Díospóireachtaí an tSeanaid Thar na Blianta

Faoi riail na Breataine, d’fhéadfadh Éireannach colscaradh a fháil trí Bhille príobháideach a chur chun cinn sa Pharlaimint in Westminster. Ar an 11 Meitheamh 1925, rinne an Seanad díospóireacht ar an tsaincheist.

Tá óráid W.B. Yeats fós ar an méid is cáiliúla a dúirt sé sa Seanad. Ina óráid, thug sé rabhadh in aghaidh reachtaíocht a leagan síos ar bhonn reiligiúnach agus dúirt sé go gcruthódh sé bac dothrasnaithe idir Deisceart agus Tuaisceart na hÉireann.

• Léigh an díospóireacht

Cuireadh deireadh le Seanad an tSaorstáit in 1936 tar éis easaontais thromchúiseacha leis an Dáil maidir leis an Seanad ag úsáid a chumhachta moill a chur ar reachtaíocht. Go sonrach, cuir an Seanad bac ar iarracht rialtas Éamoin de Valera an mionn dílseachta a bhaint ón mBunreacht.

Ar an 15 Márta 1933, cuireadh an Bille Reachtaíochta (Móid do Chur ar Ceal) os comhair an tSeanaid den dara huair. Rith an Seanad an Bille cheana féin, ach le leasuithe nár ghlac an Dáil leo.

• Léigh an díospóireacht

Ar an 27 Eanáir 1944, mhol an Ridire John Keane rún “Go n-iarrann an Seanad míniú ón Aire le haghaidh Comhordú Beart Cosanta maidir leis an dearcadh a ghlactar i leith chinsireacht an leabhair dar teideal The House of Gregory.”

Chuaigh údar an leabhair, Vere R.T. Gregory, ar scor ó sheirbhís i gConstáblacht Ríoga na hÉireann. Pléadh sa leabhar lena eispéiris agus le stair a theaghlaigh. Ó tharla gur cheadaigh an Cinsire an leabhar, cheistigh an Seanadóir Keane cén fáth nach rabhthas chun aon léirmheasanna nó fógraí a cheadú i leith an leabhair.

Bhí cumhachtaí ag an Aire chun cosc a chur ar fhoilsiú aon rud conspóideach nó contúirteach don leas poiblí nó don tslándáil náisiúnta. Chuir sé srian ar léirmheasanna ar The House of Gregory nuair ba léir go bhféadfadh rudaí a maíomh sa leabhar a bheith ina n-údar le conspóid ghéar maidir le sléacht Pháirc an Chrócaigh.

• Léigh an díospóireacht

Bhí an Roinn Oideachais freagrach as rialú pionóis chorpartha i scoileanna. Ní bhfaighfí réidh leis an bpionós corpartha go dtí na 1980í. Bhí argóint an tSeanadóra Owen Sheehy Skeffington nár cheart do mhúinteoirí úsáid a bhaint as pionós corpartha na scórtha blianta roimh a ham. Tharla an díospóireacht tar éis feachtas scríofa litreacha go dtí an Evening Mail a chuir in iúl tuairim tuismitheoirí ar mhí-úsáid pionós i mbunscoileanna.

• Léigh an Díospóireacht

I mí Iúil 1966, chuir an Seanadóir Garrett Fitzgerald rún chun tosaigh “Go bhfuil Seanad Éireann den tuairim gur cheart don Aire Gnóthaí Eachtracha beartas Eorpach gníomhach a thionscnamh, atá ceaptha chun a chinntiú go mbainfidh Éire amach comhaltas sna Pobail Eorpacha, agus gur cheart dó a Roinn agus ár misin taidhleoireachta thar lear a atheagrú ionas go gcuirfidh siad go héifeachtach le baint amach an chuspóra seo.”

Cheistigh an Seanadóir Fitzgerald an easpa dul chun cinn ar an tsaincheist. D’áitigh sé go raibh gá ann le haghaidh rannpháirtíocht ghníomhach leis an mBruiséil ionas gurbh fhéidir comhaltas a lorg.

In 1961 rinne Éire, i gcuideachta na Breataine, na Danmhairge agus na hIorua, iarratas ar chomhaltas sa Chomhphobal. An bhliain dár gceann, chomhaontaigh Comhairle an CEE tús a chur le hidirbheartaíocht le hÉirinn. I mí Eanáir 1963, áfach, sular cuireadh tús leis an idirbheartaíocht seo, tharla cliseadh in idirbheartaíocht na Breataine. Cuireadh breithniú ar gach iarratas eile, iarratas na hÉireann san áireamh, ar fionraí.

• Léigh an díospóireacht

Tugadh an chéad Bhille um Beartú Muiríne isteach sa Seanad ar an 14 Samhain 1973. Bhíothas ag iarraidh leis infhaighteacht frithghiniúnach in Éirinn a dhéanamh dleathach, agus a bhronnadh ar an Aire Sláinte an chumhacht rialacháin a dhéanamh maidir le frithghiniúnaigh. Sáraíodh an Bille ag an Dara Céim.

Rinne an Seanadóir Robinson iarracht roimhe sin, in 1971, Bille a thabhairt isteach lena gceadófaí infhaighteacht frithghiniúnach i bhfoirm theoranta in ionaid áirithe. Diúltaíodh an Chéad Léamh don Bhille sin. Ba é an toradh nár cuireadh an téacs i gcló agus nár scaipeadh é. Mar sin, ní raibh aon deis ag Seanadóirí an Bille a léamh ná a phlé.

Sna cúig bliana ina dhiaidh sin thug an Seanadóir Robinson isteach dhá Bhille eile um Beartú Muiríne. In 1978 thug an Rialtas isteach a Bhille féin um Beartú Muiríne, a ndearnadh dlí de in 1979.

• Léigh an díospóireacht

In 1988, thacaigh Seanad Éireann le clár poiblí faisnéise agus oideachais an Rialtais ar shiondróm easpa imdhíonachta faighte (SEIF) agus d’iarr sé tuilleadh clár le haird ar leith ar  úsáideoirí drugaí infhéitheacha agus lucht fágála scoile.

Ag an am bhí 36 chás dhearbhaithe SEIF in Éirinn agus 694 chás dhearbhaithe de  víreas easpa imdhíonachta daonna (VEID), ar úsáideoirí drugaí infhéitheacha 60% acu.

Ceapadh an clár faisnéise poiblí mar straitéis ar dhá leibhéal. Ar leibhéal amháin, féachadh leis eolas poiblí ar SEIF a dhaingniú trí ollfheachtas meán. Ar bhonn níos aonaraí, tugadh faoi ábhair imní phearsanta agus ceisteanna daoine trí leabhrán sonrach agus seirbhís saorghlao.

D’admhaigh daoine a chuir leis an díospóireacht go raibh gá le haontacht, comhaontú agus gníomh dírithe maidir leis an ábhar tromchúiseach, SEIF. Aithníodh in óráidí roinnt réimsí inarbh fhéidir gníomhaíocht Rialtais a fheabhsú agus áitíodh ar an Rialtas níos mó infheistíochta a dhéanamh maidir le hoideachas a chur ar an bpobal agus maidir le seirbhísí cóireála drugaí.

• Léigh an díospóireacht

Ba chás é Norris i gcoinne na hÉireann a chinn an Chúirt Eorpach um Chearta an Duine (ECHR) in 1988. D’éirigh de David Norris a mhaíomh go raibh coiriúlú na hÉireann ar ghníomhartha áirithe homaighnéasacha idir fir aosacha thoilteanacha ina shárú ar Airteagal 8 den Choinbhinsiún Eorpach um Chearta an Duine.

Éilítear le hAirteagal 8 den Choinbhinsiún ar na stáit chonarthacha meas a léiriú ar shaol príobháideach agus teaghlaigh gach duine, i measc saincheisteanna eile.

Tugadh breith an ECHR ar an 26 Deireadh Fómhair 1988. Fuarthas go raibh Éire ag sárú Airteagal 8 den Choinbhinsiún Eorpach um Chearta an Duine. Rinneadh díchoiriúlú ar an homaighnéasacht in Éirinn in 1993.

• Léigh an díospóireacht

In 2004 éilíodh i dtairiscint ón Seanad ar an Rialtas tuarascáil a thabhairt don Teach ar dhul chun cinn go dáta agus pleananna amach anseo a mbeadh d’aidhm acu comhoiriúnacht iomlán dhlí teaghlaigh na hÉireann le hAirteagal 8 de Choinbhinsiún Eorpach um Chearta an Duine, le haird ar leith ar chearta teaghlach neamhphósta agus tuismitheora aonair.

Éilítear le hAirteagal 8 den Choinbhinsiún ar na stáit chonarthacha meas a léiriú ar shaol príobháideach agus teaghlaigh gach duine. Agus raon na gceart atá faoi chosaint Airteagal 8, rialaigh an Chúirt Eorpach um Chearta an Duine (ECHR) go seasta go mbaineann Airteagal 8 ní hamháin leis an teaghlach traidisiúnta, bunaithe ar phósadh, ach go síneann a raon cosanta go teaghlaigh nach bhfuil sa mhúnla clasaiceach seo.

• Léigh an díospóireacht

In 2016, thug an Seanadóir Mark Daly isteach reachtaíocht ar aitheantas ar Theanga Chomharthaíochta na hÉireann (TCÉ) don phobal Bodhar.

Mar gheall ar an easpa aitheantais ar TCÉ, daingníodh leithcheal i saol uile lae an phobail Bhodhair. Bhíothas ag iarraidh leis an mBille réimse leathan de bhearta a thabhairt isteach chun comhionannas rochtana a chinntiú don phobal Bodhar.

Ritheadh an tAcht um Theanga Chomharthaíochta na hÉireann in 2017. Aithnítear leis ceart úsáideoirí TCÉ chun TCÉ a úsáid mar a dteanga dhúchais. I measc forálacha eile, cuirtear riachtanais leis an Acht ar chomhlachtaí poiblí, foráiltear ranganna do thuismitheoirí leanaí bodhra agus ceadaítear úsáid TCÉ in imeachtaí dlí.

• Léigh an díospóireacht

Is comhaontú den Eagraíocht Dhomhanda Trádála é TRIPS (Gnéithe a bhaineann le Trádáil de Chearta Maoine Intleachtúla) lena gcosnaítear maoin intleachtúil, lena n-áirítear paitinní ar leighis arna dtáirgeadh ag cuideachtaí cógaisíochta.

Ba iad an India agus an Afraic Theas a mhol de chéad uair an tarscaoileadh TRIPS in 2020 chun cearta maoine intleachtúla a bhaint go sealadach le haghaidh teicneolaíochtaí sláinte a theastaíonn chun Covid-19 a chosc, a shrianadh nó a chóireáil, go dtí gur féidir cothromas vacsaíne a bhaint amach. Tá tacaíocht ag an tarscaoileadh anois ag timpeall 100 náisiún ach cuireann roinnt stát fós ina choinne, ballstáit AE ina measc.

• Léigh an díospóireacht