Vol. 506 No. 1
4 D'fhiafraigh Mr. O'Shea den Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gaeltachta agus Oileán cén scéim faoi leith atá ar intinn aici chun meon an phobail i gcoitinne i dtaobh na Gaeilge a mheas go cruinn agus go héifeachtach; agus an ndéanfaidh sí ráiteas ina leith. [14787/99]
Dírím aird an Teachta ar an bhfreagra a thug mé ar Cheist Uimhir 20 den 29 Aibreán. Déanann Bord na Gaeilge pobalbhreitheanna go rialta i gcomhar le IMS ina gcuirtear ceisteanna mar gheall ar ghnéithe éagsúla den Ghaeilge sa sochaí. Faoi láthair tá staidéar ar siúl ag an mBord ar riachtanais thaighde na Gaeilge ó Thuaidh agus ó Dheas mar bhonn do chlár taighde oiriúnach a réiteach. Mar chuid den obair tá modhanna cuí á dtástáil chun meon an phobail i leith na Gaeilge a mheas – go háirithe i dTuaisceart Éireann.
Foinse thábhachtach eolais faoi úsáid na Gaeilge is ea Daonáireamh na bliana 1996 inar cuireadh ceist don chéad uair maidir le cé chomh minic is a labhraíonn daoine Gaeilge. Ba chóir a lua freisin go ndéanann Institúid Teangeolaíochta Éireann suirbhé náisiúnta gach deichiú bliain agus gur foilsíodh an ceann is déanaí sa bhliain 1993. Tugann an taighde seo, National Survey on Languages, eolas mar gheall ar dhearcadh an phobail i leith na Gaeilge, ar a gcumas Gaeilge agus ar an úsáid a bhaintear as an nGaeilge i réimsí éagsúla.
Ní miste a lua chomh maith go bhfuil cúram taighde le bheith ar an bhForas Teanga atá le bunú ar bhonn uile – oileánda faoi théarmaí Chomhaontú Aoine an Chéasta 1998.
An féidir leis an t-Aire Stáit polasuithe cearta i dtaobh na Gaeilge a chur ann agus a bheith ina Aire Gaeilge mura mbíonn tomhas cruinn ag an Aire Stáit ar mheon an phobail i leith na Gaeilge? Tá taighde i gceist agam anseo a bheidh leathan, domhain agus cruinn. Ní dóigh liom go bhfuil an freagra a thug an t-Aire Stáit sásúil sa mhéid is nach bhfuil an pobalbhreith nó an daonra a luaigh sé leathan go leor chun an scéal ar fud na tíre a mheas. Fáiltím roimh an pobalbhreith atá le cur i gcrích i dTuaisceart na tíre, ach níl go leor taighde déanta, agus gan an taighde sin, nach n-aontaíonn an t-Aire Stáit go gcaithfimid bheith amhrasach faoi na polasuithe atá á gcur i gcrích ag an Roinn agus Bord na Gaeilge?
Ní aontaím leis an Teachta. 'Sé mo dhearcadh ná go bhfuil a fhios againn go bhfuil thart ar dhá thrian den phobal Gaeilge i bhfábhar na Gaeilge – go bhfeiceann siad an Ghaeilge mar chuid dlúth dá saoil agus de shaol cultúrtha na tíre. Tá a fhios againn freisin gur mhaith le thart ar 20 nó 30 faoin gcéad den phobal feabhas a chur ar a gcuid Gaeilge. Tá a fhios againn chomh maith gurb iad an dream is mó spéise feabhas a chur ar a cuid Gaeilge ná an dream go bhfuil Gaeilge acu.
Tá bunáite an eolais ata uainn againn. Ni dochar ar bith leanacht den taighde agus tá taighde ar bun an t-am ar fad ach ní mhothaím aon laincis ó thaobh polasaí a chur i bhfeidhm faoi easpa taighde agus easpa eolais. Dá mbeadh easpa eolais orm, lorgóinn e. Is é an laincis atá orainn ná pleananna foirfe a chur le chéile, iad a airgeadú agus iad a chuir i ngnímh.
Nach n-aontaíonn an t-Aire Stáit go bhfuil sé níos tábhachtaí go mbeadh tuiscint againn ar mheon na ndaoine sin nach bhfuil fabhrach don Ghaeilge agus tá cuid mhaith díobh ann. Tá sé thar am a fháil amach cén fáth a bhfuil daoine ann atá glan i gcoinne na teanga nó nach bhfuil suim dá laghad acu inti?
Bheadh sé spéisiuil é sin a fháil amach. Níl a fhios agam an n-athródh sé tada fiú dá bhfaigheadh muid amach: an n-athródh an t-eolas sin a n-intinn? Tá a fhios agam go bhfuil dhá thrian den phobal i bhfábhar na Gaeilge ach tá a fhios againn chomh maith nach bhfuil dhá thrian den phobal ag labhairt na Gaeilge. Nach fearr díriú ar an dá thrian sin agus iarracht a dhéanamh iad a chur ag labhairt na Gaeilge? Má bhíonn an méid déanta agamsa mar Aire Stáit, fágfaidh mé an trian eile ag an té a thiocfaidh i mo dhiaidh.
