Tairgim go léighfear an Bille an dara huair. Tá sé beartuithe fén mBille an tsuim de £250,000 do cuireadh ar fáil fen bPríomh-Acht do mhéadú. Tá £230,000 den tsuim sin curtha in áirithe cheana féin tré iarrataisí atá ceaduithe go dtí so. Bíodh go bhfuil sé ceaduithe £230,000 a chaitheamh ní hionann san agus a rá go bhfuil éinní i ngar don mhéid sin caithte. Níl ach timpeall £45,000 dlite len' íoc agus ní caithfear an t-airgead atá á lorg anois go ceann a dó no a trí de bhlianta. Is minic go dtógann sé suas le dhá bhliain ó iarratasóir a thigh do chríochnú. Ní féidir leis faillí do thabhairt ina chuid oibre eile an fhaid a bhíonn a thigh á thógáil aige. Bíonn air aire do thabhairt dá chuid barraí beaga agus dá chúramaí eile chó maith. Rud eile, ní hi gcomhnaí is féidir leis greim d'fháil ar shaor no ar shiúinéinéir nuair a theastódh duine acu uaidh. Nuair a bhí an Príomh-Acht os cóir na Dála b'é tuairim a lán Teachtaí gur cheart gach imníomh do dhéanamh le tithe do chur á ndéanamh agus bhíos féin ar aon tuairim leo san méid sin.
Táim sásta leis an dul chun cinn atá déanta agus leis an slí do réitíodh na deacaireachtaí a bhí romhainn agus tá deimhniú agam o Theachtaí as gach roinnt den Dáil go bhfuilid lán-tsásta leis an slí atáthar ag oibriú an Achta. Do deineadh na hoifigigh atá i mbun na hoibre seo do thogha toisc go rabhadar sár-oilte ar an obair agus ina theanta san toisc go raibh báidh acu leis na daoine. Bhí spéis agus mortas ortha an obair sin do bheith idir lámha acu, agus tá a rian air. Do dheineadar a gcuid oibre le croidhe agus le dúthracht nea-choitianta. Is cóir, dar liom, tagairt phuiblí do dhéanamh don obair mhór atá déanta ag na hoifigigh seo. San am chéanna ní fearr a bheith ró-thapaidh. Níl ach méid áirithe ceárduithe agus daoine deas-lámhacha le fáil sa Ghaeltacht agus fé láthair táid go léir ag obair go dícheallach. Tá daoine óga ag foghluim a gceárd ach níor chóir iad do chur ag obair as a stuaim féin go dtí go mbeidís lán-oilte chuige sin. Is follas ná bíonn ceárduithe na tuatha chó hoilte le ceárduithe na cathrach mar a mbíonn ceárduí fé leith do gach saghas oibre, sé sin, saor cloch, siúinéir, agus mar sin de. Dá bhrí sin, ní móor uain do thabhairt dóibh leis an obair do dhéanamh go réasúnta maith óir braitheann sláinte na ndaoine, agus b'fhéidir costas deisithe ar ball, ar an geuma 'na ndeintear na tithe seo do thógaint. Déanfaidh an 2,500 tithe atá ceaduithe cheana féin fuascailt mhór ar an scéal.
Do gheallas don Dáil go ndéanfainn iarracht ar an fhadhb do réiteach in sna háiteacha iargcúlacha ina raibh dealbhas neachoitianta. Bhí a fhios agam go maith an deacracht a bhainfeadh leis an iarracht agus admhuím go raibh eagla orm ná béadh na daoine bochta so ró-fhonnmhar chun feidhm do bhaint as an tairbhe a bhí le fail aca fén Acht. Is áthas liom é bheith le rá agam, áfach, nách amhlaidh a bhí. Táid na daoine bochta tar éis glacadh le buntáistí an Achta go líonmhar agus go fonnmhar. As an £250,000 a cheaduigh an Dáil bhí trí chúigiú le caitheamh in sna dúthaí dealbhú agus suas go dtí so do ceaduíodh breis bheag agus na trí chúigiú den airgead do sna dúthaí sin. Tá timpeall £135,000 ceaduithe do sna dúthaí dealbhú agus timpeall £90,000 do sna dúthaí eile sa Ghaeltacht. Is léir uaidh seo ná fuil na daoine seo chó héadóchasach san agus a ceapadh. Ní fhéadfadh daoine a bheadh lán d'éadóchas agus ar a mbeadh tromluighe an dealbhais croidhiúlacht agus corráiste chó mór san do bheith aca. Is mór an ní dhúinn an deimhniú seo do bheith againn nuair a bheidh caoi againn ar thabhairt fé ghnóthaí eile do chur ar bun a raghaidh chun saol na ndaoine seo d'fheabhsú. Is féidir le daoine sa Ghaeltacht iasacht airgid suas go £90 d'fháil fén Acht agus níor cuireadh aon chosc le daoine an méid sin d'fháil go hiomlán.
Ní maith liom féin iasachtaí airgid. Cuireann siad ualach ar mhuirín tighe gur fearr a bheadh an scéal aca gan an t-ualach san. Is breagh an rud é le hinnsint nár hiarradh, tríd is tríd, ach timpeall agus £30 an duine mar iasacht. Is mór an scéal é sin, mar taisbeánann sé gur thuig na daoine bochta so an dualgas a bheadh á ghlacadh aca ortha féin agus ná rabhadar sásta aon ualach airgid do chur ortha féin ná beadh ar a gcumas a dhíol ar ais go macánta.
Fé Alt a 12 den Phríomh-Acht do tugadh comhacht don Roinn conghnamh do thabhairt do sna daoine abhair tógála d'fháil chó saor agus dob' fhéidir é, tré socruithe chun cócheannach do dhéanamh ar a son. Fuarathas tairiscintí ó sna soláthróirí móra ar na habhair a theastódh ó lucht déanta tithe fén Acht agus ní mór dom a rá gur dhein na soláthróirí a geionn féin chun a chur ar mo chumas téarmaí ana-réasúnta d'fháil do sna daoine sa Ghaeltacht. Do thugadar gach cabhair ab' fhéidir leo leis an fhadhb do réiteach—fadhb atá glactha idir lámha ag an Oireachtas agus ag an Rialtas. Gan amhras obair anamhór dob' eadh na habhair tógála a bheadh ag teastáil fé oibriú an Achta do sholáthar. D'éirigh liom leis téarmaí speisialta d'fháil ó lucht déanta na n-abhar i mbaile agus i gcéin agus raghaidh an buntáiste chun tairbhe na ndaoine.
Sé bunús mo scéil go bhfuil na daoine atá ag déanamh tithe anois fén Acht ag fáil a gcuid abhar i bhfad níos saoire ná lucht déanta tithe beaga agus tithe móra atá lasmuich den tsocrú so chun có-cheannach.
Tá sé déanta amach agam go bhfuil £27, tríd is tríd, bainte de fhiacha na n-abhar i gcóir tighe cheithre seomra de bharr an tsocrú so chun có-cheannach atá déanta againn.
Is ionann san agus £27 de bhreis do chur leis an ndeontas airgid atá le fáil fén Acht. Is mian liom anois mo bhaochas do chur in úil do lucht soláthair agus do lucht déanta na n-abhar tógála a chuir ar mo chumas an margadh maith seo do dhéanamh.
Beidh áthas ar na Teachtaí anso a fhios do bheith aca gur i nGaedhilg amháin do cuireadh amach na leabhair tairiscinte agus gur i nGaedhilg do socruíodh na margaí go léir. Sé mo thuairim nár deineadh le n-ár linn-ne, pé ar domhan é, connradh den tsaghas san agus den mhéid chéanna do shocrú agus do chríochnú sa dteangain náisiúnta.