Dáil Éireann debate -
Wednesday, 31 Mar 1971

Vol. 252 No. 11

Committee on Finance. - Vote 36: Roinn Na Gaeltachta.

Aire na Gaeltachta (Mr. Colley)

Tairgim:

Go ndeonófar suim fhorlíontach nach mó ná £7,000 chun íoctha an mhuirir a thiocfaidh chun bheith iníoctha i rith na bliana dar críoch an 31 ú lá de Mhárta, 1971, le haghaidh tuarastail agus costais Roinn na Gaeltachta, maille le deontais le haghaidh tithe agus ildeontais-i-gcabhair.

Ag dul i méid i gcónaí atá an t-airgead atá á chaitheamh againn ar mhaithe leis an nGaeltacht. Chomh maith le £2,077,000 i Vóta Roinn na Gaeltachta tá £475,000 ar fáil mar airleacan as an bPríomh-Chiste do Ghaeltarra Éireann i mbliana. Dá réir sin tá os cionn £2½ mhilliún á chur ar fáil don Roinn agus do Ghaeltarra; is méadú faoi cheathair é sin ar an tsuim a bhí ar fáil dóibh sular foilsíodh an Paipéar Bán um Athbheochan na Gaeilge. Is léiriú a bhfuil ráite agam ar an bhfonn atá ar an Rialtas leas eacnamaíoch, sóisialach agus cultúrtha na Gaeltachta a chur chun cinn agus ar an bhfuinneamh lena bhfuiltear ag cur chuige.

Tá roinnt leasuithe á ndéanamh leis an Meastachán Forlíontach agus, nuair a chuirtear iad sin san áireamh, is mar seo a leanas atá príomhshuimeanna na bliana seo:—

£200,000 le haghaidh scéimeanna tithíochta: mar gheall ar an nganntanas stroighne a bhí ann i dtús na bliana meastar gur leor an tsuim sin,

£515,000 le haghaidh scéimeanna feabhsúcháin sa Ghaeltacht,

£260,000 le haghaidh scéimeanna cultúrtha agus sóisialacha,

£150,000 d'eagrais áirithe Ghaeilge,

£225,000 do Ghaeltarra le haghaidh caiteachais reatha, agus

£600,000 do Ghaeltarra le haghaidh na ndeontas a íoctar chun comhthionscail agus miontionscadail a chur chun cinn.

£1,950,000 san iomlan atá i gceist sna suimeanna sin—ardú £425,000 ar ar soláthraíodh anuraidh.

Tugtar roinnt mhaith eolais mar gheall ar scéimeanna agus obair Roinn na Gaeltachta iLeabhrán Eolais na Roinne: cuireadh cóipeanna den eagrán reatha chuig na Teachtaí i rith na bliana. Feicfear in aguisín sa leabhrán conas mar a caitheadh breis agus £7 milliún d'airgead poiblí in imeacht cúig bliana ó foilsíodh an Páipéar Bán a luaigh mé.

Ós rud é go raibh deis ag an Dáil an tseachtain seo caite an Bille um Thionscail na Gaeltachta (Leasú), 1971, a phlé, ní dóigh liom gur gá mórán a rá faoi chúrsaí Ghaeltarra Éireann ar an ócáid seo. Ní miste a lua, áfach, nach beag a bhfuil déanta ó tugadh cumhachtaí breise do Ghaeltarra tamall gairid de bhlianta ó shin: na tionscail, idir mhór agus bheag, a bhfuil cúnamh ceadaithe ag Gaeltarra dóibh le blianta beaga anuas meastar, ach iad a bheith faoi lánseol, go gcuirfidh siad fostaíocht bhreise lán-aimsire ar fáil do suas le 1,500 cainteoir Gaeilge ina gceantair dhúchais. Faoi mar a luaigh mé an tseachtain seo caite tá lánfhostaíocht sna seachtóidí do no cainteoirí Gaeilge leagtha amach mar chuspóir agam, agus tá iarrtha agam ar Ghaeltarra plean chuige sin a ullmhú.

Is léir gur ábhar dóchais an dul chun cinn atá á dhéanamh ag Roinn na Gaeltachta agus ag Gaeltarra Éireann —a bhfuil soláthar dóibh sa Mheastachán seo.

Molaim an Meastachán don Teach.

Mr. Begley

Níl an oiread sin ama againn chun díospóireacht mhaith a bheith againn maidir le Roinn na Gaeltachta ach, mar sin féin, caithfidh mé cúpla ní a rá. Tá figiúir anseo ag an Aire le h-aghaidh scéimeanna tithe. Tá cathú orm nach bhfuil i bhfad níos mó airgid le fáil. Tá a fhios ag an Aire go bhfuil costais tithe nua agus feabhsúchán tí imithe suas timpeall fiche faoin gcéad le timpeall ceithre bhliain anuas agus ba ceart don Aire deontais sin na dtithe nua agus feabhúsachán tí a ardú agus a chur in iúl tré fhógraí sna nuachtáin go bhfuil na deontais sin ardaithe aige.

Tá rud eile ag déanamh imní dom— an scrúdú a dhéantar sul a bhfaighann duine an deontas. Is mian liom cothram na Féinne a thúirt do na daoine a dheineann an scrúdú, ach tá cásanna speisialta ann agus cuireann sé ionadh orm an dearcadh atá ag Roinn na Gaeltachta i dtaobh na gcásanna seo. Tá a fhios ag an Aire agus tá a fhios ag an Rúnaí Parlaiminte agus ag na Teachtaí go léir ón Ghaeltacht go bpósann, abair, fear óg ó Chontae na Gaillimhe cailín thall i Sasana. Tar éis cúpla bliain, b'fhéidir, nuair atá roinnt airgid acu tagann siad abhaile go dtí an sean-theaghlach féin agus ansan is mian leo teach nua a thógáil. Cuireann an t-innealtóir ceisteanna ar fhear an tí. Go deimhin, tá an Ghaeilge ar fheabhas ag fear an tí ach b'fhéidir gur rugadh an bhean i gContae Thiobrad Árann nó i mBaile Átha Cliath agus níl aon Ghaeilge aici nó ag na páistí. I gceann, abair, trí nó ceithre bliain nó mar sin beidh an Ghaeilge ar fheabhas ag an bhean agus na páistí ó thárla cónaí bheith orthu sa Ghaeltacht agus an Ghaeilge mar ghnáth-theanga acu. Ba cheart don scrúdathóir gan bheith chomh géir orthu agus atá sé agus cás speisialta a dhéanamh de na daoine óga úd atá tar éis teacht abhaile ó Shasana leis an bhean nach bhfuil in ann an Ghaeilge a labhairt. Ba chóir don Aire suim a chur sna cásanna úd. Tá cúpla cás den sort céanna agam féin i gContae Chiarraí agus is dócha go bhfuil cúpla cás ag an Teachta Geoghegan i gContae na Gaillimhe. B'fhéidir go mbeadh an tAire ábalta rud éigin a dhéanamh i dtaobh na gcásanna seo.

An tseachtain seo caite bhí díospóireacht mhaith againn mar gheall ar Ghaeltarra Éireann. Mar adúirt mé an uair sin—agus deirim an rud céanna anocht—tá áthas orm go bhfuil a thuilleadh airgid ag Gaeltarra Éireann le caitheamh sa Ghaeltacht mar tá a fhios ag gach duine againn nach féidir le héinne aon ní a dhéanamh muna bhfuil airgead aige. Amach anseo ní bheidh aon leithscéal ag Gaeltarra Éireann muna bhfuil feabhúsacháin ins na Gaeltachtaí, mar tá an tairgead acu anois. Tá súil againn go léir go gcuirfear monarchana beaga nó móra ar bun agus go mbeidh obair ag na buachaillí agus na cailíní ina ndúthaigh féin.

Cuire mé ceist ar an Aire an tseachtain seo caite—b'fhéidir go ndearna sé dearmhad air—acht níor thug sé aon fhreagra orm, cé gur thug sé freagraí an-mhaithe dom ar rudaí eile. Tá trí monarchana i nGaoth Dóbhair faoi láthair agus is mór an náire é nach bhfuil ach trí lá oibre ag na cailíní agus na buachallaí ins na monarchana sin. Bhí mé i nGaoth Dóbhair le linn an fhó-thoghacháin agus fuaireas litir ó roinnt daoine ansin an tseachtain seo ag fiafraigh díom: "An bhfuil tú ábalta aon ní a dhéanamh dúinn ionnus go mbeidh cúig nó sé lá oibre againn sa tseachtain?"

Tá Gaeltacht an-mhaith i nGaoth Dóbhair agus tá an Ghaeilge á leathnú ar fud Dhún na nGall. Is maith an rud é sin. Caithfidh an tAire rud éigin a dhéanamh do na buachaillaí agus do na cailíní atá ag obair ins na monarchana ansin. An bhféadfadh sé geallúint éigin a thúirt dóibh go mbeadh cúig nó sé lá oibre acu go luath? Muna bhfaghann siad an gheallúint tá baol ann go raghaidh siad go hAlba nó Sasana arís.

Ba mhaith liom tagairt do bhóithre na Gaeltachta. Lúifidh mé cás speisialta leis an Aire anois—cás tí tar éis an bhóthair a dheisiú. Díreach in aice leis tá cúig tithe eile agus níltear chun an bóthar sin a dheisiú in aon chur. Ní ceart é sin.

Teachta

Tá an scéal sin amhlaidh in áiteanna eile freisin.

Mr. Begley

Is dócha é ach mar sin féin ní sé ceart in aon chor. Má tá Roinn na Gaeltachta chun na bóithre a dheisiú in áit ba cheart gach bóthar san áit sin a dheisiú freisin.

Tá mé an-shásta go bhfuil airgead breise ag dul go dtí Gaeltarra Éireann.

Má tá aon cumhacht ag an Aire do bheinn an-bhuíoch de dá mbeadh sé ábalta aon ní á rá leis an Aire Oideachais mar gheall ar scoil Dhún Caoin. B'fhéidir, a Leas-Cheann Comhairle, go bhfuilim ag dul leasmuigh de raon na díospóireachta.

An Leas-Cheann Comhairle

Agus níl sin ceadaithe.

Mr. Begley

Mar sin féin, b'fhéidir go labhródh sé leis. Tá sí sa Ghaeltacht agus táimíd ag caint mar gheall ar an Ghaeltacht. Measaim go mbeadh sé ábalta a rá leis an Aire Oideachais an scoil d'oscailt ar feadh dhá bhliain nó mar sin.

Chur sé ionad orm nach raibh aon tuairisc i ráiteachas an Aire mar gheall ar an radio don Ghaeltacht. B'fhéidir nach mbaineann an gnó so leis.

An Leas-Cheann Comhairle

Ní bhaineann sé leis. Baineann sé leis an Aire Poist agus Telegrafa.

Mr. Begley

An bhfuil an Roinn Oideachais ag túirt aon deontais do? Is é an tAire a thug an ráiteachas uaidh go rabhthas chun radio Gaeltachta a bhunú.

(Cur isteach.)

Mr. Begley

Roimh an bhfóthoghachán.

Mr. Colley

Níl an tairgead á chur ar fáil san mbliain airgeadais seo.

Mr. Begley

Thug an tAire an ráiteachas uaidh go raibh muintir na Gaeltachta chun radio d'fháil agus ní dúirt sé sé focal mar gheall air anocht.

An Leas-Cheann Comhairle

Meastachán forlíontach atá á phlé againn.

Mr Begley

Táim ag dhéanamh an phointe. Níor chualas aon ní mar gheall ar rialtas áitiúil i gcomhair na Gaeltachta. Arís, thug an tAire ráiteachas uaidh mar gheall ar rialtas áitiúil i gcomhair na Gaeltachta. B'fhéidir go mbaineann sin leis an Aire Rialtais Áitiúil. Mar sin, arís, is mian liom an moladh seo a dhéanamh agus glacaimíd leis. Dá mbeadh an tAire ag lorg an thuilleadh airgid i gcomhair na Gaeltachta bheimís go léir leithscéalach mar tá a bhios againn go léir muna bhfuilimid ábalta an Ghaeltacht a shábháil taobh istigh den 10 mbliain atá ag teacht beidh na Gaeltachtaí imithe ar fad.

Mr. Coogan

Ba mhaith liom ceist amháin a chur ar an Aire. Tá tagairt i ráiteachas an Aire d'eagrais áirithe Gaeilge. Cé hiad na daoine seo.

Mr. Colley

Tá eolas air sin le fáil i Leabhar na Meastachán. Tá brón orm. Níl i mbliana.

Mr. Coogan

An mó atá ann?

Mr. Colley

Tá cursaí speisalta nach bhfuil leagtha amach i Leabhar na Meastachán don bhliain seo ach tá tagairt dóibh ar leathanach 49 den leabhrán seo a luaigh mé faoi Roinn na Gaeltachta. Seo iad iad: Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge. Conradh na Gaeilge, An tOireachtas, An Chomhairle Náisiúnta Drámaíochta, Gael Linn, An Comhchaidreamh agus Glór na nGael. Seans go bhfuil ceann nó dhó eile ann ach is iad sin na príomh-chinn.

Tá mé búioch den Teachta Begley as ucht an méid adúirt sé. Níl mórán le freagairt agam, is dóigh liom, ach amháin cúpla ceist. Luaigh sé an caiteachas ar chúrsaí tithíochta agus dúirt go raibh díomua air go raibh sé chomh beag le dhá chéad míle púnt. Trí chéad míle púnt a bhí leagtha amach ins na meastacháin don bhliain seo ach faoi mar adúirt mé de dheascaibh na stailce stroighne agus easpa stroighne ní rabhamar in ann, nó ní raibh na conraitheoirí in ann, oiread tithe a thógáil a bhíomar ag siúl leis agus, dá bhrí sin, dhá chéad míle púnt atá ann. Tá sé cóngarach don mhéid a bhí ann anuraidh don tithíocht.

(Cur isteach.)

Mr. Colley

Mar is eol don Teachta is iad na deontaisí tithíochta seo na cinn is aoirde sa tír.

Maidir leis an gearán a bhí ag an Teachta faoin deontas £10, ba mhaith liom a chur in gcuimhne dó gur coinníoll reachtúil é. Tá sé leagtha amach sa leabhrán mar seo a leanas: "Níl aon chúnamh faoi na hAchtanna le fáil ag áititheoir tí mura mbíonn an Ghaeilge mar theanga theaghlaigh ag a líon tí de gnáth". Sin é an dlí. Dá bhrí sin, is coinníoll reachtúil é. Níl sé de chumhacht ag na cigirí gan an choinníoll sin a chomhlíonadh. Dá bhrí sin, má phósann fear ón Ghaeltacht bean ó áit éigin leasmuigh den Gaeltacht nach bhfuil Gaeilge aice—agus muna bhfuil Gaeilge aice de gnáth ní bheidh an Ghaeilge mar gnáth-theanga sa tigh— ní bhfaighidis an deontas ach dá dtosnódh sí ag foghlaim Gaeilge i gceann roint bheag blianta, mar adúirt an Teachta, bheadh Gaeilge aice agus bheadh Gaeilge á labhairt sa tigh agus faoin am go mbeadh na páistí i dteideal an deontas seo a thuilleamh bheadh an Gheilge mar gnáth-theanga sa teach. Má thagann siad ar ais go dtí an Ghaeltacht nuair atá na páistí fásta beagainín agus má thugann siad faoin Ghaeilge a fhoghlaim agus a labhairt séard a tharlaíonn go bhfaghann siad an deontas. Caithfidh an Ghaeilge a bheith mar ghnáththeanga sa teach chun go bhfaighaidis an deontas.

Mr. Begley

Chaithfidh na páistí dul ar scoil sa Ghaeltacht agus caithfid an t-athair Gaeilge a labhairt seo ionnus go mbeidh a fhios ag na páistí cad tá ar siúl ar scoil. Déanann an t-athair a dhícheall chun an Ghaeilge a chleachtadh leo mar níl an Ghaeilge ag na páistí sa scoil. Ba cheart cás speisialta a dhéanamh de na daoine sin mar is é an chéad rud a lorgaíonn siad teach nua a thógháil nuair a thagann siad abhaile.

Mr. Colley

Tuigim sin ach admhóidh an Teachta, is dóigh liom, i gcás mar sin go dtiocfaidh siad isteach ar an Ghaeilge i gcionn tréimhse cuíosach gearr agus beidh siad i dteideal an deontais a thuilleamh. Ach mar adeirim is coinníoll reachtúil é. Tá an deontas le fáil ag teaghlaigh ina bhfuil an Ghaeilge mar gnáth-theanga ag an líon tí agus bheidh an-leasc orm an coinníoll sin d'athrú mar bheadh sé an-bhaolach agus is eagla liom go mbeadh an-chuid camastaíle ar siúl dá n-athrófaí an coinníoll sin.

Mr. Tully

Bhí teaglach ann agus bhí Gaeilge ag an athair agus ag na páistí agus ní raibh aon Ghaeilge ag an bhean agus ní bhfuair siad an deontas.

Mr. Colley

Mura bhfuair siad an deontas, sí cúis a bhí leis nach raibh an Ghaeilge mar gnáth-theanga sa teaghlach.

Mr. Tully

Bhí an Ghaeilge mar gnáth-theanga acu.

Mr. Colley

Má bhí bheadh go leor Gaeilge ag na páistí nuair a bheadh an scrúdú á chur orthu.

Mr. Tully

Dúirt an cigire nach bhfuil.

Mr. Colley

Sin ceist eile. Tá an-chuid daoine ann adeir go bhfuil siad i dteideal sin d'fháil ach ní deireann an cigire é. Maidir le ceist na monarcha úd i nGaoth Dóbhair, tuigim go bhfuil ceann amháin acu ag obair trí lá sa tseachtain ach go bhfuil dhá uain nó "shift" ar siúl sna trí lae sin. Dá bhrí sin, tá gach duine á choinneáil ag obair. Is trua liom gur mar sin atá an scéal. Is dócha gurb eol don Teachta an saghas oibre atá ar siúl acu. Déanann siad snáithe de shaghas éigin. Dár bhrí sin, an deacracht atá ag cur isteach ar an tionscal téicstíleach ní amháin anseo ach thar lear tá sé ag goilliúint ar an monarcha seo. Sin é an fáth go bhfuiltear ag obair trí lá in ionad seachtain iomlán. Is eagal liom nach dtig liom a rá faoi láthair cé chomh luath a bheidh siad arais ag obair go lán-aimsire ach tig leis an Teachta a bheith cinnte go mbeidh an monarcha sin ar ais ar obair lán seachtaine chomh luath agus a thagann feabhas ar chúrsaí trádála.

Maidir leis na bóithre, go ginearálta má tá an áit in a Ghaeltacht, má tá Gaeilge ann, ní dhiúltófar deontas do na bóithre. B'fhéidir go mba mhaith leis an Teachta sonraí faoin gcás atá i gceist aige a chur chugam agus déanfaidh mé é a fhiosrú. Ní dhiúltóimis den saghas sin más cás Ghaeltachta é.

Mar a dúirt an Leas-Cheann Comhairle, níl sé in eagar labhairt faoi chúrsaí radio nó údaráis aitiúil ach ó thárla gur luadh iad b'fhéidir go ligfeadh an Leas-Cheann Comhairle dom an méid seo a rá—go mbeidh airgead don radio i meastacháin na bliana seo chugainn. Maidir le cúrsaí údaráis áitiúila, tá an cheist sin h-iniúchadh ag roinnt mhaith daoine i láthair na huaire. Tháinig scéala chugam ó Chomhairle na Gaeilge ina taobh agus tá an cheist á scrúdú. Ach níl aon cheist ann i láthair na huaire airgead a chur ar fáil dó.

Vote put and agreed to.