Dáil Éireann díospóireacht -
Thursday, 23 Jan 1997

Vol. 473 No. 5

Adjournment Debate. - Scéim Uisce Inis Mór.

Éamon Ó Cuív

Ba mhaith liom buíochas a ghlacadh leis an Aire Stait atá anseo agus tá súil agam go bhfuil deáscéal tugtha ag an Aire Chomhshaoil dí mar tá géarchéim uisce in Inis Mór.

Is í Inis Mór an t-oileán is mó daonra de na h-oileaín mara ar fad nach bhfuil ceangailte leis an mór-thír. Tá os cionn 800 duine ina gcomhnaí go buan ar an oileán ach sa samhradh tagann idir míle agus 2,000 duine ar chuairt go dtí an t-oileán gach lá. Is fada fadhbanna uisce an oileáin agus le cúpla bliain tá an chomhairle chontae ag réiteach pleananna leis an bhfadhb seo a shárú. Go dtí an bhliain seo ní bhíodh aon fhadhb uisce sa gheimhreadh ach i láthair na huaire tá géarcheim uisce ann de dheasca an triomaigh. Má tá an t-uisce gann ar an oileán ag an am seo den bhliain agus ag glacadh leis nach bhfuil ach 800 duine agus beag cuairteoirí ar an oileán faoi láthair is féidir leis an Aire Stáit a shamhlú cé chomh dona is a bheidh an scéal i lár an tsamhraidh.

Má tharlaíonn sé go bhfuil ganntanas uisce arís i lár an tsamhraidh d'fhéadfadh sé dochar ollmhór a dhéanamh do shaol sóisialta agus eacnamaíochta an oileáin. Má théann an scéal amach i measc turasóirí nach bhfuil uisce in Inis Mór is beag duine a bheidh sásta cuairt a thabhairt ar an oiléan. Níl oileán ar nós an mór-thír. Ní féidir dul síos an bóthar agus tancanna uisce a thabhairt isteach. Bhí orainn cupla bliain ó shin an t-uisce a thabhairt isteach ar thaincéirí móra ach ní réiteach ar bith é sin i lár an tsamhraidh.

Tá an oiread ceart ag na h-oileánaigh do bhunsheirbhísí is atá ag duine ar bith eile sa tír. Nuair a bhí Micheal Smith ina Aire chas sé le toscaireacht ón oileán, chir sé proíséas ar bun agus ceadaíodh airgead le hobair a dhéanamh.

I mí Márta na bliana seo caite, sin 10 mí ó shin, chuir an chomhairle chontae doiciméidí conradh le haghaidh breis stórais ar aghaidh go dtí an Roinn Chomhshaoil chomh maith le tuairisc ar an tolladh a rinneadh agus maidir leis an foinse uisce agus toradh na tástáileacha. Iarradh cead ag an am sin dul ar aghaidh ag lorg tairiscintí.

Go dtí seo níl aon scéal faighte ar ais ag an gcomhairle chontae ón Roinn Chomhshaoil ainneoin práinn na faidhbe seo.

Tá go leor ráite ag an Rialtas seo i dtaobh na n-oileán. Tá go leor geallúintí tugtha. Do mhuintir Inis Mór is é an gad is goire don scórnach ná uisce a bheith acu ar an oileán mar gan uisce ní féidir saol an oileáin a chur chun cinn ar chor ar bith.

Tá súil agam anois go mbeidh an tAire Stait in ann a rá liom go bhfuil cead tugtha ag an Roinn do Chomhairle Chontae na Gaillimhe dul ar aghaidh agus tairiscintí a lorg don scéim seo láithreach. Beidh rud ar bith eile i bhfad ro-mhall. Má thagann an samhradh seo agus gan uisce ar Inis Mór is ar an Rialtas seo agus ar an moilleadóireacht atá déanta le 10 mí a bheidh an milleán.

Minister of State at the Department of Enterprise and Employment (Ms E. Fitzgerald)

Is oth leis an Aire Comhshaoil, an Teachta Breandán Ó Húilín, nach bhfuil ar a chumas bheith anseo inniu de bharr dualgas eile atá le comhlíonadh aige. Agus mé ag eisteacht leis an Teachta Ó Cuív chuimhnigh me go raibh a phairtí i gcumhacht le fada an lá agus gan an obair seo a dhéanamh ar an oileán. Tá an scéim curtha faoi bhráidh an Choimisiúin agus táimid ag feithimh le focal ar ais.

Braitheann na trí oileán Árainn ar chúlchiste uisce áitiúil ar an uachtar agus faoin íochtar. Tá srian ag baint le roinnt de na foinsí seo, go mór mhór ar Inis Oírr agus ar Inis Meán. Tá an t-ádh ag Inis Meán sa chaoi go bhfuil foinse nua anmhaith uisce faoin íochtar faighte ag An Turloch Mór. Tá sí seo á húsáid chun cur leis an soláthar seo nuair a bhíonn an t-éileamh ag an uasphointe.

Le déanaí, chun na fadhbanna a bhaineann le soláthair uisce géara a mhaolú ar Inis Oírr, cheadaigh an tAire deontas de trí chéad caoga míle punt, £350,000, chun taiscumar de leath mhilliún galún, 500,000 galún, agus oibreacha riachtanacha eile a thógaint. Tugtar le fios dom go dtosnóidh an obair seo go luath agus go mbeidh an scéim i bhfeidhm roimh an tséasúir turasóireachta.

Críochnaíodh taiscumar eile de leath mhiliún galún ar Inis Meán anuraidh le cabhair ó dheontais ghrúp scéime uisce de dhá chéad míle punt, £200,000, ón Roinn. Beidh a dhóthain stóráil uisce ag an dá oileán anois chun buaileadh go hiomlán leis an éileamh ag binn an tsamhraidh.

Tagann an soláthar uisce do Inis Mór ón Turloch Mór. Tagann laghdú suntasach ar an leibhéal uisce sa Turloch Mór i rith tréimhsí tirime. Tarlaíonn sé seo de ghnáth nuair atá an t-éileamh is mó ar an soláthar uisce, sé sin ó Mheitheamh go Meán Fómhair. I rith an dá bhlian seo caite, úsáideadh an t-uisce faoin íochtar chun cur le soláthar uisce an oileáin agus bhíothas in ann ganntanais uisce a sheachaint.

Tuigim go bhfuil titim suntasach tagtha sna míonna seo caite ar thitim bháistí in Inis Mór. Dá bharr, thit leibhéal an uisce go mór sa Turloch Mór. Ba ghá gearrú siar ar an soláthar san oíche go dtí gur tugadh na caidéail uisce i láthair agus gur tógadh an fhoinse uisce ar ais in úsáid arís.

Tá sé beartaithe ag Comhairle Chontae na Gaillimhe scéim nua sholáthair uisce a fhorbairt in Inis Mór bunaithe ar an bhfoinse uisce ag an Turloch Mór. Go nuige seo, d'íoc an Roinn deontais de tuairim is dá chéad míle punt, £200,000, do phleanáil agus do dhruileáil thobair thrialacha don scéim seo. Mar a dúirt mé roimhe seo, bhíothas in ann cur go mór leis an soláthar uisce i rith an tsamhraidh leis na tobair thrialacha seo. Sa scéim nua, tá i gceist taiscumair nua, caidéail agus fearais chóireála a thógáil, maraon le píopaí dáiliúcháin nua.

Tá iarratas ar mhaoiniú ón gCiste Comhuaineach do scéim uisce Inis Mhóir curtha faoi bhráid an Choimisiúin Eorpaigh ag an Roinn Comhshaoil. Nil cinneadh faighte ar seo go fóill. Ní féidir a rá, roimh chinneadh a fháil ón gCoimisiún, caithean a cheifear in ann scéim uisce Inis Mhóir a cheadú. Idir an dá linn, beidh an Roinn Comhshaoil i mbun cainte le Comhairle Chontae na Gaillimhe chun a dheimhniú go mbeidh na tobair thrialacha i bhfeidhm agus go mbeifear in ann soláthair uisce sásúil a choinneáil ar an oileán.