Ba mhaith liom ar dtús céad míle fáilte a chur roimh an Aire Stáit ag Roinn na Gaeltachta, An Teachta Denis Gallagher, agus ba mhaith liom comhghairdeas a dhéanamh leis na Seanadóirí go léir istigh sa Teach so inniu a rinne a ndícheall chun an Ghaeilge a úsáid agus d'éirigh go hiontach ar fad leo.
Is cúis mhór áthais dom an deis seo a ghlacadh, chun labhairt inniu faoin rún tábhachtach seo atá ós comhair an Tí ar an lá fíor-thábhachtach seo — Lá na Gaeilge. Ar ndóigh, is mór agamsa bheith anseo chomh maith, chun labhairt mar Chathaoirleach ar an gComhchoiste don Ghaeilge agus tá sé tráthúil go bhfuil an deis seo agam chun cur síos gairid a thabhairt don Teach ar obair an Chomhchoiste agus cad atá beartaithe againn a dhéanamh amach seo. Beidh mé ag déanamh tagairt dó sin ar ball beag, ach i dtús báire ba mhaith liom cúpla rud a rá faoi Lá na Gaeilge agus ansin faoin gCrannchur Náisiúnta.
Anuraidh don chéad uair riamh, ainmníodh lá speisialta mar Lá na Gaeilge, d'fhonn deis a thabhairt ach go háirithe do lucht na seirbhíse poiblí, chun an méid Gaeilge a bhí acu a úsáid. Tuigim gur éirigh go han-mhaith leis an lá sin agus is cúis áthais dom gur shocraigh an tAire Airgeadais go ndéanfaí an rud céanna arís i mbliana. Tá sé fíor-thábhachtach go mbeadh an fhoireann ar fáil i Ranna agus in Engrais Stáit chun plé a dhéanamh le daoine i nGaeilge, agus tugann an lá speisialta seo deis ar leith dóibh siúd atá ag iarraidh a gcuid Gaeilge a fheabhsú nó a chleachtadh, chun gnó a dhéanamh le custaiméirí an Stáit. Cuireann an easpa seirbhísí atá ar fáil ón Stát trí Ghaeilge isteach ar go leor daoine agus caithfear fáilte a chur roimh aon bheart a déantar chun teacht trasna ar na fadhbanna atá ann. Tá sé seo fíor i gcás na Gaeltachta ach go háirithe — faoi mar is eol go maith dom féin, agus do Chomhaltai eile den Teach seo — arb as an nGaeltacht iad. Is aonad ar leith í an Ghaeltacht agus má tá an teanga chun maireachtáil agus chun dul i dtreis inti caithfidh an Stát céimeanna ar leith a ghlacadh d'fhonn a chinntiú nach bhfuil na Ranna agus na heagrais faoina scáth ag brú an Béarla ar an bpobal inti — rud atá ag tárlú le fada, faraor.
Tá na mílte daoine san earnáil poiblí agus tá roinnt Gaeilge — cúpla focal, fiú — ag beagnach gach duine díobh. Ar an dtaobh eile den scéal tá daoine ann a bhfuil togha na Gaeilge acu agus tá súil agam go ndéanfaidh gach duine iarracht chun an méid Gaeilge atá acu — bíodh sí láidir, measartha nó lag — a úsáid inniu, ina gcuid gnó agus ina gcaidrimh sóisialta. Ceapann daoine áiri-the nach bhfuil an Ghaeilge go maith acu agus bíonn siad náirithe triail a bhaint as cúpla focal nó cúpla abairt. Is trua go mór gurb amhlaidh an scéal mar, ar deireadh thiar, is comhbhádóirí muid uile — is cuma cén cumas Gaeilge atá againn — atá ag saothrú ar mhaithe le cur chun cinn na teanga. Caithfidh na daoine a bhfuil an Ghaeilge ar a dtoil acu, iarracht ar leith a dhéanamh, chun teacht i gcabhair orthu siúd nach bhfuil líofa inti d'fhonn iad a mhealladh ar thaobh na teanga. Go minic, foraor, is í a mhalairt a bhíonn fíor agus cuirtear olc go deo ar dhaoine, a mbeadh meas acu ar an dteanga, trí easpa tuisceana agus easpa cineáltachta.
Níos luaithe rinne mé tagairt do Lá na Gaeilge anuraidh agus cé chomh maith agus a d'éirigh leis. Rinne mé roinnt taighde nuair a bhí mé ag ullmhú don díospóireacht seo faoi chonas a d'éirigh le cur chun cinn na teanga i dTithe an Oireachtas ar an lá sin, agus caithfidh mé a rá gur éirigh go han-mhaith leis. Ar slite áirithe níor chuir sé sin iontas orm toisc gurb eol dom féin go bhfuil an Ghaeilge ar a dtoil ag an lán Comhaltaí den Teach seo agus den Dáil. Rinneadh a lán plé sa Dáil ar ábhair éagsúla trí Ghaeilge ar an lá sin agus rinne coistí Oireachtais a bhí ag teacht le chéile iarrachtaí ar leith chun roinnt Gaeilge a úsáid ina gcuid imeachtaí. Tá súil agam nach dtógfar orm é má luaim go speisialta an tionól den Teach seo ar an lá sin chun tuarascálacha an Chomhchoiste don Ghaeilge a phlé. An Comhchoiste féin a rinne an moladh sin, agus is léier gur éirigh go han-mhaith leis. Ar ndóigh, bhí páirt lárnach ag an Teachta Denis Gallagher, a bhí mar Chathaoirleach ar an gComhchoiste san obair sin agus cuireann sé an-áthas orm go bhfuil sé linn inniu mar Aire Stáit ag Roinn na Gaeltachta, chun éisteacht a thabhairt don díospóireacht seo. Níl amhras orm ach go n-éireoidh go han-mhaith leis an bhfeachtas arís i mbliana i dTithe an Oireachtais. Tá sé tábhachtach go dtabharfaidh na Comhaltaí den Teach seo agus den Dáil dea-shampla do phobal na tíre faoin nGaeilge agus tugann an lá speisialta seo deis dúinn chun é sin a dhéanamh.
Before I proceed to speak about the motion before us here today I would like to say a few words about Lá na Gaeilge, particularly for the benefit of those present whose Irish may be a little rusty. It is on occasions such as this that one becomes acutely aware of the lack of a suitable interpretation or simultaneous translation system in this House, and I hope that this difficulty will be overcome when the refurbishment works on the Seanad Chamber are completed.
Lá na Gaeilge is an excellent idea because it gives a chance to everyone to use whatever Irish they have. Some of us who are fluent in the language may, on occasion, take that for granted, and be less than understanding and considerate to those who are not. Some of us may do this quite unknowingly and innocently but our actions cause untold damage to the cause of the Irish language and people who would otherwise be favourably disposed are alienated forever. Therefore, let us realise that the Irish language belongs to us all. It does not belong to any elite group, as is often perceived and the person with a little Irish should be encouraged to use whatever amount he or she has as frequently as possible. Is ar scáth a chéile a mhaireann na daoine, the proverb states, and we must put this into practice if Irish is to have the chance it deserves.
This debate gives Members of this House a valuable opportunity to use their Irish and I am sure that they will avail of it. Needless to say, the eyes of the country will be focused on this House and on the Dáil today, to see if we are practising what we preach in relation to Irish. This is no bad thing as the people look to their elected representatives for a lead on many issues. We should, therefore, avail of the opportunity presented today to show them that Irish has a prominent place in this House and in the Dáil and that we will provide the leadership which they seek on this question.
Ba mhaith liom dul ar aghaidh anois agus píosa cainte a dhéanamh faoin gCrannchur Náisiúnta, agus an tionchar a bheidh aige ar an nGaeilge agus ar shaol na tíre i gcoitinne san am atá romhainn. Nuair a cuireadh an Crannchur ar bun i dtosach bhíomar go léir ag súil leis go n-éireodh go maith leis d'fhonn leas na tíre i gcoitinne a chur chun cinn. Ní dóigh liom go raibh aon duine ag súil leis an toradh iontach a bhí ar an gcrannchur ach b'shin mar a thit sé amach, agus tá go leor airgid ar fáil chun tograí fiúntacha a chur i gcrích. Beidh réimse leathan tograí ag fáil cúnaimh ón gcrannchur, ar mhaithe le cúrsaí spóirt, cúrsaí sláinte, cúrsaí cultúrtha agus, ar ndóigh, cúrsaí na Gaeilge. Anuas ar an réimse leathan ábhar a bheidh ag fáil cúnaimh, beidh an t-airgead á dháileadh i ngach cearn den tír agus is maith an rud é sin don phobal i gcoitinne.
Luaigh mé go mbeidh a lán tograí fiúntacha ag fáil airgid ón gcrannchur, agus tá an-áthas orm go mbeidh luach £4 mhilliún ar fad de thograí á chur i gcrích ar mhaithe leis an nGaeilge. Is suim anfhiúntach é sin ag am ar bith ach le cúrsaí mar atá faoi láthair caithfear fáilte ar leith a chur roimhe — rud a dhéanaim go fonnmhar. Is ábhar dóchais dúinn uile an caiteachas seo ar mhaithe leis an nGaeilge agus creidim gurb é seo an gaisce is mó a rinneadh ina taobh le fada an lá. Níl amhras orm ach go bhfáilteofar roimh an airgead seo ó chuile thaobh mar tá éagsúlacht sna tograí atá ainmnithe; léiríonn siad neart samhlaíochta agus beidh siad tarraingteach do dhaoine de gach saghas a bhfuil suim acu sa Ghaeilge. Tá rúdaí ann dóibh siúd atá ar bheagán Gaeilge agus dóibh siúd atá líofa sa teanga agus tá meascán maith déanta idir tograí a bheidh ag freastal ar phobal na Gaeilge sa tír i gcoitinne agus ar phobal na Gaeltachta.
Bhí sé mar aidhm ón tús airgead ón gCrannchur a dhíriú i dtreo i dtreo tograí nua nach mbeifí in ann freastal orthu sa ghnáth bhealach. Sin atá beartaithe i gcás an airgid don Ghaeilge agus cuireann sé áthas ar leith orm go bhfuil roinnt tograí suimiúla — nár cuireadh i gcrích ná nár baineadh triail astu cheana — ar an liosta atá ceadaithe. Léiríonn sé sin an saghas samhlaíochta atá riachtanach chun dul chun cinn a dhéanamh ó thaobh na Gaeilge de. Tá sé fíor, gan amhras, go bhfulimid coimeádach mar chine agus go bhfuil sé sin fíor ach go háirithe i dtaobh na Gaeilge. Is iomaí deis a ghabh tharainn nach rabhamar sásta a thapú agus is í an Ghaeilge a bhí thíos leis ar deireadh. Leis na tograí úra seo b'fhéidir go bhfuil an ré sin thart anois agus go bhfuil ré nua buailte linn — tá súil agam go mbeidh an scéal amhlaidh.
It gives me great pleasure to support this motion today and it is very fitting that Seanad Éireann wishes to record formally its welcome for the moneys provided from the proceeds of the national lottery for the benefit of the Irish language, on Lá na Gaeilge. I am confident that the major advance for the Irish language, heralded by the announcement of £4 million worth of projects, will come to fruition before long. The sanctioning of this money will give the language a great boost which it badly needs and one of the best things about this, in my view, is that the new projects which have never been attempted before are now being tackled. For far too long we have been reluctant to step outside fairly narrowly-defined limits in relation to the Irish language and because of this many excellent opportunities for its promotion were lost. My own wish is that this will no longer be the case and that this new era being heralded in will lead to a greater openness and opportunism in relation to the promotion of the language in the years to come.
Ceithre mhilliún punt ar fad atá le caitheamh ar 16 thograí atá ainmnithe móide tograí ilghnéitheacha ar mhaithe leis an nGaeilge agus teastaíonn uaim tagairt a dhéanamh do chúpla cheann dóibh siúd ina dhiaidh seo. Níl i gceist agam ach na cinn is tábhachtaí, i mo thuairim, a lua agus roinnt smaointí atá agam a nochtadh ina leith.
Feictear dom go bhfuil beartaithe milliún punt a chaitheamh ar mhaithe le haonad Gaeilge a bhunú in Ollscoil na Gaillimhe. Glacaim leis gurb é a bheidh anseo ná aonad ar leith de chuid na hOllscoile ina mbeidh na hábhair go léir á múineadh trí mheán na Gaeilge, ina mbeidh áiseanna ilghnéitheacha den scoth ar fáil don fhoireann agus do na mic léinn agus ar a mbeidh mic léinn, a bhfuil suim acu sa Ghaeilge agus ina cur chun cinn, ag freastal. Tá sé éasca go leor a shamhlú cén maitheas don Ghaeilge a thiocfadh as a leithéid sa ghearr agus san fhad téarma. Níl amhras ar bith orm ach go bhfuil aonad mar seo fíor-riachtanach mar, de réir mar a thuigim, tá sé deacair go leor cúrsa oideachais ag an tríú leibhéal a dhéanamh trí Ghaeilge. Má éiríonn leis an togra seo — agus bheinn an-dóchasach go n-éireoidh thar barr leis — b'fhéidir go bhféadfaí an rud céanna a dhéanamh in Ollscoil eile, anseo i mBaile Átha Cliath nó ó dheas. Bunaithe ar thaithí na Gaillimhe bheadh ciall lena leithéid agus neartódh sé staid na Gaeilge tuilleadh ar fud na tíre.
Ó mo thaithí pearsanta mar fhear Gaeltachta is eol dom go maith an sár-obair atá déanta ag na coláistí samhraidh chun an Ghaeilge agus grá don teanga a chur chun cinn i measc aos óg na tíre. Déanann na mílte daltaí freastal ar na coláistí samhraidh sa Ghaeltacht — agus lasmuigh di i gcoláistí cónaithe áirithe, de réir mar a thuigim — ar feadh trí nó cheithre seachtain gach bliain ach ní bhíonn an deis acu ina dhiaidh sin chun an méid Gaeilge a fhoglaimíonn siad a chleachtadh nó a fheabhsú. Is laige mhór í sin sa chóras agus is trua go mór é. Tuigim go mbíodh scéim iar-chúram nó iar-aire á reachtáil ag Cumann na bhFiann in áiteanna roghnaithe ar fud na tíre ar mhaithe go príomha lena ndaltaí féin agus go raibh ag éirí go han-mhaith leí. Bhí fonn orthu an scéim a leathnú amach ach ní raibh ar a gcumas é sin a dhéanamh ceal airgid. Nach iontach mar sin go raibh an t-airgead ón gcrannchur ar fáil chun teach i gcabhair ar thogra chomh fiúntach leis seo. Creidim féin go ndéanfaidh an caiteachas i gceist — céad caoga míle punt — an-mhaitheas ar fad don teanga agus go mbeidh sé ina chabhair shuntasach chun daoine óga a mhealladh ar thaobh na teanga. Is infheistíocht san óige an t-airgead seo, agus sílim go mbeidh toradh an-fiúntach ar an gcaiteachas.
Cé go bhfuil léirithe ag suirbhéanna atá curtha i gcrích le blianta beaga anuas go bhfuil mórlach de phobal na tíre báúil don Ghaeilge níl móran dul chun cinn déanta maidir lena hathbheochan go dtí seo. Ní maith liom a cheapadh gur easpa suime is cúis leis seo, agus b'fhearr liom bheith in ann a rá gurb iad easpa tuisceana agus easpa eolais na deacrachtaí atá i gceist. Sílim go bhfuil bunús maith leis an tuairim seo agus chuige sin fáiltím roimh an togra chun feachtas fógraíochta a chur ar bun ar mhaithe leis an nGaeilge. Bheinn ag súil leis gur feachtas proifisiúnta a bheidh ann, chun daoine a chur ar an eolas faoin nGaeilge, chun a mhíniú dóibh an tábhacht a bhaineann leis an nGaeilge, idir chaomhnú agus chur chun cinn, agus chun iad a spreagadh d'fhonn an méid Gaeilge atá acu a úsáid oiread agus is féidir. Cé go gcaithfear pobal na tíre i gcoitinne a spreagadh ó thaobh na Gaeilge de san fheachtas atá beartaithe creidim féin nach mbeidh an rath i ndán dó mura n-éiríonn leis aos óg na tíre a mhealladh chun na teanga. Mol an óige agus tiocfaidh sé, a deir an seanfhocal agus tá bunús leis an méid sin sa chás áirithe seo, mar, má táimid chun an Ghaeilge a shlánú, caithfimid braith ar aos óg na tíre chun é a dhéanamh.
An togra fógraithe ina bhfuil an suim is mó léirithe ag an bpobal ann ná an leath mhilliún punt i ndáil le teilifís Ghaeilge nó Ghaeltachta. Tá suim ar leith agam féin — agus ag comhaltaí eile den Chomhchoiste don Ghaeilge — sa cheist seo agus is mithid aghaidh a thabhairt uirthi i mo thuairim. Ní léir ag an bpointe seo cad go díreach atá beartaithe don airgead sin, agus caithfear bheith an-cúramach nuair a bheidh sé á dháileadh lena chinntiú go bhfaighfear an toradh is fiúntaí air. B'fhearr liom féin go ndéanfaí iarracht chun díriú ar sheirbhís theilifíse don Ghaeltacht mar tá a leithéid fíor-riachtanach sa lá atá inniu ann. Tá sár-obair déanta ag Raidió na Gaeltachta ó bunaíodh é agus tá cruthaithe aige go bhfuil éileamh ar sheirbhís phroifisiúnta mar í ar fud na Gaeltachta. Is leathnú nádúrtha ar sheirbhís raidió é seirbhís theilifíse, ach caithfidh a leithéid bheith tarraingteach don phobal. Mura mbeidh an scéim phíolóta atá beartaithe amhlaidh, ní bheidh meas ag an bpobal uirthi agus ní bheidh an rath i ndán di. Sin í an chúis go ndeirim go gcaithfear bheith cúramach faoin scéim seo, agus táim dóchasach go dtabharfaidh an tAire Stáit agus an Taoiseach suntas don phointe sin nuair a bheidh siad ag scrúdú an togra ina iomlán ar ball.
Caithfidh mé a rá go gcuireann sé an-áthas orm go bhfuil seacht gcéad míle punt le cur ar fáil do Shiamsa Tíre. Is eol dom féin go maith an dea-obair atá déanta sa bhaile agus ar fud an domhain ag Siamsa Tíre, chun an Ghaeilge agus an cultúr Gaelach a chur chun cinn agus tá sampla iontach tugtha acu dúinn uile. Cabhróidh an t-airgead seo leo chun a gcuid áiseanna a fhorbairt agus chun a dheimhniú go mbeidh amharclann tarraingteach den scoth ar fáil dóibh. Tá cúpla rud faoi Shiamsa Tíre a thaithníonn liom féin ach go háirithe agus is iad sin líon na ndaoine atá páirteach sna himeachtaí, ar bhonn deonach agus líon na ndaoine óga atá páirteach. Thosaigh Siamsa ar scála beag ach tá forbairt iontach tagtha ar a chuid imeachtaí agus cabhróidh an t-airgead seo leis chun leathnú amach tuilleadh.
Mar fhear a rugadh i gCorca Dhuibhne fearaim fáilte ar leith roimh an daichead míle punt atá le tabhairt d'Oidhreacht Chorca Dhuibhne. Is í leithinis Chorca Dhuibhne ceann de na háiteanna is saibhre in Éireann ó thaobh na seandálaíochta agus na hoidhreachta de agus tá a lán oibre curtha i gcrích sa cheantar le blianta beaga anuas chun cur leis an saibhreas sin. Tuigim gurb é atá i gceist anseo ná eolas a chur ar fáil do phobal na leithinise, agus do thurasóirí, faoi oidhreacht an cheantair agus go mbeidh fístéipeanna ar taispeáint agus seimineáir agus léachtanna á reachtáil i hallaí agus in aonaid áitiúla. Tá sé tábhachtach go dtuigfí an tábhacht a bhaineann leis na cúrsaí seo, agus molaim Oidhreacht Chorca Dhuibhne ina gcuid imeachtaí.
Fhaid is atáim ag caint faoi cheantar Chorca Dhuibhne ní fhéadfainn an deis a ligint tharam chun cúpla focal a rá faoin dea-obair atá ar siúl ag Fondúireacht an Bhlascaoid chun an Bhlascaod Mhór a cheannach ar mhaithe le muintir na hÉireann. Tá clú agus cáil ar an oileán sin de dheasca na scríobhneoirí tábhachtacha a bhíodh ina gcónaí ann — a leithéidí Tomás Ó Criomhthainn, Peig Sayers, Muiris Ó Súilleabháin agus daoine eile. Thug na scríobhneoirí sin cuntas ar shaol atá imithe anois agus faoi mar a dúirt An t-Oileánach é féin, "ní bheidh ár leithéid arís ann". Aithnítear an tábhacht a bhaineann le leabhair na ndaoine sin ar fud an domhain agus tá sé fíor-riachtanach mar sin go gcoimeádfaí an t-oileán, inar mhair siad agus inar scríobh siad, don na glúinte atá le teacht. Sin é an saghas oibre atá ar siúl ag an bhFondúireacht agus molaim iad dá réir.
O thús na hóraide seo tá béim leagtha agam ar an tábhacht a bhaineann leis an aos óg ó thaobh na Gaeilge de. Cuireann sé áthas orm mar sin a fheiceáil go bhfuil beartaithe céad is a caoga míle punt a chaitheamh ar mhaithe le scoileanna lán-Ghaeilge. Tá líon na scoileanna seo ag dul i méid an t-am ar fad, agus is rud andearfach é sin ó thaobh na teanga de. Ceann de na rudaí is dóchasaí faoi seo ná go bhfuil an t-éileamh ar oideachas trí Ghaeilge ag teacht ó na tuismitheoirí. Leis an scéal amhlaidh níl amhras orm ach go mbeidh an t-airgead atá á chur ar fáil ón gcrannchur ina chabhair an-mhór do na scoileanna atá i gceist agus go mbainfear lán-tairbhe as.
Agus mé ag caint faoin nGaeilge sa chóras oideachais caithfidh mé a rá — agus is rud pearsanta é seo — go gcuireann sé iontas orm go dtagann daltaí tríd an gcóras sin agus i bhformhór mhór na gcásanna níl siad in ann abairt iomlán trí Ghaeilge a labhairt. B'fhéidir go mbíonn cuid mhaith acu cumasach i léamh agus i scríobh na teanga ach ní féidir leo í a labhairt agus, faoi mar a deir an seanfhocal, "is beatha teanga í a labhairt". Caithfidh go bhfuil locht éigin bunúsach ar an gcóras oideachais nuair atá an scéal amhlaidh. Leagaim béim ar na focail "córas oideachais" lena chinntiú nach mbeidh aon mhí-thuiscintí amach anseo. Is é an córas atá lochtach agus ní na múinteoirí, ní na daltaí agus ní na tuismitheoirí is cúis leis. Tá gá le gníomh dearfach faoin gceist seo go han-luath má táimid chun dul chun cinn d'aon saghas a dhéanamh i dtaobh na Gaeilge.
I mentioned earlier that the moneys available from the national lottery will give a much needed boost to the Irish language. My reasons for this are best illustrated by reference to the list of projects sanctioned for assistance. The Irish Language Centre for University College Galway, will be of major significance because at present the number and range of third level courses available through Irish are limited. This should not be the case. Hopefully this new centre will help to remedy this problem and lead perhaps to the establishment of similar centres in years to come on other campuses. I am glad to see also that money is being made available to assist all-Irish schools. These have enjoyed a truly magnificent rate of growth in recent years and their impact on the language and its development outside the Gaeltacht, in particular, has been, and I have no doubt will continue to be, extremely significant.
It is important to make the public more aware of the importance of Irish and to that end the proposed advertising campaign is to be welcomed. Also the proposed television project seems to have caught the imagination of the public and such a development can only be a good thing. However, great care must be taken in selecting the format for the proposed television project to get a result which will be attractive to viewers. If the package is not attractive to viewers it will fail and much valuable ground could be lost. This would be a shame and I urge the Minister and the Taoiseach to exercise great care in their deliberations on this issue.
Mar fhocal scoir, ba mhaith liom, ar an lá speisialta seo, cúpla focal a rá faoina bhfuil ar siúl ag an gComhchoiste don Ghaeilge. I dtús báire is mian liom go pearsanta tréaslú leis na comhaltaí den chomhchoiste a bhí ag feidhmiú romhainn as ucht na hoibre a chuir siad i gcrích. Cuireann sé áthas ar leith orm an méid sin a chur ar thaifead an Tí seo nuair atá an tAire Stáit inár dteannta, os rud é gurb eisean a bhí mar Chathaoirleach ar an gcomhchoiste sin.
D'fhoilsigh an comhchoiste a bhí ag feidhmiú romhainn trí thuarascáil agus is cúis áthais dom gur pléadh iad go léir sa Teach seo. Is trua liom nár pléadh aon cheann díobh sa Dáil ach tá iarrtha againn le tamall ar an bPríomh Aoire Rialtais go bpléifí iad a luaithe is féidir. Glacaim leis go dtacódh an tAire Stáit leis an iarratas sin agus tá súil agam go dtógfaidh sé an cheist leis an bPríomh Aoire. Ar ndóigh, tá an comhchoiste féin ag ullmhú tuarascáil faoi láthair i ndáil le staid na Gaeilge i dTithe an Oireachtais agus tá súil agam go mbeidh sí réidh roimh an Nollaig, más féidir, nó go luath i 1988 ar a dhéanaí. Tuarascáil thábhachtach a bheidh inti inár dtuairim agus nuair a bheidh sí foilsithe tá súil againn go mbeidh díospóireachtaí fiúntacha in a leith sa Teach seo agus sa Dáil. Is mithid a thabhairt le fios chomh maith, ag an bpointe seo, go mbeidh an comhchoiste ag lorg cead ón gCeann Comhairle agus uait féin, a Chathaoirligh, chun suirbhé a dhéanamh i measc na gComhaltaí den dá Theach i dtaobh na Gaeilge go luath amach anseo. Ní haon rud mór a bheidh sa suirbhé sin ach cabhróibh sé linn inár gcuid oibre má tá tuairim againn faoi chumas agus dearcadh na gComhaltaí i dtaobh na Gaeilge. San ath-bhliain tá beartaithe ag an gcomhchoiste tabhairt faoi cheist na fógraíochta — nó an easpa di, b'fhéidir — a déantar trí Ghaeilge.
Agus an méid sin ráite níl fágtha le déanamh agam anois ach fáiltiú arís roimh Lá na Gaeilge agus roimh an rún atá os ár gcomhair. Is lá stairiúil é seo ó thaobh na Gaeilge de agus tá súil agam nach mbeidh anseo ach tús. Molaim an rún go fonnmhar, a Chathaoirligh.