Dáil Éireann díospóireacht -
Tuesday, 17 Jun 2003

Vol. 568 No. 5

Cailleadh Post.

Mr. McGinley

A Leas-Cheann Comhairle, ba mhaith liom buíochas a ghabháil leat as deis a thabhairt dom an t-ábhar tábhachtach seo a thógáil ar an Athló. Cuirim fáilte roimh an Aire atá sa Teach le freagra a thabhairt agus tá súil agam go mbeidh freagra maith le tabhairt aige.

Mar is eol don Aire, fógraíodh atá seachtain ó shin go bfhuil tionscal atá bunaithe ar eastát tionscail Ghaoth Dóbhair le blianta fada, tionscal nua-aoiseach a chuireann tairgí sláinte ar fáil, – BMR Teoranta – ag druidim na dóirse gan mhoill, go mbeidh 48 oibrithe ligthe chun bealaigh agus go mbeidh an monarcha dúnta go hiomlán. Seo tionscal a raibh cur amach mór agus 100 duine ag obair ann bliain ó shin agus anois beidh na dóirse druidte. Ar ndóigh, níl ansin ach comhartha den rud a tharla ar an eastát tionscail i nGaoth Dóbhair le dhá bhliain nó trí bliana anuas.

An bhfuil a fhios ag an Aire nó an dtuigeann daoine go bhfuil beagnach 800 post caillte ar an eastát seo le trí bliana anuas? Sin figiúirí oifigiúla suas chun dáta, mar a fuaireamar seachtain ó shin iad ó Údarás na Gaeltachta. Is millteanach an buille é sin do aon cheantair ach is cinnte gur buille uafásach é do cheantair Gaeltachta a chlúdaíonn trí pharóistí. Nuair a bhímid ag caint ar eastát tionscail Ghaobth Dóbhair ní bhímid ag caint ar pharóiste Ghaoth ach ar thrí pharóistí, mar is eol don Teachta Ní Chochlain. Bímid ag caint ar Ghaoth Dóbhair, ar na Rossan agus ar Chloch Cheann Fhaola. Clúdaíonn sé an ceantar Gaeltachta sin ar fad agus is uafásach an rud é go bhfuil 800 post imithe ón eastát sin le trí bliana anuas.

Ní híontas ar bith go bhfuil éadóchas agus ísle brí imeasc an phobail ar fad agus go bhfuil siad ag cur ceiste de shíor cad atá chun tarlú dóibh. Tá postanna á gcailleadh agus níl mórán postanna úra ag teacht isteach. Cad atá in ann dóibh ach an bád bán, mar a deirtear i gConamara agus mar a deir an t-Aire féin. Tá súil agam nach dtig sé go dtí an pointe sin.

Cad iad na tionscail atá dúnta. Na blianta ó shin ba í an eastát tionscail i nGaoth Dóbhair an eastát tionscail a ba thábhachtaí ag Údarás na Gaeltachta. Bhí sé mar sheod i gcoróin an údaráis. Bhí beagnach 1,400 duine ag obair ansin ach tá thart faoina leath de sin ag obair ansin anois. Cuimhním ar na monarchana sin. Beidh BMR, a bhfuilimid ag caint faoi anocht, dúnta gan mhoill. Tá Dianorm, a raibh breis agus 100 duine ag obair ann, dúnta agus faoi ghlas, tá RMT dúnta agus faoi ghlas, tá EPI dúnta agus faoi ghlas, tá PLM dúnta agus faoi ghlas agus tá SMTC, a raibh 200 duine ag obair ann, dúnta agus faoi ghlas. Sin cuid des na monarchana. Nuair a shiúilimse timpeall an eastaít san oíche agus nuair a fheicim an áit go léir dorcha cuirim ceist orm féin, cad atá ag tarlú don cheantair Gaeltachta seo?

Tá an géarchéim chomh mór sin gur ullmhaigh an t-údarás plean ghníomhaíochta. Bhí an t-Aire é féin, an Teachta Ní Chochlain agus roinnt Airí eile ansin i mí na Nollag seo caite nuair a cuireadh an plean i láthair an phobail ach is beag a tharla ó shin. An t-aon rud a tharla ná gur dúnadh tuilleadh monarchana.

Tá mé i mo sheasamh anseo anocht gan cruthú ar bith nach mbeidh mé anseo gan mhoill arís ag caoineadh arís go bhfuil monarcha eile ag druidim. Cad mar gheall ar na tionscail atá ar sheachtain trí lá? Tá monarcha snáth Comer ag obair trí lá gach re-sheachtain agus dúnta gach seachtain eile. Tá beagnach 200 duine ag obair ann. Cad atá in ann don tionscail seo? Tá súil agam nach mbeimid ag cailleadh 200 phost eile. Dá gcaillfí iad is cinnte gur buille marfach a bhéas ann don eastát i nGaoth Dóbhair. Cloiseadh tráthnóna inniu go bhfuil Nuvotem, i gCroithlí, a bhfuil 70 duine ag obair ann ag dul ar sheachtain trí lá an tseachtain seo chugainn. Cad é atá ag dul a tharla dos na tuismitheoirí atá ag obair ansin agus nach mbeidh aon fhostaíocht acu?

Tá lúcháir orm go bhfuil an t-Aire anseo agus go bhfuil mo chomhghleacaí, an Teachta Ní Chochlain, anseo fosta. Tá suim mhór aici san eastát agus eolas maith aici air agus tuigeann sí go maith cad atá ar siúl agamsa anseo anocht. Cad é atáimid ag dul a dhéanamh le fostaíocht a thabhairt ar ais go dtí an eastát sin. Níl aon rud eile ann. Níl aon talmhaíocht nó iascaireacht ní turasóireacht i nGaoth Dóbhair. Cad atá in ann don phobal?

Iarraim ar an Aire gach tacaíocht a thabhairt do Údarás na Gaeltachta an plean gníomhaíochta sin a chur i bhfeidhm agus tionscail úra a thabhairt isteach. Tá an Ghaeltacht faoi bhrú agus is cinnte go bhfuil an teanga faoi bhrú.

Minister for Community, Rural and Gaeltacht Affairs (Éamon Ó Cuív)

Ba mhaith liom buíochas a ghlacadh leis an Teachta McGinley as ucht na ceiste seo a thógáil. Tá mo chomhghleacaithe, na Teachtaí Ní Chochlain agus Ó Gallchobhair tar éis labhairt liom faoin gceist seo freisin. Go deimhin, bhí mé thíos san taobh sin tíre Dé Sathairn seo caite.

Is cómhlacht é BMR Teoranta a bhfuil aonad tairgíochta aige ar an eastát tionscail i nGaoth Dóbhair i gContae Dhún na nGall agus aonad riaracháin eile ar eastát na Páirce Móire i nGaeltacht na hAchréidh i nGaillimh. D'fhógair an cómhlacht ar an 5 Meitheamh 2003 go bhfuil sé le 48 fostaí i nGaoth Dóbhair a scaoileadh chun bealaigh ar an 7 lúil 2003 agus go ndúnfar an mhonarcha ansin. Tá sé i gceist ag an gcómhlacht cúraimí áirithe, mar shampla, orduithe custaimeirí, a athrú go Gaillimh agus tabharfar deis do chuid de na fostaithe athrú go dtí an t-aonad sin.

Ba mhaith liom a threisiú gur cúis imní dom féin agus do Údaras na Gaeltachta aon phostanna a bheith a gcailliúint in aon tionscal Gaeltachta, agus go hairithe i nGaoth Dobhair, áit atá buailte go dona le cupla bliain anuas, mar adúirt an Teachta. Tuigim go maith an t-imní atá ar an Teachta agus ar gach éinne faoin líon postanna atá caillte sa cheantar. Caithfear a chur san áireamh go bhfuil lagú an-mhór tarlaithe san earnáil deantúsaíochta le tamall anuas mar gheall ar chuinsí náisiúnta agus idirnáisiúnta. Ar an drochuair tá drochthioncar aige seo ar leibhéal na fostaíochta sa Ghaeltacht.

Tá sé aitheanta ag Údaras na Gaeltachta go bhfuil gá le cur chuige nuálach straitéiseach chun cruthú agus caomhnú fostaíochta sa Ghaeltacht a threisiú, mar aisfhreagra ar na hathruithe atá ag tarlú san eacnamaíocht dhomhanda agus náisiúnta. Caithfear dul i ngleic le dushláin nua maidir le riachtanais, roghanna agus mianta fostaíochta phobal na Gaeltachta. Tá an cur chuige seo sonraithe sna ráitis chinnbhliana agus sna tuarascálacha bliantúla le tamall anuas, agus go deimhin sna gníomhartha praiticiúla atá tógtha ag an údaras, le tacaíocht mo Roinne.

Ba mhaith liom tagairt a dhéanamh do na céimeanna is déanaí atá tógtha chun borradh a chur faoi chursaí fostaíochta i nGaeltacht Dhún na nGall. Luaim ach go háirithe, an grúpa oibre ar chruthú fostaíochta sa Ghaeltacht a bhunaigh mo chomhleacaí an t-Aire Máire Ní Chochlain anuraidh. Ag eascairt ón tuarascáil a chuir an grúpa sin ar fáil i mí na Nollag 2002, tá luas a chur leis na hiarrachtaí le fostaíocht nua-aimseartha bhuan a chur ar fáil. Tá raon na dtionscal a ndíreofar orthu á leathnú agus tá béim faoi leith á cur ar fheabhsú bonneagair, ar chomhoibriú le hinstitiuidí trí leibhéal, agus ar dheiseanna i bhfiontair bunaithe ar theanga agus chultúr na Gaeltachta.

Mar atá raite agam go minic, is í an Ghaeilge an acmhainn is luachmhaire atá sa Ghaeltacht agus, go deimhin fein, beidh forbairt na Gaeltachta san am amach romhainn ag brath cuid mhór ar an nGaeilge bheith slán mar theanga labhartha inti. Is chuige sin gur shocraigh mé i gcomhar leis an údarás go mbeadh 20% dá bhuiséad caipitil a chur i dtreo tograí agus tionscadail go bhfuil sé follasach go bhfuil an Ghaeilge lárnach dá gcuid gníomhaíochtaí.

Sa chomhthéacs céanna, is fiú trácht a dheanamh ar an sceim nua fiontraíocht Ghaeilge sa Ghaeltacht a láinseáil an t-údaras an tseachtain sea caite. Ba mhaith liom buíochas a ghlachadh leis an Teachta as ucht fáilte a chur roimhe sin. De réir na scéime nua seo beidh deontas suas le €10,000 in aghaidh an phoist ar fail i leith gach post nua a chruthaítear sa réimse seo agus €5,000 i leith gach post pairtaimseartha. Má bhíonn ardleibhéal scile nó cumais riachtanach don phost is feidir go mbeadh suas le €2,500 eile in aghaidh an phoist ar fáil mar thacaíocht. Anuas air seo beidh deontais fhlaithiúla le haghaidh staidéar féidearthachta nó taighde agus forbartha ar fáil mar chunamh do fhiontraithe pé réamhobair, taighde nó anailís is gá dhéanamh lena bpleananna gnó a chur i dtoll a chéile.

Tá na moltaí eile i dtuarascáil an ghrupa oibre ar chruthú fostaíochta sa Ghaeltacht a scrúdú ag mo Roinn faoi láthair, i gcomhair Ie hÚdaras na Gaeltachta, chun féachaint cén chaoi is fearr iad a chur i gcrích. Mar shampla, pléadh na moltaí éagsúla i dtaobh forbairt fiontair agus cruthú fostaíochta ag cruinniú le gairid idir oifigigh on Roinn Fiontar, Trádála agus Fostaíochta agus a cuid aisínteachtaí, Údarás na Gaeltachta agus mo Roinn fein. Chomh maith leis sin, bhí plé ag mo Roinn leis an Roinn Ealaíon, Spóirt agus Tuarasóireachta maidir leis an bpoiteinseal atá ag tionscal na turasóireachta, go háirithe an turasóireacht chultúrtha, chun deiseanna fostaíochta inmharthanacha a chruthú sa Ghaeltacht.

Ag eascairt as an tuarascáil sin freisin, tá plean gníomhaíochta curtha le chéile ag Údarás na Gaeltachta chun dul i ngleic le fadhb na dífhostaíochta in iar-thuaisceart Thír Chonaill. Chomh maith le hoifigeach sinsearach a ceapadh in oifig an údarais i nGaoth Dobhair, tá coiste feidhmiúcháin bunaithe chun cabhrú leis an bplean sea a chur i gcrích. Tuigim gur tionóladh cruinniú speisialta de bhord an údarais i nGaoth Dobhair Ie gairid chun athbhreithniú a dhéanamh ar a chlár caipitil, agus glacadh le moladh ag an gcruinniú sin go dtabharfar faoi chlár athchóirithe agus uasghrádaithe ar an eastát chun spás gnó a chur in oiriúint do thograí nua i réimse na seirbhísí, oideachais agus oiliúna.

Leanfar ar aghaidh mar ábhar práinne leis na céimeanna éagsula atá riachtanach chun fostaíocht bhuan bhreise a chinntiú do cheantar Ghaoth Dóbhair. Is comhartha dóchais é, mar shampla, an dul chun cinn ata á dhéanamh ag an gcomhlacht nua-bhunaithe Athscríbhinn Cheilteach Teoranta a osclaíodh go hoifigiúil le gairid ar eastát tionscail Ghaoth Dóbhair. Tá mé dóchasach go mbeifear in ann tograí fiúntacha eile mar seo a mhealladh go dtí an Ghaeltacht san am ata romhainn.

Tá ré na déantúsaíochta thart agus caithfimid díriú ar bheartais nua ar fad má tá fúinn ath-thógáil a dhéanamh at thionsclaíocht na Gaeltachta.