á dhéanamh ag Bord na Gaeilge i gcomhar le mo Roinn féin.
Cé go bhfuil dul chun cinn áirithe á dhéanamh maidir le feidhm a thabhairt do na pleananna gníomhaíochta, ní leor é. Níl sé sásúil go mbeadh eagrais Stáit ag déanamh neamhaird de pholasaí teanga an Rialtais chomh maith le bheith ag séanadh a gcearta ar dhaoine gurb í an Ghaeilge a rogha teanga. Caithfidh Rúnaithe Ranna agus Príomhfheidhmeannaigh na n-eagras Stáit athscrúdú a dhéanamh ar a bhfuil i gceist sna Treoracha agus sna Treoirlínte agus féachaint chuige go dtosnófar ag feidhmiú dá réir. Scríobh mé chuig gach Aire arís an mhí seo caite ag iarraidh orthu iarracht speisialta a dhéanamh chun a gcearta teanga a chur ar fáil do phobal na Gaeltachta agus na Gaeilge.
Ag an bpointe seo measaim gurb é cur chuige na gcláracha gníomhaíochta agus feidhmiú na dtreoirlínte an bealach is fearr faoi láthair chun dul chun cinn a dhéanamh agus, mar sin, níl sé beartaithe agam tabhairt faoi Bhille Cearta Teanga a ullmhú ag an am seo. Mura n-éiríonn leis an gcur chuige sin, áfach, caithfear smaoineamh ar iachall áirithe dlíthiúil a chur ar Ranna agus eagraíochtaí Stáit chun a cearta teanga a thabhairt don phobal.
Nach bhfuil sé soiléir ó thorthaí shuirbhé Bhord na Gaeilge go bhfuil teipthe go dona ar pholasaí an Rialtais ó thaobh na Gaeilge de sna Ranna Stáit? Tá toradh an suirbhé sin ag an Aire agus d'eisigh sé ráiteas faoi; aontaíonn sé leis an méid atá á rá agam. Níl ann ach polasaí agus níl aon dualgas reachtúil le comhlíonadh ag an Stát maidir leis an nGaeilge. Nach bhfuil sé in am anois Bille a rith tríd an Dáil a chuirfeadh dualgas ar an Rialtas cearta na Gaeilge a chur chun cinn ar gach aon bhealach?
Táim beagnach ar aon fhocal leis an Teachta faoi seo. Tar éis an iarracht is déanaí a dhéanamh, smaoineoidh mé ar reachtaíocht a thabhairt isteach chun a gcearta a thabhairt do mhuintir na Gaeilge. Táimid tagtha chuig pointe ag a gcaithfimid reachtaíocht a thabhairt isteach, b'fhéidir, má theipeann orainn daoine a mhealladh chun a ndualgaisí a chomhlíonadh. Is trua go mbeadh sé sin ag teastáil: má léann éinne an tuarsacáil a luaigh an Teachta, feicfear go bhfuil taithí measctha ann: tá eagrais ann a dhein iarracht mhaith ach glacaim leis go bhfuil eagrais eile ann, cuid acu ina n-eagrais Stáit, nach bhfuil sásta iarracht cheart a dhéanamh. Agus is iadsan a léiríonn an gá a bheidh ann go reachtaíocht. Tá mé sásta an cheist sin a chíoradh. Ní bheidh mé ag tosú tar éis teip an iarratais is deireannaí; tá mé báúil le deareadh an Teachta.
Cuireann dearcadh an Aire aniontas orm mar bhí an tAire Comhionannais sách scioptha agus an ceart aige ag tabhairt isteach Bille le héagothramas a chosc. Cuireann sé iontas orm nach bhfuil an tAire sásta an chosaint chéanna teanga a thabhairt do lucht labhartha na Gaeilge. Nach n-aontódh an tAire gur comhartha é don aicíd atá an gur shínigh an tAire Stáit i Roinn an Taoisigh le gairid Cairt maidir le Custaiméirí de Chomhlachtaí Leas-Stáit — Cairt Cearta — agus nach raibh cearta teanga luaite sa chairt sin ar chor ar bith ainneoin go raibh sé sínithe ag an Aire Stáit i Roinn an Taoisigh? An aontódh sé freisin nach mbaineann sé seo leis an earnáil phoiblí amháin ach leis an earnáil phríomháideach freisin agus go bhfuil sé anois thar am seasamh reachtúil chomh maith le seasamh bunreachtúil a thabhairt don teanga?
Cathfidh mé a bheith oscailte faoi seo. Tá an rud atá luaite ag an Teachta suimiúil. Iarrann sé ormsa an bhfuilimse sásta stádas reachtúil a thabhairt don Ghaeilge. Tá sé ráite agam cheana go ndéanfaidh mé é má tá sé ag teastáil. Tabhair seans dom. An rud atá tarlaithe le píosa fada ná go raibh stádas bunreachtúil ag an nGaeilge agus bhí seans ag páirtí an Teachta an stádas sin a dhearbhú trí pholasaithe éagsúla. Ach bhí saghas cur i gcéill ann i leith na Gaeilge a chuir déistean ar a lán daoine agus a chas iad i gcoinne na Gaeilge agus tá níos mó déanta le cúpla bliain anois le daoine a mhealladh ar ais go dtí an Ghaeilge agus tá dul chun cinn déanta. Ach tá an ceart ag an Teachta Ó Maoildhía nuair a deir sé muna bhfuil ag éirí leis na hiarrachtaí le daoine a mhealladh go gcaithfear féachaint ar reachtaíocht a ullmhú. Tá sé sin ráite agam agus ní le páirtí an Teachta an Ghaeilge.
Tagaim leis an Aire gur trua gur gá Bille Cearta don Ghaeilge a thabhairt isteach ach ceapaim go bhfuilimid go léir ar aon ghuth go bhfuil sé in am anois — agus tá áthas orm a chlos go bhfuil an tAire báúil dá leithéid. An mbeadh an tAire sásta fóram de chineál éigin a reachtáil mar a dhein an tAire Oideachais nuair a bhí reachtaíocht i gceist ionas go mbeadh seans ag an uimhir is mó daoine bheith páirteach sa phróiséas reachtaíochta le go mbeadh an reachtaíocht ann don phobal ar fad agus go dtuigfeadh daoine céard go díreach atá i gceist.
An nglacann an tAire gurb ar na comhairlí áitiúla atá an fhreagracht maidir le comharthaí bóthair? Deirtear liom go minic go bhfuil sleamhnú ann ó thaobh chaighdeán na gcomharthaí — sa litriú, i méid na Gaeilge orthu — agus cé go dtuigim nach ar an Aire atá an fhreagracht, gur gá na húdaráis áitiúla a thabhairt isteach sa scéal mar aon le gach údarás eile a bhfuil baint acu leis an nGaeilge.
Tá mé lánsásta moladh an Teachta a scrúdú. An rud atá tábhachtach ná an méid daoine is féidir a thabhairt linn. Tá cúrsaí athraithe go mór. Tá deacrachtaí ann anois maidir le cearta do mhuintir na Gaeltachta agus do mhuintir na Gaeilge sa Ghalltacht. Tá sé tábhachtach go mbeadh freagrachas ar fáil ó na ranna agus na heagrais Stáit. Déanfaidh mé an moladh a scrúdú agus ceapaim go m'fhéidir gur fiú é a dhéanamh.
Tá bá agam freisin leis an méid a dúirt an Teachta faoi chomharthaí bóithre. Ba chóir go mbeadh tuairimí dearfacha ina leith sin ag Coimisiún na Logainmneacha agus b'fhéidir go bhféadfaí ceangail níos daingne a dhéanamh idir iadsan agus an Roinn Chomhshaoil agus na húdaráis éagsúla. Má bhíonn an Bainisteoir Contae fábharach don nGaeilge bíonn an Ghaeilge chun cinn sa chontae sin. Is trua go mbeadh reachtaíocht ag teastáil ach má tá, caithfimid é a ullmhú.
An nglacann an tAire leis nach bhfuil an tAire Airgeadais ag comhlíonadh a dhualgaisí i dtaobh pholasa an Rialtais, go mbeadh oifigigh agus seirbhísí i ngach Roinn Stáit in ann a gcuid gnó a dhéanamh trí Ghaeilge leis an bpobal go dteastódh sé sin uathu?
Aontaím leis an Teachta go bhfuil an cúram ar an Roinn Airgeadais ach go háirithe a dhualgais a chomhlíonadh ach ní gá dom mo thuairimí a nochtadh i dtaobh Roinn i ndiaidh Roinn. Beidh seans agam sin a dhéanamh ar ócáid eile.
Bhí an tAire ag caint ar mhealladh agus tá sé thar cionn lucht tairisceana na seirbhíse a mhealladh ach an n-aontódh an tAire go bhfuil bunchearta ag lucht úsáide seirbhísí Stáit. An n-aontódh sé go bhfuil sé thár am go mbeadh cosc reachtúil ar, mar shampla, soláthar seirbhísí trí Bhéarla amháin do sheandaoine ón nGaeltacht atá ar bheagán Gaeilge sna tithe banaltrais do sheandaoine agus atá dá gcur ar fáil ag boird sláinte?
Ba chóir go mbeadh a gcearta le fáil ag muintir na Gaeltachta agus iad in ann seirbhísí a fháil trí mheán na Gaeilge. Glacaim leis sin agus má táimid chun an fhadhb sin a réiteach go reachtúil, caithfimid an gné sin a thógaint san áireamh.
